معناى کلمه «رجس» در آیه تطهیر
پرسش : سخن مفسران بزرگ اهل سنت درباره معناى کلمه «رجس» چیست؟
پاسخ اجمالی
علاوه بر دانشمندان شیعه، گروهی از برجسته ترین دانشمندان و مفسران اهل سنت مانند: فخر رازی، جصاص، شوکانی، ابن عطیه آندلسی، ثعالبی، آلوسی، طنطاوی و… به این نکته اشاره کرده اند که مصداق رِجس فقط محدود به شرک نیست و شامل همه پلیدیها و زشتیها و گناهان است.
پاسخ تفصیلی
خوشبختانه دانشمندان اهل سنت همانند بزرگان و اندیشمندان شیعه به این نکته اشاره کرده اند که مصداق رِجس نه تنها محدود در شرک نیست بلکه مراد مطلق پلیدی ها و زشتی ها و گناهان است که در ذیل به سخن تنى چند اشاره مى کنیم:
فخر رازى در تفسیر آیهمى گوید: فقوله تعالى:
«لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرجس» ای یزیل عنکم الذنوب و یطهرکم ای یلبسکم خلع الکرامه… ؛
شاید این مطالب را هم بپسندید:
(خداوند گناهان را از شما دور کرده و لباس کرامت را بر شما پوشیده است).(1)
جصّاص مفسر دیگر اهل سنت در احکام القرآن مى گوید: قال تعالى «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» یحتمل التطهیر من الذنوب؛ (احتمال دارد که مقصود طهارتاز رجس و پاکى از گناهان باشد).(2)
شوکانى در فتح القدیر آورده است:
«و المراد بالرجس الاثم و الذنب المدنسان للاعراض الحاصلان بسبب ترک ما امرالله به و فعل ما نهى عنه فیدخل تحت ذلک کل ما لیس فیه لله رضا»؛ (مقصود از رجس، گناهانى است که با نافرمانىخداو انجام آنچه که دوست ندارد حاصل مى شود).(3)
مفسران دیگرى مانند: ابن عطیه اندلسى(4) و ثعالبى(5) در تعبیرى کاملا مشابه گفته اند: «و الرِّجْسَ اسم یقع على الاثم و على العذاب و على النجاسات و النقائص، فاذهب اللّه جمیع ذلک عن اَهْلَ الْبَیْتِ »؛ (رِجس، اسمى است که شامل عذاب و نجاساتو هرگونه نقصى مى شود، خداوند تمام آن را از اهل بیت دور کرده است).
آلوسى نیز در تفسیرش با تعبیر مشابه به این نکته اشاره کرده و مى نویسد:
«و الرجس فى الاصل الشى القذر…، و قیل: ان الرجس یقع على الاثم و على العذاب و على النجاسه و على النقائص، و المراد به هنا ما یعم کل ذلک … و ال فیه للجنس او للاستغراق، و المراد بالتطهیر قیل: التحلیه بالتقوى ، و المعنى على ما قیل: انما یرید الله لیذهب عنکم الذنوب و المعاصی فیما نهاکم و یحلیکم بالتقوى تحلیه بلیغه فیما امرکم ، و جوّز ان یراد به الصون، و المعنى انما یرید سبحانه لیذهب عنکم الرجس و یصونکم من المعاصى صوناً بلیغاً فیما امر و نهى جل شانه.»
(رِجس در اصل پلیدى است… و گفته شده است که شامل گناه و عذاب و نجاست و هرگونه نقصى مى شود، و مقصود از رِجس در آیه تطهیر اعم از همه این معانى است… و الف و لام «الرجس» براى جنس و استغراق (همه مصادیق یک چیز) است، یعنى خداوند اراده کرده است از شما اهل بیت گناهان را دور و به تقوا آراسته و از پلیدى حفظ نماید و جایز است که معنای پاکیزگی از رجس «مصونیت» از گناه باشد، یعنی خداوند اراده کرده است که شما را از هر گناهی حفظ کند). (6)
طنطاوى دیگر صاحب نظر اهل سنت در تفسیرقرآن مى نویسد:
«و الرجس فى الاصل : یطلق على کل شى مستقذر. و ارید به هنا : الذنوب و الآثام و ما یشبه ذلک من النقائص و الادناس».
(رِجس در اصل بر هر چیزى که پلید است اطلاق مى شود، اما در این آیه(تطهیر) مقصود پاکى از گناه و هر گونه نقص است).(7)
پی نوشت:
(1). الرازى الشافعى، فخرالدین محمد بن عمر التمیمى (متوفاى 604هـ)، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، ج22 ص 201، ناشر: دارالکتب العلمیة – بیروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ – 2000م.(2). أحکام القرآن، ج4، ص33، أحمد بن على الرازى الجصاص أبوبکر، الوفاة: 370، دارالنشر: دار إحیاء التراث العربى – بیروت – 1405، تحقیق: محمد الصادق قمحاوى.
(3). فتح القدیر الجامع بین فنى الروایة و الدرایة من علم التفسیر، فتح القدیر ج 4، ص 278، محمد بن على بن محمد الشوکانى الوفاة: 1250، دار النشر: دار الفکر ـ بیروت.(4). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، أبو محمد عبد الحق بن غالب بن عطیة الأندلسى الوفاة: 546هـ، دار النشر: دار الکتب العلمیة – لبنان – 1413هـ- 1993م ، الطبعة: الاولى، تحقیق: عبد السلام عبد الشافى محمد.
(5). عبدالرحمن بن محمد ثعالبى، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، ج 4، ص 346.
(6). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانى، ج 22، ص 12، العلامة أبى الفضل شهاب الدین السید محمود الألوسى البغدادى الوفاة: 1270هـ ، دار النشر: دار إحیاء التراث العربى ـ بیروت.
(7). طنطاوى، سید محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج ا11، ص 20
