آیا شیعه صفوی است
آيا شيعه الان با افكار شيعه گذشته يكى است؟ آيا تشيع صفوى نيست؟
مقدمه:
1- دعوت به تشيع همزمان با دعوت به اسلام.
شايد بتوان گفت: «پيشينه پيدايش تشيع قرين و همراه با پيشينه وجود اسلام است». از همان روزى كه اسلام آغاز شد و فرياد رهايى بخشِ بزرگِ انسانها حضرت محمد (ص) در مكه طنين افكند، دعوت به تشيع نيز آغاز گرديد زيرا وقتى آيه: «وَ اَنْذِرْ عَشيرَتَكَ الاَقْرَبين» [[1 نازل شد و پيامبر بنىهاشم را گرد آورد و آنان را به اسلام دعوت نمود به آنان فرمود: «كداميك از شما مرا يارى مىدهد تا پس از من برادر و وارث و وزير و وصى و خليفه و جانشينم درميان شما باشد؟» هيچيك از حاضران جز اميرمومنان على بنابىطالب (ع) پاسخ مثبت نداد و رسول خدا به آنها فرمود: «اين (على «ع») بعد از من برادر و وارث و وزير و وصى و جانشين من در ميان شما است به امر او گوش فرا دهيد و از او فرمان بريد».
جهت مطالعه و كسب اطلاعات بيشتر در اين موارد مىتوانيد به اين كتاب مراجعه فرماييد:
– غلامحسن محرمى، تاريخ تشيع از آغاز تا پايان غيبت صغرى، قم، موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، 1382 ش، ص 43 به بعد.
– شيعيان در عصر نبوى.
تشيع از همان عصر نبوى آغاز گرديده و گروهى از بزرگانِ صحابه به ولايت و دوستى اميرمومنان معروف بودند مانند:
1- سلمان فارسى
2- ابوسعيد خدرى
3- ابوذر غفارى
4- عمار بن ياسر
5- حذيفه بن يمان
6- خزيمه بن ثابت
7- ابو ايوب انصارى
8- خالد بن سعيد
9- سعيد بن عاص
10- قيس بن سعد بن عباده
دعوت به تشيع در طول دوران نبوت پيامبر و به مناسبتهاى گوناگون ادامه يافت تا آنكه پيامبر مامور به انتشار آن در «جهان اسلام» آن روز گشت.
3- انتشار تشيع.
واقعه غدير خم، دعوتى علنى و عمومى توسط پيامبر خدا (ص) بود كه با بيعت گرفتن ايشان از حاضرين براى خلافت و وصايت اميرمومنان على بنابىطالب (ع) همراه گشت.
جهت مطالعه و كسب اطلاعات بيشتر در مورد ساير موارد و وقايع بوجود آمده پس از اين مرحله مىتوانيد به كتاب اشاره شده در بالا و كتاب زير مراجعه فرماييد:
– علامه محمد حسين مظفر، تاريخ شيعه، ترجمه: سيد محمد باقر حجتى، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ 5، ص 41 به بعد.
با توجه به مقدمات فوق، پيرامون چگونگى رسيدن افكار شيعى به دست ما بايد گفت: ائمه اطهار، افراد فوق الذكر، علما و بزرگان زيادى را مىتوان نخستين حافظان مكتب تشيع دانست. تشيع با زحمات و رشادتهاى شيعيان مخلص با گذر از پيچ خم روزگار- به شكلى كه در ادامه خدمتتان ارائه خواهيم- كرد تا زمان صفويه ادامه يافت:
نفوذ تشيع و علاقه به اهل بيت در ايران
شاید این مطالب را هم بپسندید:
با توجه به اينكه محبت اهلبيت جزء اصول و اساس تشيع مىباشد لذا بررسى چگونگى پيدايش تشيع و نحوه گسترش آن (به نوع ارتباط ايرانيان با اهلبيت) كمك زيادى مىكند. نكته بسيار مهم و قابل توجه آنكه: گرايش به تشيع در ايران، به صورت دفعى و ناگهانى نبود بلكه تشيع در ايران سير تدريجى زير را داشته است:
1 نفوذ تشيع در ميان موالى ايران در عراق (مراد از موالى: ايرانيان ساكن [[2 در مناطق عرب نشينى است كه تحت حمايت يكى از طوايف عرب قرار مىگرفتند).
2 نفوذ تشيع در مناطق مركزى ايران همچون قم، كاشان، آوه
3 توسعه گرايش هاى شيعى با روى كار آمدن بنى عباس هر چند در ادامه حاكمان عباسى از بزرگترين دشمنان اهل بيت شدند اما حركت اوليه و سنگ بناى اين حركت توسط شيعيان پايه گذارى شده وشعار آنان: «فرد برگزيده از آل محمد (ص) بود».
4 فتح طبرستان به دست علويان و ايجاد سلسلهها و حكومتهاى كوچك و بزرگ شيعى در آنجا [. 5
[3 برپايى حكومت شيعيه مذهب آل بويه و دعوت از بزرگانى همچون شيخ صدوق براى مناظره با علماى اهل سنت و حمايت از عالمان و افكار شيعى [. 6
[4 نفوذ تشيع پس از حمله مغولها (با نفوذ برخى از بزرگان و متفكران شيعه به دربار مغول. زيرا اين گروه تنها راه كم كردن خسارت و صدمات جبران ناپذير مغولان به جهان اسلام را نفوذ در ميان آنان و تغيير و تصحيح افكار آنان مىدانسنتد.
7 روى كار آمدن دولت صفويه.
بر اين اساس، نمىتوان براى نفوذ تشيع و علاقه به اهل بيت در ايران، يك عامل يا دو عامل ذكر كرد.
ايرانيان با حضور مولاى متقيان و اسوه عدالت امام على (ع) در كوفه (كه در آن زمان جمع بسيارى از ايرانيان مسلمان شده را در خود جاى مىداد و از اين گروه با عنوان موالى ياد مىشد) با اهلبيت و افكار و عقايد آنان بيشتر آشنا شده و گرايششان به تشيع آغاز گرديد. مهاجرت برخى طوايف عربِ شيعه به قم و ايجاد پايگاهى شيعى در قلب ايران سرآغازى بر گسترش اين حركت بود. اين گرايش مردم ايران به تشيع، روزگارى قوى شد كه حاكم بر بغداد شدند و زمانى اين گرايش سرعت يافت كه مغولها بر آنان مسلط شدند.
تا آنكه در دوره آل بويه (قرن چهارم به بعد) برخى شهرهاى ايران تبديل به شهرهايى كاملا شيعه نشين شد. بعلاوه در اين دوره از برخى شهرها به عنوان مراكز تشيع ياد مىشود همانند: قم، رى، كاشان و…. شيعى بودن حكومت آل بويه خود از فاكتورهاى مهم جذب مردم به تشيع بوده است. زيرا مىدانيم كه: «الناس على دين ملوكهم: مردم بر دين حاكمان خود هستند». پس از اين مقدمات و گذشت صدها سال صفويان به قدرت رسيدند. آنان با اعلام تشيع به عنوان مذهب رسمى ايران خدمات شايان توجهى در اين زمينه ارائه كردند. هر چند از اين نكته نيز نبايد غافل شد كه: وجود پيشينه تشيع به صورت منسجم و متمركز در نقاط مركزى (قم، رى، كاشان، آوه و…) و نوار شمالى (مناطق طبرستان) ايران و به صورت پراكنده در بسيارى از شهرهاى ايران (همانند نيشابور، طوس و…) تاثير بسزايى در تسريع پذيرش اين روند داشت.
نتيجه سخن آنكه:
پادشاهان صفوى تنها به ترويج مذهب تشيع پرداختند و آن را در تمام مناطق تحت نفوذ خود گسترش دادند.
براى آگاهى دقيق و كامل در اينباره به كتابهاى زير مراجعه فرماييد:
1- جعفريان، تاريخ پيدايش تشيع در ايران، چاپ سوم.
2- علامه محمد حسين مظفر، تاريخ شيعه، ترجمه دكتر سيد محمد باقر حجتى، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
3- سيد محسن امينى عاملى، الشيعه فى مسارهم التاريخى، ص 677 به بعد (اين كتاب در حقيقت مقدمه اعيان الشيعه است).
4- شيخ سلمان ظاهر، تاريخ الشيعه السياسى الثقافى الدينى، در 3 جلد (به زبان عربى است و بخشى از آن به تاريخ تشيع در ايران مربوط است).
5- جعفريان، جغرافياى تاريخى و انسانى شيعه در جهان اسلام، قم، انتشارات انصاريان.
6- آيت الله شهيد مطهرى، خدمات متقابل ايران و اسلام.
7- رسول جعفريان، صفويه در عرصه دين، فرهنگ و سياست، قم، پژوهشكده حوزه و دانشگاه، 1379، چ 1
شعراء،
214 [[2. اين افراد از سه دسته زير تشكيل مىشدند: 1- برخى از اين افراد ايرانيان حاضر در سپاه ساسانى بودند كه به اسارت در آمده بودند. 2- برخى ديگر سپاهيانى بودندكه به همراه فرمانده خود به اسلام گرويده و مسلمان شده بودند. 3- و برخى ديگر ساكنان همان منطقه بودند.
[[3. جهت مطالعه و كسب اطلاعات بيشتر در اين مورد ر. ك: ابن اثير، الكامل فى التاريخ، ذيل حوادث سالهاى: 250 به بعد. نكته قابل توجه آنكه اين منبع تاريخى به فارسى نيز ترجمه شده است.
[[4. در اين زمينه مىتوانيد به مقاله: شيخ صدوق و ركن الدوله، بررسى تعامل دانشمند بزرگ شيعه با حاكم بويهى، نويسنده: سيد على حسينپور، مجله علمى- ترويجى معرفت، شماره 129، شهريور 1387 ش. مراجعه فرماييد.
پرسمان
