آورنده وحی جبرییل است یا روح القدس

قرآن كريم در آيه 51 از سوره «شورى» مى فر مايد: شايسته هيچ انسانى نيست كه خدا با او سخن بگويد، مگر از طريق وحى يا از وراى حجاب، يا رسولى مى فرستد و به فرمان او آن چه را بخواهد وحى مى كند چرا كه او بلند مقام و حكيم است».

از اين آيه شريفه چنين استفاده مى‏شود كه راه ارتباط پيامبران (ع) با خدا منحصر در سه راه است:

1 القاى به قلب: كه در مورد بسيارى از انبيا بوده است مانند حضرت نوح (ع) مى گويد: «فأوحينا إليه أن اصنع الفلك باعيننا و وحينا». (مؤمنون، آيه 27)

2 از پشت حجاب: آن گونه كه خداوند در كوه طور با موسى (ع) سخن گفت: «و كلم الله موسى تكليما». (نساء، آيه 164)

3 از طريق ارسال و فرستادن رسول: آن گونه كه در مورد پيامبر (ع) آمده است: «قل من كان عدوا لجبريل فإنه نزله على قلبك بإذن الله». (بقره، آيه 97) «بگو كسى كه دشمن جبرئيل باشد (دشمن خدا است) چرا كه او به فرمان خدا قرآن را بر قلب تو نازل كرد.» البته وحى بر پيامبر اسلام (ص) منحصر به اين طريق نبوده است، بلكه از طرق ديگر نيز صورت گرفته است.

گرچه شاخه هاى اصلى وحى، همان سه شاخه مذكور در آيه 51 شورى است ولى بعضى از اين شاخه ها، خود شاخه هاى فرعى ديگرى دارد چنان كه بعضى معتقدند نزول وحى از طريق فرستادن فرشته وحى خود به چهار طريق صورت مى‏گرفته است:

1 فرشته وحى بى آن كه ظاهر شود در روح پيامبر (ص) القا مى كرده است.

2 گاه فرشته به صورت انسانى در مى آمد و پيامبر (ص) را مخاطب مى ساخت و مطالب را به او مى گفت.

3 گاهى به صورتى بود كه همچون زنگ در گوشش صدا مى كرد و اين سخت ترين نوع وحى بر پيامبر (ص) بود.

4 گاه جبرئيل به صورت اصلى خود بر پيامبر (ص) ظاهر مى گشت و اين در طول عمر پيامبر (ص) تنها دو بار صورت گرفت. (ر. ك: سوره نجم، آيه 12 تفسير نمونه، ج 20، ص 485، ذيل آيه 51 شورى)

بنابراين ارسال وحى توسط جبرئيل (ع) يكى از راه هاى متعدد رساندن وحى به پيامبر (ص) است. اما در مورد «روح القدس» تفاسير مختلفى وجود دارد. برخى آن را نيروى غيبى كه پشتيبان و تأييد كننده انبياء مثل حضرت عيسى (ع) است مى دانند: «و آتينا عيسى بن مريم البينات و ايدناه بروح القدس» (بقره، آيه 78) ولى عده اى روح القدس را همان جبرئيل (ع) مى دانند و شاهد اين سخن را آيه 102 سوره نحل مى دانند كه انزال حقيقت قرآن به قلب پيامبر (ص) را به روح القدس نسبت مى دهد: «قل تنزيل روح القدس من ربك بالحق» (نحل، آيه 102) و اگر اين آيه را در كنار آيه 97 بقره كه تنزيل قرآن بر قلب پاك پيامبر (ص) را به جبرئيل نسبت مى دهد، قرار دهيم. اين مطلب به روشنى به دست مى‏آيد. به نقل از اداره پاسخگويى آستان قدس رضوى