مراحل اعلام حرمت شراب در اسلام
شراب (خمر)
حکم به ممنوعیت شراب و جلوگیری از نوشیدن آن از مهمترین دستورات اسلامی است به گونه ای که عدم رعایت آن مستوجب حد شرعی می باشد. این حکم در شرایطی صادر شد که نه تنها مردم جاهلی بلکه تمامی جوامع به شراب خواری روی آورده و آن را یک غذای رسمی (مثل چای) به حساب می آوردند.
معروف است که به خاطر این رسوخ گستردهای که شراب در فرهنگ مردم آن زمان داشت، اسلام طی 4 مرحله به تدریج نوشیدن آن را تحریم نمود، به گونه ای که در نهایت، حکم تحریم کامل آن با مجازاتی که برایش تعیین شده بود، به راحتی مورد پذیرش جامعه قرار گرفت.
مرحله اول، بیان این مسأله که درست کردن شراب از خرما و انگور، استفاده بجا و مناسبی نیست و باید نعمتهای خدا را به صورت نیکو مورد استفاده قرار داد: «وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ في ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُون »229؛ «و از ميوه هاى درختان نخل و انگور، مسكرات (ناپاك) و روزى خوب و پاكيزه مى گيريد در اين، نشانه روشنى است براى جمعيّتى كه انديشه مى كنند».
قرار دادن مسکرات در مقابل روزی نیکو و پاک، این نکته را میرساند که مسکرات ناپاک بوده و جزو روزیهایی که خداوند برای انسان، میپسند، نیست.
چرا که خداوند از طیبات و امور پاک، روزی انسان را قرار می دهد: «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّبات »230؛ «ما آدميان را گرامى داشتيم و آنها را در خشكى و دريا، حمل كرديم و از انواع روزيهاى پاكيزه به آنان روزى داديم».
در مرحله دوم، بیان می کند که مضرات شراب (و نیز قمار) بیشتر از منافعی است که برای آن تصور می شود: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما»231؛ «در باره شراب و قمار از تو سؤال مى كنند، بگو در آنها گناه و زيان بزرگى است و منافعى (از نظر مادى) براى مردم در بردارد (ولى) گناه آنها از نفعشان بيشتر است».
هر انسان عاقلی، با اندکی تفکر، درمییابد که انجام دادن کاری با ضررهای هنگفت در برابر نفع اندک، مقرون به صرفه نیست و لذا آن را ترک می کند. به همین خاطر در آخر آیه فرمود: «كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ »؛ «این چنین آیات خود را برای شما بیان میکنیم، باشد که بیاندیشید».
در مرحله سوم، نماز خواندن در حال مستی را حرام اعلام نمود: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ»232؛ «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى گوييد». از این رو مسلمانان که در پنج نوبت نماز، نباید مست می بودند. مواقع نماز، در طول روز پراکنده است و عملاً برای مسلمانان فرصتی برای شرب خمر باقی نمیماند، چرا که اثر آن تا زمان نماز بعدی، باقی میماند.
مرحله چهارم، مرحله تحریم کامل و دائمی شرب خمر بود که زمینه های آن در مراحل قبل آماده شده بود. در این مرحله خداوند با قاطعیت اعلام می فرماید که: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ إِنَّما يُريدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُون »233؛ « اى كسانى كه ايمان آورده ايد! شراب و قمار و بتها و ازلام [نوعى بخت آزمايى ]، پليد و از عمل شيطان است، از آنها دورى كنيد تا رستگار شويد. شيطان مى خواهد به وسيله شراب و قمار، در ميان شما عداوت و كينه ايجاد كند، و شما را از ياد خدا و از نماز بازدارد. آيا (با اين همه زيان و فساد، و با اين نهى اكيد) خوددارى خواهيد كرد؟».
راجع به فلسفه تشریع حرمت نوشیدن شراب از نظر پزشکی، مطلب بسیار است. مادّۀ مؤثّر مشروبات الکلی اتانول (Ethanol) با فرمول C2H5OH نام دارد و الکل اتیلیک، یا اتیل الکل یا الکل میوه هم نامیده می شود. این مادّۀ سمی تقریباً 2 دقیقه بعد از نوشیده شدن بدون تغییر شروع به جذب شدن می کند. از دیواره معده و روده گذشته و وارد خون می شود.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
خون، الکل را به مغز، کبد، ماهیچه ها و همه بافتهای بدن میرساند. جذب الکل و اکسید شدن آن در بافتهای بدن با آزاد شدن گرما همراه است. خون، گرمای آزاد شده را با خود به پوست بدن میرساند. اعصابی که رگهای پوست را تنگ و گشاد میکنند آسیب میبینند و در نتیجه گشاد شدن آن ها، خون بیشتری در پوست جریان می یابد و همین امر سبب قرمز شدن رنگ پوست می گردد.
الکل، غشاء مخاطی معده و روده را تحریک کرده و فعالیّت معمولی آن ها را مختلّ میسازد. در فاصله های طولانی میان نوشیدن نوشابه های الکلی، احساس گرسنگی از بین میرود و مانع آن می شود که شخص غذای طبیعی و کافی بخورد. در نتیجه بدن به ناچار از غذای ذخیره شده در کبد استفاده می کند. به مرور زمان، دگرگونیهای خاصّی در کبد روی می دهد و ضمن جای گزین شدن چربی به جای مواد غذائی، بافت آن متورّم می شود.
یکی از شایع ترین علتهای نارسائی کبد در کشورهای غربی مصرف الکل است. الکل مقاومت کبد را در برابر سموم مختلف کم می کند و خطر ایجاد مسمومیّتها را بالا میبرد. عوارض سوء مصرف الکل روی کبد نهایتاً منجر به «سیروز» یا نارسائی کبدی می شود. سیروز کبدی خطر ابتلاء به سرطان کبد را تشدید می کند. بیماری سیروز، باعث زردی پوست، ورم شکم و تمام بدن و خونریزی گوارشی می شود.
مصرف زیاد الکل بسیاری از مواد غذائی و ویتامینهای مفید را از بین می برد. الکل به معده نیز آسیب میرساند.
اثر تحریکی الکل سبب افزایش ترشحات اسیدی معده می شود و این خود به غشاء مخاطی معده آسیب میرساند و باعث خونریزی قسمتهای فوقانی لوله گوارش می شود. تهوّع، استفراغ و اسهال از عوارض گوارشی الکل می باشند. الکل باعث صدمه زدن به مخاط معدی – رودهای شده و با کاهش جذب قند، سبب کاهش سطح قند خون می گردد. همچنین، الکل به لوزالمعده نیز آسیب میرساند.
جذب پروتئین اعضاء توسط الکل، باعث تضعیف قلب می شود وطبق این قاعده ماهیچه های قلب افراد الکلی ضعیف میگردد.
مهمترین اثر الکل، تغییرهایی است که در دستگاه عصبی بوجود می آورد. نوشیدن نوشابه های الکلی سرعت، دقت و قدرت تشخیص انسان را کم می کند و در افراد الکلی زمان واکنش به محرکها زیاد می شود. این موضوع در راننده ها بعلت تأخیر در تصمیمگیری باعث تصادف می شود.
از بین رفتن بافت مغز و در نتیجه زوال عقل هم از دیگر عوارض سوء الکل است. یکی دیگر از اثرهای الکل مختل کردن محل کنترل رفتار انسان در بخش بالائی مغز است. در نتیجه شخصی که تحت تأثیر الکل قرار دارد ممکن است سخنانی بگوید و کارهایی بکند که درحالت هوشیاری نمیگوید و انجام نمی دهد.
افزایش نسبت الکل در خون، لکنت زبان، اشیاء را دو تا دیدن و عدم تعادل پیش می آورد. هرگاه میزان الکل، باز هم افزایش پیدا بکند، شخص تمام کنترل خود را از دست می دهد و سرانجام به بیهوشی و مرگ میرسد.
امام صادق (علیه السلام) درباره علت تحریم شراب می فرماید: «وَ أَمَّا الْخَمْرُ فَإِنَّهُ حَرَّمَهَا لِفِعْلِهَا وَ فَسَادِهَا ثُمَّ قَالَ إِنَّ مُدْمِنَ الْخَمْرِ كَعَابِدِ وَثَنٍ وَ يُورِثُهُ الِارْتِعَاشَ وَ يَهْدِمُ مُرُوءَتَهُ وَ يَحْمِلُهُ عَلَى أَنْ يَجْسُرَ عَلَى الْمَحَارِمِ مِنْ سَفْكِ الدِّمَاءِ وَ رُكُوبِ الزِّنَا حَتَّى لَا يُؤْمَنَ إِذَا سَكِرَ أَنْ يَثِبَ عَلَى حَرَمِهِ وَ هُوَ لَا يَعْقِلُ ذَلِكَ وَ الْخَمْرُ لَا يَزِيدُ شَارِبَهَا إِلَّا كُلَّ شَر»234؛
«و امّا شراب را حرام كرد براى اثر بد و فساد آن و سپس فرمود دائم الخمر چون بت پرست است و دچار ارتعاش گردد و بى مروت شود و او را وادار می کند بر محارم خود جسارت کند با ریختن خون آنها و ارتکاب زنا تا آنجا كه چون مست شود ايمن نباشد كه بر محرم خود بجهد و آن را درك نكند، شراب براى نوشنده خود جز بدى نيفزايد».
229- نحل (16)، آیه 67.
230- إسراء (17)، آیه 70.
231- بقره، (2)، آیه 219.
232- نساء (4)، آیه 43.
233- مائدة (5)، آیه های 90 و 91.
234- من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 346.
منبع: سایت هدانا برگرفته از قرآن و پزشکی.
