حکم معامله ای اگر یکی از خریدار و فروشنده قصد استفاده در حرام داشته باشند

 

گفتار دوم: شیء دارای منافع حلال و حرام بوده و قصد بایع و مشتری یا یکی از آن دو، استفاده در حرام است:

این قسم به سه صورت فرض می‌‌شود:
۱. فروشنده حین معامله شرط می‌‌کند مشتری مبیع را در منفعت حرام صرف کند← معامله حرام است، ولی باطل نیست.
(مکاسب محرمه، ج۱۰۷، ص۳)
• مثال: الف) فروش انگور به شرط تهیه شراب از آن؛
             ب) فروش کاغذ به شرط نوشتن مطالب گمراه کننده.(۱)

۲. قصد بایع از معامله استفاده حرام است؛ مثل اینکه کسی می‌گوید: این سلاح را به من بفروش، می‌خواهم فلان قتل را انجام دهم. در این صورت به تبع قصد مشتری، قصد بایع هم منفعت حرام می‌‌شود؛ هرچند با او شرط نمی‌کند ← معامله حرام است، ولی باطل نیست.
( مکاسب محرمه، ج۱۰۷، ص۶)
مثال: الف) مشتری می‌‌گوید: می‌‌خواهم شراب درست کنم؛ صد کیلو انگور مناسبِ این کار می‌‌خواهم و بایع نیز این انگور را به او بفروشد.
ب) بایع فرشی را می‌‌خواهد بفروشد و بیان می‌‌کند با پول آن می‌‌خواهم قمار کنم یا مواد مخدر تهیه کنم و مشتری هم از او فرش را می‌‌خرد.(۲)
ج) زنی به آرایشگر می‌‌گوید: امشب مهمانی یا عروسی دعوتم و زن و مرد مختلط هستند، می‌‌خواهم خیلی خوب مرا آرایش کنی و آرایشگر هم بپذیرد.

۳. فروشنده می‌‌داند مشتری مبیع را در حرام به‌‌کار می‌‌برد← اگر عرفاً کمک به عمل حرام محسوب شود، معامله حرام است و همچنین اگر وظیفه نهی از منکر باشد، نباید معامله را انجام دهد. در غیر این صورت انجام معامله جایز است. (مکاسب محرمه، ج۱۲۰و۱۲۱)

مواردی که از نظر عرف کمک و اعانت بر حرام است:

۱. بایع کالایی را به شرط استفاده در امر حرام بفروشد. (مکاسب محرمه، ج۹۹، ص۶)
۲. معامله به قصد به کار بردن مبیع در حرام انجام ‌‌گیرد. (مکاسب محرمه، ج ۱۰۷، ص۶)
این دو مورد از مصادیق روشن اعانت بر گناه است. (مکاسب محرمه، ج۹۹، ص۶ و ج۱۱۱، ص۷)
۳. اگر بایع می‌‌داند که قصد مشتری استفاده حرام است:
الف) بین عمل حرام و معامله‌‌ای که مقدمه انجام آن عمل حرام است، واسطه‌‌ای نیست (یعنی از مقدمات قریب است) ← این معامله اعانت بر گناه و حرام است و همچنین به عنوان نهی از منکر نیز نباید انجام بگیرد.
مثال: به کار بردن زینت مردانه، مثل انگشتر طلا برای مرد، حرام است. در صورتی‌‌که بایع این انگشتر را به مشتری مرد بفروشد، این اعانت بر گناه و حرام است. (مکاسب محرمه، ج۱۲۰، ص۵)

ب) از مقدمات بعید است؛ یعنی با دو یا چند واسطه به عمل حرام منتهی می‌‌شود← اگر تهیة مقدمات بعید در امور مهم و عظیم است که خداوند به آن اهتمام خاصی دارد، عرفاً اعانت بر گناه محسوب می‌‌شود؛ حتی بدون قصد؛ مثل قتل، اضرار به مردم، غارت اموال مردم و همچنین مانند مقدماتی‌‌که موجب ترویج و اشاعه کفر و باطل است.
(مکاسب محرمه، ج۱۱۲، ص۷و ج۱۱۸، ص۶)
مثال: ۱. کسی‌‌که به تروریست سلاح یا مواد منفجره می‌فروشد، اگر می‌‌داند که او اهداف تروریستی دارد، عرفاً گفته می‌‌شود که به ظلم کمک کرده است. همچنین کسی‌‌ که این تروریست را از مرز می‌‌گذراند، یا او را در خانه‌اش پناه می‌دهد، معین محسوب می‌‌شود؛ چون کار، بسیار بزرگ است و اعانت بر این کار بزرگ، بر این مقدّمات هم صدق می‌کند؛ اگرچه بعضی از این مقدمات با واسطه و بعیده‌ باشند. (مکاسب محرمه، ج۱۲۰، ص۴و ج۱۲۱، ص۱۰)
 
مثال: ۲. کسی که چوب یا فلزی را به فردی‌‌که بت یا صلیب می‌‌سازد، بفروشد، معامله‌‌اش حرام است؛ چون هیچ گناهی بالاتر از شرک نیست. (مکاسب محرمه، ج۱۱۸، ص۶)

[۱]. برگرفته از مثال‌‌های جلسه ۱۱۰ مکاسب محرمه 
[۲]. برگرفته از مثال‌‌های جلسه ۱۱۰ مکاسب  

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای