آيا امتحان و ابتلا با بلا و مصيبت فرق دارد؟ توضيح دهيد.

الف) از نظر لغت:

امتحان: مصدر باب افتعال، از ريشه «محن» امتحن الشى‏ء،: آن جيز را آزمايش كرد، امتحنه: اورا آزمايش كرد.

ابتلا: مصدر باب افتعال، از ريشه «بلى» ابتلى الشى ء،: آن چيز راشناخت، ابتلاه: او را آزمايش كرد.

بلاء: مصدر مجرد، آزمايش (به واسطه خير و يا شر)، غم

مصيبت: مصدر ميمى از ريشه «صاب»، اصابت المصيبه فلانا: به فلانى مصيبت رسيد، غم وامر ناگوار. (المنجد)

اين بررسى نشان مى دهد كه از حيث لغت امتحان وابتلاء به يك معناى واحد، يعنى: آزمايش كردن‏وبلاءدر معناى آزمايش وغم و كلمه مصيبت، نيز، درمعناى غم به كار مى روند.

ب) ازنظر اصطلاح:

گاهى اين كلمات در يك معنا ى متحد، وگاهى در معانى متعدد، به كار مى رود.

ابتلاء وبلاء هردو از يك ماده وريشه است، و از جهتى به امتحان‏ابتلاء، واز جهت ديگرى به آن، بلاء گويند

امتحان، ابتلاء است به اين دليل كه در اثر آن، شخص، آزمايش مى شود. ونيز بلاء است چون، دراثر آن، فرد، دچار سختى و مشقت مى شود، و به غم واندوه مبتلا شود.

با لحاظ اين دو حيث است كه هم بلاء وهم ابتلاء در مورد تكليف استعمال شده است.

يعنى تكليف را بدان علت بلاء گويند كه بر بدن گران است (و آنرا فرسوده ميكند) وبدين جهت به ان ابتلا گفته شده كه ازمايش و امتحان است (قاموس).

اكنون نمونه هاى قرآنى را نيز، ملاحظه مى كنيم:

«وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّيِّئاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» اعراف:. 168

آيه صريح است در اينكه امتحان هم با نعمت و هم با نقمت عملى ميشود، نظير آن آيه «وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَهً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ» انبياء: 35 است و همچنين آيه‏ى «فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّى أَكْرَمَنِ» فجر:

15 پس نعمت و بلا هر دو امتحان است. نميشود گفت: صاحب نعمت در نزد خدا عزيز و شخص مبتلا در پيش خدا خوار است، بايد ديد در مقابل نعمت و بلا، چه عملى و چه صبرى و يا شكرى و عبرتى از وى ديده ميشود.

وَ لِيُبْلِىَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً» انفال: 17 طبرسى در ذيل آيه 49 بقره ميگويد: بلاء در خير و شرّ هر دو بكار ميرود و ابلاء فقط در انعام، على هذا مراد از ابلاء در آيه فوق امتحان نيكوست.

گاهى مصيبت نشان دهنده لطف خداوند به انسان است چرا كه مى خواهد با اين وسيله انسان را ظرفيت حلم و بردبارى انسان را افزايش دهد و گاهى نعمت علامت عذاب الهى است چون بار گناه و وبال انسان را افزايش ميدهد و سقوط انسان شكننده تر خواهد بود. بلا زمينه ابتلا را فراهم مى كند.پرسمان