آیا حادثه عاشورا مصیبت بوده است؟
پرسش:وقتي که يزيد ملعون بر سيد الساجدين (ع) احتجاج مي کند، مي گويد:و ما اصبکم من مصيبه فبما کسبت ايديکم (شوري:30) و امام مي فرمايد آن آيه راجع به ما نيست. منظور از اين استثناء کيست؟ (امام سجاد، حضرت زينب و همراهان، معصومين، سادات، انسانهاي پاک، شيعيان و غيره). آيا اين استثناء چگونه از متن آيه استنباط مي شود؟ در رواياتي از اميرالمؤمنين هرگونه لغزش، خراش، پرش چشم و آسيب کوچکي به انسان به گناهان انسان منسوب مي شود، يعني هيچ گناهي نباشد قاعدتاً نبايد مشکلي هم پيش بيايد. علاوه بر اينکه اين آيه و روايات مشابه با امتحان و ابتلاء انسانهاي پاک و غيره در ظاهر معارض است، اينکه در کوشش براي محدود کردن معني مصيبت ناکام مي مانيم. وقتي مي خواهيم بگوييم شهادت امام حسين که مصيبت نبود بلکه عشق و رحمت بود با امعان نظر در زيارت عاشورا (و عظمت المصيبت …) مي بينيم از اين حادثه به عنوان مصيبت ذکر شده و حداقل امامان معصوم و حضرت زينب و حضرت فاطمه معصومه و انسانهاي پاک و بي گناه آنرا مي خواندند و از اين واقعه براي خود تعبير به مصيبت مي کردند. رفع تعارض چگونه است؟
پاسخ:
پرسش مطرح شده شامل سه بخش مي باشد:
1ـ آيه ی « و ما أصابکم مِن مصيبهٍ فيما کسبت ايديکم» (شوري:30) ، آيا کليّت دارد يا اگر کليّت ندارد چه کساني استثناء مي شوند و حضرت سيدالساجدين (ع) استثناء را ازکجاي آيه استفاده مي کنند؟
2ـ در آيه مذکور و نيز در روايات وارد شده، مطرح مي شود که مصائبي که انسان دچار آن مي شود از گناهان انسان ناشي مي شود، پس بايد کسي که اصلاً گناهي انجام نداده مثلا ً امامان معصوم «ع» مشکلي در زندگي برايشان پيش نيايد.
3ـ ماجراي کربلا و حوادث وارده بر اهل بيت و امام حسين(ع) آيا مصيبت بود؟ ايشان که معصومند، چگونه در زيارات وارد شده که عظمت مصيبتک؟ در اين که مي گوييم شهادت ايشان زيبايي و عشق بود، چه مي شود؟
پاسخ بخش اول و دوم:
در جواب بايد گفت که روايات و آیات مي توانند همديگر را تخصيص بزنند و يک مطلب کلّي که در آيه يا روايتی آمده می تواند با آیه و روایت دیگری از کلّیّت خارج شود.
روايتي در جوامع روایی شیعه نقل شده که مشابه های فراوانی نیز دارد و مفّاد آن متواتر می باشد ؛ در این روایت آمده:« إن البلاء لِلظالم أدب وللمؤمن امتحان ولِلأنبياء درجه و لأولياء کرامهٌ ــــ بلا برای ظالم ادب نمودن است ، برای مومن ، امتحان می باشد ، و برای انبیاء درجه و برای اولیاء کرامت است.» (مستدرک الوسائل ـ ج3ـ ص438)
طبق اين حديث شريف و ساير احاديثي که در اين مضمون وارد شده اند، حوادث ناگواری که انسان دچار آنها مي شود بر حسب احوال خود شخص تفسير و تعبير مي شوند. اگر او ظالم و فاسق و اهل معصيت است، بلاء و مصيبتي که بر او وارد مي شود عذاب و مکافات عملش تلقّی خواهد شد. و اگر مؤمن است، امتحان به شمار مي رود و اگر از انبياست موجب افزایش درجه ی اوست مثل حضرت ابراهیم که بعد از پشت سر گذاشتن بلایا به مقام امامت رسید « وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمين ــــ (به خاطر آوريد) هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با بلایای گوناگونی آزمود ؛ و او به خوبى از عهده اين آزمايشها برآمد. خداوند به او فرمود: « من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم.» ابراهيم عرض كرد: «از دودمان من(نيز امامانى قرار بده!)» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمكاران نمىرسد» » (البقرة:124). و اگر شخص مبتلا به مصیبت از اولياء الله است ، بلا براي وي کرامت است ؛ يعني مصائب باعث ظهور و بروز کرامات وجودي و فضايل آنان مي شود ؛ لذا اگر نبود کربلا ، عظمت و کرامت یاران آن حضرت و در رأس آنها کرامت حضرت زینب و حضرت ابوالفضل (ع) برای ما روشن نمی شد. خود حضرت نیز در کربلا بارها یاران خود را با لفظ « یا بنی الکرام » یاد نمودند.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
در نتيجه مصيبت و بلا نسبت به شخصي که بلاء بر او وارد مي شود متفاوت است و مي شود بلايا و مصائب باشد و شخص اهل معصيت نباشد و حتي معصوم باشد.
پس نتيجه اين مي شود که مصائبي که براي اولياء خدا پيش مي آيد در اثر معصيت نيست و آيه شريفه ، اهل بيت(ع) را شامل نمي شود و حديث مذکور در پاسخ و نیز خود همان حدیث منقول از امام سجاد (ع) آيه را تخصيص مي زند پس آيه شامل همه نمي شود.
پاسخ بخش سوّم:
در مورد ماجراي کربلا نيز جواب همان است که گفته شد. آن مصائب براي معصومين حاضر در کربلا درجه بوده و براي عده اي از نزديکان حضرت امام حسين(ع) که از مقربين درگاه الهي اند کرامت بود ؛ و برای عدّه ای نیز امتحان بود که برخی از آن سربلند بیرون آمدند و برخی نیز مردود شدند.
با مشخص شدن معناي مصيبت و اينکه مصيبت نسبت به افراد مختلف، نسبي است. روشن مي شود که تعارضي در ميان نيست و اين وقايع از جهت اينکه ضايعه اي بزرگ بر اسلام و امت اسلامي وارد شده و رهبر و امام جامعه و ولّي خدا از دست رفته، آن هم با اين اوضاع و شرايط و با اين قصوراتي که جامعه از خود نشان داد، دردناک بوده و بلاء بزرگي مي باشد و اين محروميّت جامعه از فيوضات امامت نتيجه اعمال آنهاست. اما از جهت خود آن بزرگواران و با ديد عرفاني، آنان عاشقانه جان خود را فداي معشوق خود نموده اند و صحنه اي خلق کردند که عظمت و زيبايي آن در هيچ کتابي و در هيچ بياني نمي گنجد. بر این اساس و از این زاویه نگاه بود که حضرت زينب(س) فرمودند: « ما أريتُ الّاجميلا: من در کربلا جز زيبا هیچ نديدم» (بحارالانوارـ ج 45ـ ص 116) ؛ یعنی من خدا را دیدم که اسم الجمیل برای اهل بصیرت جلوه نموده بود.
خود امام على بن الحسين (ع) نیز در پاسخ یزید ، فقط نفرمودند که این آیه در حقّ ما نیست ؛ بلکه سخن آن بزرگوار ادامه ای دارد که خود آن نیز مطلب امام را شرح می دهد.
امام فرمودند: «كلا! ما هذه فينا نزلت، انما نزل فينا ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ فنحن الذين لا ناسى على ما فاتنا من امر الدنيا، و لا نفرح بما اوتينا ـــــ چنين نيست، اين آيه در مورد ما نازل نشده، آنچه در باره ی ما نازل شده آيه ديگرى است كه مىگويد: « هر مصيبتى در زمين يا در جسم و جان شما روى دهد پيش از آفرينش شما در كتابی (لوح محفوظ) بوده، واین امر بر خداوند آسان است، اين براى آن است كه شما به خاطر آنچه از دست مىدهيد غمگين نشويد، و به خاطر آنچه در دست داريد خوشحال نباشيد» سپس امام افزود: ما آن كسانى هستيم كه هرگز به خاطر آنچه از دست دادهايم غمگين نخواهيم شد، و به خاطر آنچه در دست داريم خوشحال نيستيم » (تفسير على بن ابراهيم مطابق نور الثقلين جلد 4 صفحه 580)
همچنین در روایت است که:« سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ أَ رَأَيْتَ مَا أَصَابَ عَلِيّاً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ ع مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَ هُمْ أَهْلُ بَيْتِ طَهَارَةٍ مَعْصُومُونَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ يَسْتَغْفِرُهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ إِنَّ اللَّهَ يَخُصُّ أَوْلِيَاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِيَأْجُرَهُمْ عَلَيْهَا مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ ـــــــ از امام صادق عليه السلام راجع به آيه وما اصابكم … چنين سؤال كردند كه آيا با اين كه حضرت علي عليه السلام واهل بيت او عليهم السلام از معصومين بوده اند ، پس چگونه مصائبي بر ايشان وارد شد؟! فرمودند: رسول الله دائما به درگاه خدا توبه واستغفار مي كرد با اينكه مرتكب هيچ گناهي نشده بود؛ همانا خداوند، اوليائش را با اينكه هيچ گناهي مرتكب نشده اند ، براي اينكه اجر و پاداش ببرند ( ودرجاتشان بالا برود) دائما در مصيبت قرار مي دهد» (الكافي ج : 2 ص : 450)
بلکه روایات فراوانی از اهل بیت (ع) وارد شده که هر چه ایمان شخص افزونتر باشد ، مصائب او نیز بیشتر می شود ؛ لکن نه آن مصائبی که نتیجه ی طبیعی و اثر وضعی فعل خود اوست ، بلکه مصائبی که از سوی خداست و وسیله ی رشد و ترقّی و شکوفایی استعدادهاست.
ذیلاً به پاره ای از این روایات نیز اشاره می شود.
امام صادق (ع) خطاب به سدیر صیرفی فرمودند: « إِذَا أَحَبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتّاً وَ إِنَّا وَ إِيَّاكُمْ يَا سَدِيرُ لَنُصْبِحُ بِهِ وَ نُمْسِي ـــــ چون خدا بندهاى را دوست بدارد او را به يكباره در بلا فرو برد. و اى سدير! ما و شماها با بلا صبح و شب می کنیم.» (بحار الأنوار ، ج64 ،ص208 )
و فرمودند: « إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِبَاداً فِي الْأَرْضِ مِنْ خَالِصِ عِبَادِهِ مَا يُنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ تُحْفَةً إِلَى الْأَرْضِ إِلَّا صَرَفَهَا عَنْهُمْ إِلَى غَيْرِهِمْ وَ لَا بَلِيَّةً إِلَّا صَرَفَهَا إِلَيْهِم ـــــ خدا عزّ و جلّ را در روى زمين بندههایی پاک و خالص است كه از آسمان تحفه ای به زمين فرود نيايد جز كه خدا آن را از آن بندگان بگرداند به ديگرى، و بلایی نيايد جز اینكه آن را به سوى ایشان بگرداند. » (بحار الأنوار ، ج64 ،ص 207 )
رسول خدا (ص) فرمودند: « إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ خَيْراً ابْتَلَاهُم ــــ چون خدا بر قومی خیری خواهد آنان را در بلا افکند. » (بحار الأنوار ، ج64 ،ص236)
رسول خدا صلّى اللَّه عليه و اله فرمودند:« لَا يَزَالُ الْبَلَاءُ فِي الْمُؤْمِنِ وَ الْمُؤْمِنَةِ فِي جَسَدِهِ وَ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ حَتَّى يَلْقَى اللَّهَ وَ مَا عَلَيْهِ مِنْ خَطِيئَة ــــ مصيبت و گرفتارى همواره گريبان مرد و زن مؤمن را مىگيرد و آنها در مال و يا بدن خود نقصان مشاهده مىكنند و يا فرزندان خود را از دست مىدهند و اينها براى اين است كه هر گاه در محضر پروردگار حاضر شدند گناهى نداشته باشند.
» (بحارالأنوار ، ج64 ،ص236 )
امام صادق عليه السّلام فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَيَتَعَاهَدُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلَاءِ إِمَّا بِمَرَضٍ فِي جَسَدِهِ أَوْ بِمُصِيبَةٍ فِي أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ مُصِيبَةٍ مِنْ مَصَائِبِ الدُّنْيَا لِيَأْجُرَهُ عَلَيْهَا ـــــ خداوند متعال مؤمن را به مصيبت و بلاء گرفتار مىكند و او را به بيمارى در بدن مبتلا مىسازد و يا در مصيبت اهل و فرزند قرار مىدهد و يا يكى از مصيبتهاى دنيا را متوجه او مىكند تا او را پاداش دهد. » ( بحار الأنوار ، ج64، ص 237)
عَنْ و فرمودند: إِنَّ فِي الْجَنَّةِ لَمَنْزِلَةً لَا يَبْلُغُهَا الْعَبْدُ إِلَّا بِبَلَاءٍ فِي جَسَدِه ـــــ در بهشت مقامى هست كه هيچ كس به آن جايگاه نمىرسد مگر اينكه در بدن خود ناراحتى و گرفتارى داشته باشد. ( بحار الأنوار ، ج64، ص 237)
رسول خدا فرمودند: « لَا تَكُونُ مُؤْمِناً حَتَّى تَعُدَّ الْبَلَاءَ نِعْمَةً وَ الرَّخَاءَ مِحْنَةً لِأَنَّ بَلَاءَ الدُّنْيَا نِعْمَةٌ فِي الْآخِرَةِ وَ رَخَاءَ الدُّنْيَا مِحْنَةٌ فِي الْآخِرَة ـــــ مؤمن بايد بلاء را نعمت بداند، و نعمت را بلاء زيرا گرفتارى دنيا نعمت آخرت مىآورد و نعمت دنيا مصائب و گرفتارىها را در آخرت مىآورد » (بحار الأنوار ، ج64 ،ص237 )
