اختلاف در روز تولد حضرت فاطمه زهرا (س)
ميان تاريخ نگاران در زادروز حضرت فاطمه (س) هفده سال اختلاف است; بين دوازده سال قبل از بعثت تا پنج سال پس از آن . نظريات درباره ى دو زمان است:
1 . ولادت پيش از بعثت; بيش تر مورخان چنين تاريخى را گفته اند و اختلاف نظرهاى بسيارى درباره ى ولادت حضرت زهرا (س) قبل از بعثت دارند و نگاشته هاى آنان در اين باره متفاوت است .
ابن اسحاق معتقد است ايشان پيش از بعثت به دنيا آمد، بى آن كه تاريخ خاصى را برشمرد . [1]برخى مورخان بر عقيده ى ابن اسحاق اند، اما خبر وى را نمى توان پذيرفت، زيرا مى پندارد ديگر فرزندان پيامبر (ص) از خديجه (س) نيز پيش از بعثت به دنيا آمده اند، اما بايد گفت ترجيحا «عبدالله » (فرزند پيامبر) پس از بعثت متولد شده است، از اين رو نامش را طيب و طاهر نهاده اند .
تفسير سخن در باره ى زادروز حضرت زهرا (س)
نادرست ترين گفته آن است كه حضرت، دوازده سال پيش از بعثت به دنيا آمد . «ديار بكرى » به نقل از «كلبى » عقيده دارد: حضرت فاطمه در 35 سالگى وفات نمود . [2]
اگر بپذيريم حضرت، كوچك ترين فرزند پيامبر (ص) از خديجه (س) بوده است، گفته ى «كلبى » نادرست است، زيرا بدان معناست كه سه سال پس از ازدواج پيامبر با خديجه (س)، حضرت زهرا (س) به دنيا آمده است . در اين صورت ايشان بزرگ ترين فرزند خواهد بود، نه كوچك ترين .
«ديار بكرى » به نقل از عبدالله بن حسن مثنى مى افزايد: ايشان در سى سالگى درگذشت . [3]در اين صورت ولادت حضرت زهرا (س)، هفت سال پيش از بعثت خواهد بود، كه بعيد است اين سخن درست باشد . تاريخى كه «ديار بكرى » يا ديگرى برگزيده، زاد روز «رقيه » است كه از فاطمه (س) بزرگ تر است .
در اين كه زينب بزرگ تر است يا رقيه، اختلاف نظر است . صحيح آن است كه زينب بزرگ تر است [4] (اينان همه دختران پيامبرند) .
بسيارى از تاريخ نگاران بر اين عقيده اند كه حضرت فاطمه (س) پنج سال پيش از بعثت زاده شد; يعنى در سالى كه قريش، بيت الله را بازسازى مى كردند . «واقدى » در روايتى كه از ابى جعفر امام باقر (ع) نقل مى كند، بدين تاريخ معتقد است . «مدائنى » نيز بدين گفته معتقد است . [5]كسانى كه گفته اند حضرت در 29 يا 5/28 سالگى درگذشت، همين تاريخ را پذيرفته اند . [6]«مسعودى » مى گويد: بيش تر اهل بيت عليهم السلام و شيعيان عقيده دارند حضرت در 29 سالگى درگذشت . [7]
اين تاريخ (ولادت پنج سال پيش از بعثت، وفات در 29 سالگى) معتبرترين و قابل اعتمادترين تاريخ نزد مورخان است . اما سخنان برخى از كسانى كه اين تاريخ را مى پذيرند، يكى نيست و گاه متفاوت است، مثلا «ابن سعد» گزارش «واقدى » را در شرح حال نويسى فاطمه ى زهرا (س) [8]مى پذيرد، اما مى گويد:
فرزندان پيامبر (ص) از خديجه (س) به ترتيب ذيل اند: . . . سپس فاطمه، بعد ام كلثوم و در زمان مسلمانى، عبدالله و ميان هر فرزند، يك سال فاصله بود . [9]
اگر عبدالله در سال بعثت به دنيا آمده باشد، فاطمه (س) دو سال پيش از بعثت زاده شده است، نه پنج سال!
چنان كه بايد گفت: پيامبر 38 سال داشته، نه 35 سال; هم چنين دخت نبى در 5/25 يا 26 سالگى درگذشته است، نه در 29 سالگى .
2 . ولادت پس از بعثت; كه يعقوبى و مسعودى بدان قطع و جزم دارند، [10] بى آن كه سال خاصى را برشمارند . كسانى كه مى گويند دخت گرامى پيامبر (ص)، پس از بعثت به دنيا آمده است، سه تاريخ را در زادروز ايشان ذكر مى كنند:
نخست: در سالى كه پيامبر (ص) به رسالت برانگيخته شد، كه چهل سالگى ايشان بود . يعقوبى اين تاريخ را برمى شمرد:
«سن فاطمه به هنگام وفات، 23 بود» . [11]
پيامبر (ص) پس از بعثت، 23 سال زنده بود و فاطمه (س) 75 روز يا شش ماه بعد از وفات پيامبر (ص) درگذشت . در اين باره ميان تاريخ نگاران اختلاف نظر است .
دوم: در سال دوم بعثت و در هنگامى كه نبى 41 سال داشت، فاطمه به دنيا آمد .
عبدالله بن محمد بن سليمان بن جعفر هاشمى به نقل از پدرانش – عليهم السلام – همين تاريخ را برمى گزيند، نيز حاكم، ابن عبدالبر، شيخ مفيد، طوسى و نويرى . [12]بسيارى ديگر – گر چه تاريخ هاى ديگرى نقل مى كنند – همين هنگام را مى پذيرند . در اين صورت، حضرت به هنگام وفات، 21- 22 سال داشته است .
به استناد حاكم به امام جعفر صادق (ع) همين تاريخ در زادروز و درگذشت پذيرفته شده است:
«فاطمه در 21 سالگى درگذشت و هنگامى كه پيامبر (ص) 41 سال داشت به دنيا آمد .» [13]
سوم: ولادت پنج سال پس از بعثت و زمانى كه پيامبر (ص) 45 ساله بود . اين تاريخ در سه روايت از سه امام آمده است: امام باقر، امام صادق و امام رضا عليهم السلام . [14]در اين صورت به هنگام وفات، حضرت هيجده سال داشته است . اين تاريخ فقط نزد محدثان شيعى و تاريخ نگاران متاخر، پس از طوسى (م 460 ه) پذيرفته شده است، گر چه قرينه اى دارد كه باعث مى شود اين تاريخ را بر ديگر اوقات ترجيح دهيم . چنان كه قرينه براى تاريخ پيشين است، يعنى سال دوم پس از بعثت . مهم ترين و درست ترين قرينه اين است:
مسلم روايت مى كند: ابوجهل بر سر رسول الله (ص) در حال سجده شكم دان گوسفند ريخت . يك نفر فاطمه را خبر كرد . فاطمه كه در آن هنگام دخترك كم سن و سالى بيش نبود، آمد و صورت پدر را پاك نمود و مشركان را نفرين كرد . [15]
اين واقعه پس از درگذشت ابوطالب، يعنى در سال هاى يازده و سيزده پس از بعثت بود . در روايت، حضرت دختركى كم سن و سال توصيف شده كه بيانگر خردسالى وى است و گواه ولادت ايشان پس از بعثت مى باشد . اگر حضرت، پنج سال پيش از بعثت زاده شده بود، مى بايست در آن هنگام، شانزده تا هيجده سال داشته باشد، كه در اين صورت وصف «دختركى كم سن و سال » گفته نمى شد .
شاید این مطالب را هم بپسندید:
اين خبر، گواه ولادت حضرت، در دومين يا پنجمين سال پس از بعثت است و ديگر تاريخ ها را رد مى كند . گو اين كه قراينى ديگر – هر چند ضعيف يا مورد اختلاف – هست كه تاييد كننده ى گفته ى ماست . [16]
بنا بر تاريخ اخير، پرسش هايى به وجود مى آيد:
سؤال اول) اگر در 45 سالگى پدر، زاده شده باشد، مادرش خديجه شصت ساله بوده است، كه در اين سن، زن باردار نمى شود!
پاسخ: فقيهان اسلامى اتفاق نظر دارند سن يائسگى زنان قريشى، بالاتر از شصت است . پس باردارى پيش از اين سن و چند ماه قبل از آن ممكن است .
پاسخ بهتر: در سن خديجه پانزده سال اختلاف است و در كم ترين سن، وى به هنگام زايش فاطمه، 45 ساله بود . اگر اختلاف سن خديجه را بپذيريم، اشكال باردارى در بزرگ سالى برطرف مى شود .
سؤال دوم) بنا بر تاريخ ولادت در دو تا پنج سال پس از بعثت، فاطمه (س) در ده سالگى ازدواج كرده و هجده سال بيشتر عمر نكرده است، و در طول اين سال ها، حسن و حسين و محسن و زينب و ام كلثوم را باردار شده است .
اين اشكال، بهتر از ايراد نخست است، گر چه گفته اى قاطعانه نيست و امكان دارد واقعا چنين امرى رخ دهد; (به ويژه در مناطق حاره; يعنى دخترى در ده سالگى ازدواج كرده و در عرض هشت سال، چهار تا پنج فرزند به دنيا آورد) افزون بر اين، به تاريخ ديگر (ولادت در 41 سالگى پدر) لطمه اى نمى زند .
پاورقي
[1] . سيره ى ابن اسحاق، ج 2، 245; ابن هشام، ج 1، 174; تاريخ طبرى، ج 2، 281 .
[2] . تاريخ الخميس، ج 1، 278 .
[3] . همان .
[4] . همان، ص 274 . رقيه در وقتى كه رسول الله 33 سال داشت، به دنيا آمد . بعثت پيامبر در 40 سالگى بود .
[5] . طبقات الكبرى، ج 8، ص 19 و 26; الاصابة، ج 4، ص 377 .
[6] . انساب الاشرف، ج 2، ص 30; اسد الغابه، ج 7، ص 226 .
[7] . مسعودى، التنبيه و الاشرف، ص 250 .
[8] . طبقات الكبرى، ج 8، ص 19 و 26 .
[9] . همان، ج 1، ص 133 و 134 .
[10] . تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 20; مروج الذهب، ج 2، ص 306 .
[11] . تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 115 .
[12] . مستدرك، ج 3، ص 176، ح 4769; الاستيعاب – در حاشيه ى الاصابه – ج 4، ص 374; بحارالانوار، ج 43، ص 8 به نقل از حدائق الرياض شيخ مفيد; مصباح المتهجد، طوسى، ص 554، چ هند، المصباح، كفعمى، ص 512، چ دارالكتب العلميه، قم; نهاية الارب، ج 18، ص 213 .
[13] . مستدرك، ج 3، ص 178، ح 4765 .
[14] . اصول كافى، ج 1، ص 529، ح 10 و ص 530، باب مولد الزهرا; دلائل الامامه، ص 79، ح 18 و ص 134، ح 43; تاريخ الائمه، ابن ابى الثلج، ص 6 .
[15] . صحيح مسلم، ص 3، كتاب الجهاد و السير، ح 107 .
[16] . مانند روايت نسائى; ابوبكر وى را خواستگارى كرد اما رسول الله فرمود: وى خردسال است . سنن نسايى، ج 6، ص 62، چ دارالكتب العربية . از راه هاى ديگر نيز اين گزارش رسيده، افزوده شد: «منتظر حكم خدايم » ، و «او كوچك است » وجود ندارد . طبقات الكبرى، ج 8، ص 19 . نيز آمده: رسول الله اين امر را بر آن دو نپذيرفت . اسد الغابه، ج 7، ص 221 .
صائب عبد الحميد
