شرایط دعا کردن
شرايط دعا
درباره شرايط استجابت دعا برايم توضيح دهيد. خيلى وقت ها دعا مى كنم ولى مستجاب نمى شود! چرا؟!
مقصود از شرايط دعا امورى است كه اجابت دعا منوط به تحقق آنهاست. مهم ترين شرايط عبارتند از:
1. معرفت؛
يكى از شرابط مهم و اساسى در دعا آن است كه آدمى بداند در برابر چه وجودى ايستاده است و از چه كسى طلب مى كند و با چه عظمتى سخن مى گويد و بداند كه چه مى گويد و چه مى خواهد بنابراين شناخت خدا و عظمت او و شناخت خود به عنوان مخلوق و محتاج و نيازمند محض و شناخت آنچه بر زبان جارى مى كند و مى خواهد از شرايط اصلى دعاست.
امام صادق (علیه السلام) علت عدم استجابت دعا را چنين مطرح فرموده است:
«لانكم تدعون من لا تعرفونه»[80]؛
«شما كسى را مى خوانيد كه بدو معرفت نداريد».
و در روايت ديگرى مى فرمايد:
«و لانكم تدعون من لا تعرفون و تسئلون ما لا تفهمونه»[81]؛
«زيرا موجودى را مى خوانيد كه معرفت به او نداريد و تقاضا مى كنيد چيزى را كه نمى فهميد».
2. عمل صالح يا طاعت اوامر و نواهى الهى؛
دعا كننده علاوه بر معرفت بر آنچه كه مى داند نيز بايد عملى كند كه ما از آن به عمل صالح تعبير مى كنيم. خداوند متعال در قرآن وعده داده است كه دعاى مؤمنان و انجام دهندگان عمل صالح و اجابت مى كند: «وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ»[82] و احاديث نيز بدين امر تأكيد كرده اند[83] از جمله خطبه قابل تدبر ذيل از امام على (علیه السلام) كه در پاسخ به اسباب عدم استجابت دعا فرمودند:
«خدا را شناختيد، اما حقش را – چنان كه بر شما واجب كرده است – ادا نكرديد… به پيامبرش ايمان آورديد، اما با سنتش مخالفت كرديد و به شريعت او پاى بند نبوديد… كتاب خدا را كه بر شما فرو فرستاده، خوانديد اما به آن عمل نكرديد و گفتيد: شنيديم و اطاعت كرديم اما مخالفت كرديد… گفتيد كه از آتش مى ترسيد. در حالى كه بدنتان را با گناهان به آتش مى سپاريد… گفتيد دوستدار بهشتيد، در حالى كه هماره كارهايى انجام مى دهيد كه شما را از بهشت دور مى سازد…»[84].
3. اخلاص؛
يعنى دعا كننده در هنگام دعا، تنها سبب را خداوند بداند و همه امور را بدست او تلقى كند، چنانكه خداوند متعال اخلاص در دعا را موجب استجابت دعا دانسته است[85] و از اين رو بدان دستور داده است[86].
و نيز حضرت على (علیه السلام) در پند دهى به فرزندش فرمود:
«و اخلص المسألة لربك فان بيده الخير و الشر»[87]؛
«و در درخواست از پروردگار خالص باش كه خير و شر به دست اوست».[88]
به عبارت ديگر: اگر انسان از خداوند چيزى طلب كند و بخواهد مطلوبش را مستجاب بيند، بايد اميدش را از غيرخدا قطع كند و تنها اميدش خدا باشد. در اين باره امام صادق (علیه السلام) مى فرمايد: «هرگاه كسى از شما بخواهد دعايى كند كه حتماً اجابت شود پس بايد از تمام مردم قطع اميد كند (قطع اسباب مادى) و براى او اميدى جز به خدا نباشد. در اين حال وقتى حق تعالى صدق اين معنا را از قلب سالك دريافت، هر دعايى را جز ه اعطا و اجابت پاسخ نمى دهد.[89]
هر كه را دل پاك شد از اعتدال*** آن دعايش مى رود تا ذوالجلال[90]
4. حضور فكر و دل؛
در حالت دعا آدمى بايد فكرش حاضر باشد و مهم تر دل او نيز همين طور؛ يعنى داعى در هنگام دعا نبايد فكرش به امور ديگرى معطوف شود و در نتيجه دل و قلب او نيز در جاى ديگر باشد؛ بلكه تمامى فكر و قواى فكرى او و نيز تمامى قلب و دل و قواى آن در محضر پروردگار و آنچه كه به خدا مى گويد حاضر و هشيار باشد.
چنانكه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«لا يقبل الله عز و جل دعاء قلب ساه»[91]؛
«خداوند عز و جل دعاى دل غافل را نمى پذيرد.
و نيز فرمود:
«اعلموا ان الله لا يقبل دعاء عن قلب غافل»[92]؛
«بدانيد كه خداوند دعا را از قلب و دل غافل و غيرحاضر مقبول نمى كند». روايات و احاديث در اين خصوص فراوان است.[93]
بايد توجه داشت كسى كه فكر و دلش حاضر نيست تنها لقلقه زبان دارد و دعا فقط تكرار لفظ يا لقلقه لسان است.
گفت: فاش كن كه آن، كار تو نيست
لايق انفاس و گفتار تو نيست
كآن نفس خواهد ز باران پاك تر
وَز فرشته، در روش درّاك تر
عمرها بايست، تا دم پاك شد
تا امين مخزن افلاك شد
خود گرفتى اين عصا در دستِ راست
دست را دستان موسى از كجاست؟
5. كسب حلال؛
يكى ديگر از شرايط استجابت دعا آن است كه داعى و دعاكننده بايد رزق خود را از راه حلال، طيب و طاهر به دست آورده باشد، انسانى كه گوشت و پوست و استخوانش از ارتزاق حرام رشد كرده باشد دعايش نامستجاب است. از همين رو، رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) مى فرمايد: «درآمدت را پاك كن تا دعايت مستجاب شود؛ زيرا هرگاه لقمه حرامى به دهان خويش ببرد تا چهل روز از او دعايى پذيرفته نمى شود»[94].
و نيز امام صادق (علیه السلام) فرموده اند:
«هر كه شاد شود كه دعايش به اجابت رسد بايد كسب خود را پاك سازد».[95]
آداب دعا:
از آداب دعا مى توان به شرائط كافى دعا نيز ياد كرد؛ يعنى امورى كه موجب كمال دعا و رفعت مرتبه گشته و تأثيرگذارى و اثربخشى بيشتر مى شود. مهم ترين اين آداب عبارتند از:
1. طهارت؛
شاید این مطالب را هم بپسندید:
كه عبارت است از وضو و غسل. على (علیه السلام) فرموده اند: «اذ انزل بك امر عظيم فى دين او دنيا، فتوضاً و ارفع يديك»[96]؛ «هرگاه كار بزرگ و دشوار دينى يا دنيايى روى آورد، وضو بگيرد و دست هايت را بلند كن».
2. آغاز با نام خدا؛
در ابتدا با «بسم اللّه الرحمن الرحيم» و ياد خدا دعا را شروع كنيم؛ چرا كه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «دعايى كه اولش با بسم اللّه الرحمن الرحيم آغاز شده باشد رد نمى شود».[97]
3. ستايش الهى؛
تمجيد و تحميد و ثناگويى خداوند متعال در آغاز دعا بيانگر ميزان معرفت داعى به حضرت حق است. از اين رو، امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: «هر دعايى كه قبلش تمجيد خداوند متعال نباشد به جايى نخواهد رسيد».[98]
على (علیه السلام) نيز مى فرمايد: «درخواست پس از سايش است، پس در آغاز خدا را ستايش كنيد و آن گاه حاجت هاى خود را بخواهيد، خداوند عزّ و جلّ را پيش از بيان درخواست ها مدح و ثنا كنيد»[99] بسيارى از دعاهايى كه از معصومان (علیهم السلام) به دست ما رسيده است چنين اند و آغاز دعا با ثنا و ستايش الهى مى باشد.
4. صلوات؛
در فرهنگ دينى توصيه شده است تا با درود بر حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) و اهل بيت (علیهم السلام) دعا آغاز شود و اين عمل موجب استجابت دعا خواهد شد. على (علیه السلام) در اين خصوص مى فرمايد: «هرگاه از خداوند سبحان حاجتى خواهى، با درود فرستادن بر پيامبر (صلی الله علیه وآله) سخن آغاز كن، آن گاه حاجتت را بخواه كه خداوند بزرگوارتر از آن است كه دو حاجت از او خواسته شود و يكى را اجابت و ديگرى را رد كند».[100]
5. شفاعت خواهى؛
براى استجابت دعا بايد از وسايلى و وسايطى استفاده كرد كه در نزد پروردگار قرب و منزلت دارند تا به جهت آنان خداوند متعال حوائج و نيازهاى مادى و معنوى را محقق سازد. در احاديث شريف توسل به امامان و قرآن موجب استجابت دعا تلقى شده است.[101]
6. اقرار به گناه؛
امام صادق (علیه السلام) مى فرمايد:
در آغاز دعا مدح خداوند متعال سپس اقرار به گناه و آنگاه خواستن و طلب كردن[102]
7. تضرع و اظهار عجز؛
در احاديث قدسى خداوند متعال به انبياء خويش توصيه كرده كه هنگام دعا، او را تضرع و خشوع بخوانند[103] در آيات قرآنى نيز به قرين بودن دعا با ترس و خوف و تضرع، خشوع تأكيد شده است.[104]
چنانكه على (علیه السلام) نيز فرموده اند:
«عليكم بمسألة ذل و خضوع و تملّق و خشوع»[105]؛
«با حالت ذلت و فروتنى و ثناگويى و خشوع درخواست كنيد».
نکته:
گريه بهترين نشان تضرع؛ اشك بهترين نماد بر تضرع و خشوع آدمى است و از اين رو، محبوب خداست.[106] و به همين جهت بهترين سلاح انسان وارسته دانسته شده است[107] و از همين حيث است كه اهل بيت (علیهم السلام) از چشم خشك و بدون اشك به خدا پناه مى بردند[108] و براى همين است كه براى گريه از خداوند طلب يارى مى كردند[109] و به همين دليل على (علیه السلام) مى فرمايد: «هنگام گريه را براى دعا مغتنم شماريد».[110]
پس دعاى خشك، هِل اى نيكبخت!
كه فشاندِ دانه مى خواهد درخت
گر ندارى دانه، ايزد ز آن دعا
بخشدت نخلى كه نعم ما سعى
همچو مريم، درد بودش داندنى
سبز كرد آن نخل را صاحب فنى
8. دو ركعت نماز؛
امام صادق (علیه السلام) تأكيد فرموده اند كه براى به دست آوردن حاجت دعا را با دو ركعت نماز قبل از آن قرين سازيد.[111]
9. بلند كردن دست ها به سوى آسمان؛
در احاديث به بلند كردن دست ها به سوى آسمان توصيه شده است و از روايات گوناگون به دست مى آيد كه معصومان (علیهم السلام) نيز هنگام دعا چنين مى كردند.[112]
حضرت على (علیه السلام) مى فرمايد:
«هر كس از شما از نماز فارغ شد، دستانش را به سوى اسمان بلند كند و در دعا بكوشد».[113] اين حالت بنابر روايات نوعى اظهار بندگى است يا نوعى نماد اين حقيقت كه خويش را چون غريقى تلقى مى كند كه دست دراز كرده و به دامن رحمت الهى مى چسبد و به دامان پرمهرش چنگ مى زند تا حضرت حق او را از اين ورطه حولناك نجات دهد.[114]
10. كوچك نشمردن خواسته خود؛
دعا كننده براى آنكه خواسته اش به اجابت برسد، نبايد آن را كوچك بشمارد، چنانكه اهل بيت (علیهم السلام) بر آن تأكيد فراوان كرده اند[115].
11. اصرار بر دعا؛
از آنجا كه نفس دعا در پيشگاه پروردگار متعال مطلوبيت و موضوعيت دارد، بايد بر آن مصر بود علاوه بر آنكه اين اصرار خود موجب اجابت نيز خواهد گشت.
حضرت على (علیه السلام) فرموده اند:
«هر كس در كوبيدن در [يعنى دعا كردن] پايدارى كند و در گشودن آن [يعنى اجابت دعا ]اصرار كند، داخل خواهد شد [يعنى دعايش مستجاب مى گردد].[116]
12. انصاف در دعا؛
داعى نبايد خواسته ها و نيازهاى خويش را بيش از حد قرار دهد؛ بلكه بايد انصاف را در اين جهت مراعات كرده و خواسته هاى خويش را به صورت الاهم فى الاهم يا با اولويت بندى مطرح سازد، البته اين نه به جهت نغوذً بالله بخل حضرت حق باشد؛ بلكه ادب بنده چنين اقتضايى دارد كه خواسته هاى خود را در حد اعتدال و انصاف مطرح سازد، چنانكه ائمه (علیهم السلام) به آن تأكيد كرده اند.[117]
13. اميد به اجابت؛
در هنگام دعا نبايد از استجابت آن نااميد بود؛ بلكه با حسن ظن به پروردگار عالميان و با اميد به تحقق آن نيازها را مطرح كرد، چنانكه معصومان (علیهم السلام) تأكيد فراوانى كرده اند تا دعا را با يقين به اجابت و حسن ظن به برآورده شدن آن مقرون سازيم.[118]
[80]. بحارالانوار، ج 93، ص 368.
[81]. تفسير صافى، ج 1، ص 204.
[82]. شورى42 26.
[83]. نگا: بحارالانوار، ج 93، ص 368، و 341.
[84]. همان، ص 376.
[85]. لقمان31، آيه 32.
[86]. مؤمنون23، آيه 14.
[87]. نهج البلاغه، نامه 31.
[88]. نگا: الميزان، ج 2، ص 36.
[89]. به نقل از: درآمدى بر سير و سلوك، ص 75.
[90]. مثنوى، دفتر سوم، 2305.
[91]. بحارالانوار، ج 77، ص 57.
[92]. همان، ص 173.
[93]. نگا: الميزان، ج 2، ص 39.
[94]. بحارالانوار، ج 93، ص 358.
[95]. همان، ص 373.
[96]. بحارالانوار، ج 95، ص 159.
[97]. همان، ج 93، ص 313.
[98]. بحارالانوار، ج 93، ص 321.
[99]. همان، ص 308.
[100]. نهج حكمت، 361.
[101]. بحارالانوار، ج 36، ص 232، و ج 78، ص 9.
[102]. بحارالانوار، ج 93، ص 318.
[103]. همان، ص 305، و ص 314.
[104]. نگا: اعراف7، آيه 56-5؛ انبياء(21)، آيه 90؛ مريم(19)، آيه 4.
[105]. بحارالانوار، ج 77، ص 341.
[106]. اصول كافى، ج 4، ص 250.
[107]. فرازى از دعاى كميل و سلاحه البكاء.
[108]. «و اعوذ بك من قلب لا يخشع و من عين لا تدمع» دعاى بعد از زيارت اميرالمؤمنين.
[109]. «و اعنى بالبكاء على نفسى»، دعاى ابوحمزه ثمالى.
[110]. بحارالانوار، ج 93، ص 336.
[111]. بحارالانوار، ج 93، ص 314 و 316.
[112]. بحارالانوار، ج 95، ص 214.
[113]. تهذيب الاحكام، ج 2، ص 322.
[114]. نگا: اصول كافى، ج 4، ص 249.
[115]. بحارالانوار، ج 69، ص 274 و ج 93، ص 363.
[116]. غررالحكم، ح 9160.
[117]. بحارالانوار، ج 93، صص 303-293؛ تنبيه الخواطر، ج 1، ص 302.
[118]. نگا: بحارالانوار، ج 93، ص 305؛ نهج البلاغه، نامه 31؛ كافى، ج 2، ص 473.
منبع: هدانا برگرفته از پرسش ها و پاسخ ها«دعا و توسل».
کلید: شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن شرایط دعا کردن
