دلایل اصرار پیامبر بر اعزام سپاه اسامه

آيا ميان اعزام سپاه اسامه و تثبيت جانشينى اميرمؤمنان(عليه السلام) ارتباطى‏وجود دارد؟

پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) در واپسين روزهاى زندگى‏اش در 26 صفر، فرمان داد لشكرى عظيم به فرماندهى جوانى به نام اسامه بن زيد به سمت دورترين مرزهاى كشور اسلامى (مرزهاى روم) رهسپار شود.(1) كالبد شكافى دقيق اين جريان، نشان مى‏دهد كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله) در راستاى تثبيت جانشينى حضرت على (عليه السلام)، به چنين اقدامى دست يازيد. دلايل اين ادعا عبارتند از:

1 در آن هنگام و در آستانه وفات پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله)، خالى كردن مركز حكومت از نيروهاى نظامى و ارسال آن به دورترين نقاط به صلاح جامعه نبود چون احتمال داشت پس از وفات پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله)، بسيارى از نومسلمانان قبايل اطراف سر به شورش بردارند و كيان جامعه اسلامى در معرض تهديد قرار گيرد. آن چه اين تصميم‏گيرى را در نظر پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) منطقى جلوه مى‏داد، دور ساختن مخالفان جانشينى حضرت على (عليه السلام) از مدينه بود. به اذعان مورخان، تمامى اصحاب نخستين و انصار، براى اعزام آماده شدند و در ميان آنها، دو خليفه نخست نيز وجود داشتندو هيچ نامى از على (عليه السلام) برده نشده است.(2)

2 دقّت در تركيب سپاه اسامه، نشان مى‏دهد تمام كسانى كه احتمال داشت با جانشينى حضرت على (عليه السلام) مخالفت ورزند، ملزم بودند كه در اين سپاه شركت جويند(3) و كسانى كه به بهانه بيمارى پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) از اردوگاه به مدينه باز مى‏گشتند، با جمله تأكيدى «لعن اللَّه من تخلف عن جيش اسامه»(4) روبه رو مى‏شدند و در مقابل، ياران و موافقان جانشينى حضرت على (عليه السلام)، چون عمار، مقداد و سلمان، از حضور در اين سپاه معاف گشتند و ملزم شدند در مدينه به سر برند.(5)

3 انتصاب جوانى 18 ساله‏(6) به مقام فرماندهى لشكر، اعتراضات بسيارى به همراه داشت و گروهى به كمى سن اسامه اعتراض كردند و رسول خدا (صلى الله عليه وآله) خشمگين شد و فرمود: او لياقت اميرى لشكر را دارد. عمر نسبت به سن اسامه و فرماندهى اومعترض بود.(7) عدم توجّه به اعتراضات اصحاب، جز از كار انداختن مهم‏ترين‏(8) دستاويز مخالفان جانشينى على (عليه السلام) مبنى بر جوانى او، هيچ توجيهى نداشت زيرا اسامه بن زيد كه از جهاتى چون سابقه مسلمانى، شرافت، شجاعت و كاردانى، سر آمد اصحاب به شمار نمى‏آمد و از نظر سنى حدود 15 سال از على (عليه السلام) كوچك‏تر بود- با توجّه به آن‏كه در بسيارى از ويژگى‏ها با حضرت على (عليه السلام) قابل مقايسه نمى‏نمود- در مقام فرماندهى سپاهى عظيم و متشكل از اصحاب بزرگى، مانند ابوبكر، عمر، ابو عبيده جراح، عثمان، طلحه، زبير، عبدالرحمان بن عوف و سعد بن ابى وقاص قرار گرفت. لازم به ذكر است كه خليفه دوم در برابر اين پرسش كه چرا با على (عليه السلام) چنين برخوردى شده، مسئله كم سنى وى را بهانه كرد.(9)

4 بر اساس سخنى از اميرمؤمنان (عليه السلام)، هدف از اعزام سپاه اسامه، تثبيت ولايت آن حضرت بوده است.(10)

(1) طبقات الكبرى، ج 2، ص. 189
000 (2) همان.
000 (3) محمد رضا مظفر، السقيفه، ص 81 و. 77
000 (4) محمد بن عبدالكريم شهرستانى، الملل و النحل، تصحيح شيخ احمد فهمى محمد، ج 1، ص. 14
000 (5) السقيفه، ص. 81
000 (6) طبقات الكبرى، ج 2، ص. 189
000 (7) الكامل فى التاريخ، ج 2، ص. 335
000 (8) طبقات الكبرى، ج 2، ص 189.
000 (9) شرح نهج البلاغه، ج 12، ص. 82
000 (10) بحارالانوار، ج 38، ص. 173

پرسمان