دلايل تحريف ناپذيري قران
چگونه مى توان عدم تحريف قرآن را اثبات كرد؟
به طور كلى در رابطه با تحريف ناپذيرى قرآن، دلايل متعددى اقامه شده است كه از جمله آنها «گواهى تاريخ» است. پژوهش هاى تاريخى و مقايسه بين قرآن هاى موجود و قرآن هاى صدر اسلام، نشان مى دهد كه حتى يك كلمه از اين كتاب الهى، كم يا زياد نشده است.
اينجا به بيان بخشى از آنها به طور اختصار اكتفا مى كنيم:
1. برهان حكمت1
خداوند آخرين كتاب آسمانى خود را به نام قرآن، براى هدايت بشر فرستاده است. خداوند ديگر نه كتابى مى فرستد و نه پيامبرى؛ بنابراين قرآن اولين و آخرين منبع هدايت بشر تلقى مى شود. تحريف چنين كتابى، مساوى با گمراهى و يا حداقل سرگردانى بشر است و اين با حميد و حكيم بودن خداوند سازگار نيست. بنابراين خداوند خود به مقتضاى حكيم بودنش اين كتاب را حفظ مى كند.
2. برهان اعجاز
اين دليل به تعبير علامه طباطبايى2 بهترين و استوارترين دليل براى صيانت قرآن در زمان كنونى به شمار مى رود. تمام وجوه اعجازى كه براى قرآن، زمان رسول اللّه وجود داشت مثل تحدى، فصاحت و بلاغت و زيبايى الفاظ آن، هدايت انسان به سوى حق، صدق مطلق مطالب آن و… بر همين قرآن كنونى منطبق و يافت مى شود.
بى ترديد در صورتى كه بين اين فاصله زمانى، كمترين نقصان و يا اضافه اى در آن به وقوع مى پيوست، به طور يقين ديگر از آن اوصاف اعجازى، خبرى نمى ماند و حال آنكه همه آنها در قرآن كنونى باز هم يافت مى شود.
3. برهان خاتميت
قرآن از طرفى، در چندين جا تصريح مى كند كه كلام خدا و سند نبوت است و كتاب اسلام به شمار مى آيد3 و از طرف ديگر، دين اسلام را دين خاتم معرفى مى كند4. روشن است كه معناى خاتميت، مصونيت از تحريف است. اما سخن در اين است كه چه چيزى از دين بايد مصون از تحريف باشد؟ يقينا آنچه به نام دين و مجموعه هدايت الهى براى يك پيامبر نازل گشته است؛ يعنى، كتاب او بايد مصون از تحريف باشد و اين شرط لازم مصونيت دين از تحريف است5.
4. برهان تحدى دائمى
قرآن در همه زمان ها و مكان ها و حتى در زمان حاضر، توان و قدرت فكرى و ذهنى بشر را براى همانندسازى به مبارزه فرا مى خواند. اما بشر حاضر، مثل انسان هاى گذشته، عاجزانه در مقابل آن شكست را پذيرا مى شود. از اين ناتوانى موجود، به راحتى مى توان پى برد كه حتى قرآن كنونى به تحريف دچار نشده است.
5. برهان جامعيت
قرآن در راستاى هدايت و راهنمايى بشر، از بيان چيزى كه لازمه بشر در امر سعادت باشد، فروگذارى نكرده است. قرآن حاضر همانندقرآن موجود در گذشته ها داراى اين صفت است. حال اگرقرآن در زمان حاضر، داراى صفتى است، چگونه مى توان احتمال نقصان يا زيادت را در آن داد؟ بنابراين قرآن كنونى از هرگونه تغييرى مصون است.
6. برهان تواتر
تمام آيات و سوره هاى كنونى قرآن مجيد، همانند قرآن گذشته، دست به دست و سينه به سينه به طور همگانى، توسط مسلمانان نقل گرديده است. اين تواتر منطقى، دلالت مى كند هيچ كلمه و آيه يا سوره اى، نه از قرآن كاسته و نه بر آن افزوده شده است. بنابراين قرآن كنونى با توجه به واجد بودن صفت تواتر، از هرگونه تحريفى سالم است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
7. شيوه وحيانى قرآن
اين برهان مبتنى بر نوع نگرش مسلمانان بر مسئله وحى و تمايز مسيحيان از آن است. مسلمانان معتقدند وحى در واقع، تكلم و گفتار لفظى خداوند است كه به وسيله جبرئيل به پيامبر صلى الله عليه و آله مى رسيد و پيامبر صلى الله عليه و آله موظف بود عين همان الفاظ را به مردم برساند. اما مسيحيان بر اين باورند كه وحى در حقيقت انكشاف خدا و تجربه انسان است كه در بشر تجلى مى كند و اين عامل انسانى است كه آن را در مقام بازگو، تعبير مى كند و لذا ممكن است در تعبير آن، مرتكب اشتباه هم بشود. روشن است كه طبق نگرش اول به يقين الفاظ قرآن نمى تواند از نقش عامل انسانى متأثر شود. از اين رو، چاره اى جز پذيرفتن تحريف ناپذيرى قرآن بر اساس ديدگاه مسلمانان در بين نمى ماند.
8. شيوه بيانى قرآن
قرآن در جهت تعارض با منافع زورمندان و سلطه جويان، بيش از آنكه به نام اشخاص بپردازد به بيان شاخص ها توجه كرده است و به استثناى تصريح نام برخى افراد، به موارد جزئى نپرداخته است. و اين يكى از تمهيدات الهى در مصونيت قرآن است كه به نوبه خود باعث گرديده، براى كسى انگيزه كتمان يا تحريف آيات پيش نيايد و بهانه اى براى دسيسه حاكمان به طور آشكار نباشد.
9. شيوه نزول قرآن6
يكى از تمهيدات الهى براى مصون ماندن قرآن، نزول تدريجى آن، آن هم با سبك و برنامه اى ويژه است. در مدت تقريبا 23 سال، آيات قرآن به دو شكل نازل شده است. آياتى كه در آغاز بعثت در مكه نازل گرديده، آياتش كوتاه و موزون است؛ مانند:
«وَ الضُّحى وَ اللَّيْلِ إِذا سَجى ما وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَ ما قَلى…».
«الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَيانَ…».
اين مقاطع كوتاه و موزون، در حفظ آيات، تأثير بى شائبه اى داشته است، آن هم در ميان مردم روزگارى كه امى بوده اند. اما در سال هاى بعد، آيات و سوره هاى بزرگ ترى در مدينه نازل شده است؛ زيرا در مدينه، هم آرامش بيشترى براى مسلمانان بوده و هم امكانات نوشتن و ثبت آيات وجود داشته است. بالاخره، نزول تدريجى قرآن، اين نتيجه را داشت كه وقتى حتى چند آيه نازل مى شد، پيامبر آن را براى مسلمان ها مى خواند (و آنان نيز حفظ مى كردند) و بعد آيه اى ديگر نازل مى گشت.
10. شيوه تعليم قرآن
در تاريخ قرآن مهم است بدانيم كه پيامبر صلى الله عليه و آله چگونه آيات را بر مردم مى خوانده و آنها را تعليم مى داد؟ راوى مى گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله در مدينه هر بار ده آيه به ما مى آموخت. ما ده آيه را ياد مى گرفتيم، سپس ده آيه ديگر و… براى مثال، يكى از صحابه در مسجد دمشق 1600 شاگرد را تعليم قرآن مى داده است.
به اين شكل كه آنها را به گروه هاى ده نفرى تقسيم كرده بود و هر ده نفر يك ناظر داشته اند كه مجموع اين ناظران و سرگروه ها 160 نفر مى شدند. افزون بر آن7 به شهادت تاريخ، در صدر اسلام عده زيادى از مسلمانان ـ كه تعداد آنان را تا 43 نفر نوشته اند ـ به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله هر آيه و يا سوره اى كه نازل مى شد، بلافاصله مى نوشتند؛ از جمله معروف ترين اصحاب پيامبر كه به نوشتن قرآن اهتمام خاصى مى ورزيدند، حضرت على عليه السلام و زيد بن ثابت بودند.
11. اهتمام مسلمانان
بى شك از اهتمام پيامبر صلى الله عليه و آله بر قرائت قرآن و تحفيظ آن، مسلمانان جامعه آن روز، فضيلت بزرگى براى حفظ قرآن قائل بودند. مؤمن و منافق در اين جهت بر يكديگر سبقت مى گرفتند. معاشرت و انس با قرآن، جزو آداب و رسوم مردم در آمده بود و در مسائل و مشكلات خود به آن مراجعه مى كردند. تقدّس و فضيلت يافتن قرآن نزد مسلمانان، اين نتيجه را به دنبال داشت كه كسى نمى توانست ايده تغيير قرآن را در سر بپروراند8.
اهتمام به نگه دارى و حفظ قرآن كريم در ميان مسلمانان به اندازه اى بود كه پس از نبى اكرم و در زمان خلافت ابوبكر، وقتى در جنگ يمامه تعدادى از حافظان قرآن كشته شدند، مسلمانان تصميم گرفتند توجه بيشترى در حفظ قرآن به خرج دهند و به اين منظور همه نسخه هاى قرآن را در يك جا جمع آورى كرده و از اينكه نقصانى در آنها واقع شود، جلوگيرى نمودند. حفظ اين نسخه ها به شدت مورد توجه قرار گرفت و همين طور نسل بعد، قرآن را سينه به سينه حفظ مى كردند و به نسل بعد انتقال مى دادند9.
12. تكامل خط و كتابت
براى حفظ يك متن به صورت اصلى، بايد شرايط طبيعى چنين امرى فراهم باشد. در عصرهاى گذشته تكامل خط و پيشرفت كتابت به آن ميزان نبوده است كه بتواند متنى را در بستر خويش و به صورت كامل حفظ كند. البته با رشد تمدن بشرى، زمينه هاى لازم براى چنين امرى پديدار مى شد؛ چنان كه به نظر برخى10 در زمان رسول اللّه شرايط و موقعيت حصول چنين كارى مهيا شد و زمينه را براى حفظ و صيانت قرآن فراهم آورد.
در پايان گفتنى است: اكثريت اهل سنت و شيعيان بر مصونيت قرآن موجود اتفاق نظر دارند اما برخى از اهل سنت و اندكى از شيعه گمان كرده اند كه آيات فراوان ديگرى در قرآن وجود داشته كه حذف شده است.
چنان كه سيوطى از خليفه دوم عمربن خطاب نقل كرده است: «آيات سوره احزاب به اندازه سوره بقره بوده و آيه رجم در آن بوده است!!» اما واقعيت اين است كه اين گروه در اشتباهند و بنا بر تحقيق، آيات قرآن بدون كاستى و فزونى همين است كه الان موجود است.11
1. قرآن شناسى، ج 1، ص 216.
2. طباطبايى، سيد محمدحسين، قرآن در اسلام، ص 117.
3. مانند: آيه 34 سوره طور و آيه 88 سوره اسراء17.
4. مانند: آيه 85 سوره آل عمران و آيه 40 سوره احزاب.
5. همان، ص 66 و درباره خاتميت ر.ك: مطهرى، مجموعه آثار، ج 2، ص 183 و ج 3، ص 153).
6. كيهان انديشه، شماره 28، مقاله تحريف ناپذيرى قرآن، علامه مرتضى عسكرى.
7. ابو عبدالله زنجانى، تاريخ القرآن، ص 42، موسسه الاعلمى، بيروت.
8. مصباح يزدى، محمدتقى، قرآن شناسى، ج 1، ص 215، نشر مؤسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى.
9. طباطبايى، سيد محمدحسين، ترجمه الميزان، ج 12، ص 167 – 161 مركز نشر فرهنگى رجا.
10. علامه خوئى، ترجمه البيان، ج 1، ص 309، نشر مجمع ذخائر اسلامى – قم، 1360 ش.
11. براى مطالعه بيشتر ر.ك:
الف. معرفت، محمدهادى، تاريخ قرآن، تهران: سمت، چاپ دوم 1377، صص 167 – 154؛
ب. مصباح يزدى، محمدتقى، قرآن شناسى، (قم: مؤسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، چاپ اول، 1376)؛
پ. حسن زاده آملى، حسن، قرآن هرگز تحريف نشده است؛
ت. معرفت، محمدهادى، التحقيق فى نفى التحريف عن القرآن.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها «قرآن شناسی».
