درمان وسواس از نظر طب اسلامی
فهرست این نوشتار:
درمان وسواس از نظر طب اسلامی
موضوع: درمان وسواس (درمان با غذا و دارو، و درمان روحی و نفسی، و کارهای مفید برای وسواس)
درمان وسواس با غذا و دارو
اولین درمان غذایی وسواس، انار است. گاهی در روایات از یک دانه انار صحبت می‌کند، گاهی از یک انار کامل، گاهی از دانه‌هایی که بر زمین می‌ریزد، گاهی از انار شیرین در ناشتا و گاهی از خوردن انار در روز جمعه، گاهی با قید می‌آید و گاهی بدون قید می‌آید.
روایاتی که از خوردن یک دانه انار صحبت می‌کنند، می‌گویند که این وسوسه را خاموش می‌کند، امام صادق (ع) می‌فرمایند:
«من أكل حبة من رمان أمرضت شيطان الوسوسة أربعين يوما.»
یعنی «کسی که یک دانه از انار بخورد شیطان وسوسه را به مدت چهل روز بیمار می‌کند.» در روایت دیگر از امام کاظم (ع) آمده:
«عليكم بالرمان، فانه ليس من حبة تقع في المعدة إلا أنارت وأطفأت شيطان الوسوسة» [2]
یعنی «بر شما باد خوردن انار زیرا نیست دانه‌ای از آن که درون معده قرار گیرد، مگر اینکه درون انسان را نورانی می‌کند و شیطان وسوسه را خاموش می‌کند.» در روایت دیگر از امام صادق (ع) آمده:
«عليكم بالرمان، فانه ما من حبة رمان تقع في معدة إلا أنارت وأطارت شيطان الوسوسة» [3]
یعنی «بر شما باد خوردن انار زیرا نیست دانه‌ای از آن که درون معده قرار گیرد، مگر اینکه درون انسان را نورانی می‌کند و شیطان وسوسه را پرواز (فراری) می‌دهد.» انار بهترین میوه است و بسیار مدح شده.
در روایاتی که از دانه‌های ریخته شده انار بر زمین یا ظرف صحبت می‌کند، می‌گوید که این دانه درمان است، امام صادق (ع) می‌فرمایند:
« ما من رمانة إلا وفيه حبة من الجنة، فإذا شذ منها شئ فخذوه، وما وقعت (أو ما دخلت) تلك الحبة معدة امرئ قط إلا أنارتها أربعين ليلة، ونفت عنه شيطان الوسوسة.»[4] یعنی «نیست اناری مگر اینکه در آن دانه‌ای از بهشت دارد، اگر دانه‌هایی از انار پخش شود آن را بردارید، این دانه در معده قرار نمی‌گیرد مگر اینکه معده را چهل شب نورانی می‌کند و شیطان وسوسه را از بین می‌برد.» البته در بعضی روایات آمده قلب را نورانی می‌کند.
امام صادق (ع) می‌فرمایند:
«من أكل رمانة نور الله قلبه، وطرد عنه شيطان الوسوسة أربعين صباحا»[5]
یعنی «کسی که یک انار کامل بخورد، خداوند قلبش را نورانی کند و شیطان وسوسه را چهل روز طرد می‌کند.» پیامبر (ص) می‌فرمایند:
«من أكل رمانة أنارت قلبه، ورفعت عنه الوسوسة أربعين صباحا»[6]
یعنی «کسی که یک انار کامل بخورد قلبش را نورانی می‌کند و چهل صبح وسوسه را از او رفع می‌کند.»
انار در ناشتا، امام صادق (ع) فرموده‌اند:
«من أكل رمانة على الريق أنارت قلبه، فطردت شيطان الوسوسة أربعين صباحا»[7]
یعنی «کسی که یک انار در ناشتا بخورد قلبش را نورانی می‌کند و شیطان وسوسه را دور می‌کند، به مدت چهل روز.»
انار شیرین، امام صادق (ع) می‌فرمایند:
«عليكم بالرمان الحلو فكلوه، فانه ليست من حبة تقع في معدة مؤمن إلا أنارتها وأطفأت شيطان الوسوسة»[8]
یعنی «بر شما باد انار شیرین، آن را بخورید، زیرا نیست دانه‌ای از آن که در معده مؤمن قرار گیرد مگر اینکه آن را نورانی کند و شیطان وسوسه را خاموش می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «عليكم بالرمان الحلو فكلوه فإنه ليست من حبة تقع في معدة مؤمن إلا أبادت داء وأطفأت شيطان الوسوسة عنه»[9]
یعنی «بر شما باد انار شیرین، زیرا نیست دانه‌ای از آن که در معده مؤمن قرار گیرد مگر اینکه یک بیماری را ازبین می‌برد و شیطان وسوسه را خاموش می‌کند.» پس هر دانه‌ای از انار درمان یک بیماری است و این انار را جزو درمان‌های عمومی قرار می‌دهد، به همین جهت در روایات توصیه شده که انار کامل خورده شود تا از کل بیماری‌ها پیشگیری کند.
خوردن انار در روز جمعه، امام کاظم (ع) می‌فرمایند:
«من أكل رمانة يوم الجمعة على الريق نورت قلبه أربعين صباحا، فان أكل رمانتين فثمانين يوما، فان أكل ثلاثا، فمائة وعشرين يوما، وطردت عنه وسوسة الشيطان، ومن طردت عنه وسوسة الشيطان لم يعص الله، ومن لم يعص الله أدخله الله الجنة»[10]
یعنی «کسی که یک انار در روز جمعه و ناشتا بخورد، قلبش را چهل روز نورانی می‌کند، و اگر دو انار بخورد هشتاد روز نورانی می‌کند، و اگر سه انار بخورد صد و بیست روز نورانی می‌کند و وسوسه شیطان را از او دور می‌کند و کسی که وسوسه شیطان از او برطرف شود خدا را معصیت نمی‌کند و کسی که خدا را معصیت نکند، خدا او را وارد بهشت می‌کند.»
درمان دوم وسواس داروی شافیه است، در روایت آمده: «وإذا اتى عليه احد عشر شهرا فانه ينفع من المرة السوداء التي اخذ صاحبها بالفزع والوسواس قدر الحمصة بدهن الورد ويشربه على الريق بقدر الحمصة يشربه عند منامه بغير دهن»[11] یعنی «هرگاه به یازده ماه رسید برای سودا مفید است که شخص مبتلا به سودا دچار ترس و وسواس می‌باشد، به اندازه یک دانه نخود با روغن گل سرخ در ناشتا، و (یک نخود) موقع خواب بدون روغن بخورد».
روغن گل سرخ بسیار مفید است و کاربرد زیادی در طب اسلامی دارد، برای ساخت آن مقداری گل سرخ خشک یا نیمه خشک را بردارید و کمی بکوبید و روی آن روغن زیتون یا کنجد بریزید و پس از مدتی آن را صاف کرده و دوباره در آن گل بریزید همچنین می‌توان از حرارت ملایم هم استفاده کرد تا جایی که رنگ گل از بین برود، همین که روغن بوی گل را به خود بگیرد کافی است.
گل سرخ با گل محمدی تفاوت دارد، گل سرخ گلبرگ‌های ریز دارد ولی گل محمدی گلبرگ‌های درشت دارد.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
درمان‌های نفسی و روحی برای وسواس
اولین درمان روحی و نفسی، مخالفت با شیطان است، عبدالله بن سنان روایت می‌کند: «ذكرت لأبي عبد الله عليه السلام رجلا ” مبتلى بالوضوء والصلاة وقلت: هو رجل عاقل، فقال: أبو عبد الله وأي عقل له وهو يطيع الشيطان؟ فقلت له: وكيف يطيع الشيطان؟ فقال سله هذا الذي يأتيه من أي شئ هو؟ فإنه يقول لك من عمل الشيطان» [12]یعنی «به امام صادق (ع) عرض کردم از مردی که مبتلا به تکرار وضو و نماز است و گفتم این مرد عاقلی است، امام فرمودند:
این چه عقلی است در حالی که از شیطان اطاعت می‌کند،
عرض کردم چگونه از شیطان اطاعت می‌کند، امام فرمودند:
از او بپرس چرا این قدر تکرار می‌کنی و پاسخ خواهد داد که شیطان اجازه نمی‌دهد نمازم را بخوانم.»
امام باقر (ع) می‌فرمایند: «إذا كثر عليك السهو فدعه فإنه يوشك أن يدعك، إنما هو من الشيطان» [13]یعنی «اگر سهو و شک در نماز زیاد شد آن را (شک و تردید) رها کن، این علتش شیطان است.»
این شیطان را عادت ندهید و قطع کردن نماز را به شیطان یاد ندهید، زیرا شیطان خبیث است، هرطور که او را عادت دهید، عادت می‌کند، در همان حال شک ادامه دهد و نمازش را قطع نکند، اگر این کار را تکرار کرد دیگر شک به سویش برنمی‌گردد،هدف شیطان این است که از او اطاعت شود پس اگر از او نافرمانی کردی به سوی شما برنمی‌گردد.
زراره و ابو بصیر روایت می‌کنند: «قلنا له: الرجل يشك كثيرا في صلاته حتى لا يدري كم صلى ولا ما بقي عليه؟ قال: يعيد، قلنا له: فإنه يكثر عليه ذلك كلما عاد شك؟ قال: يمضي في شكه ثم قال: لا تعودوا الخبيث من أنفسكم بنقض الصلاة فتطمعوه فإن الشيطان خبيث يعتاد لما عود فليمض أحدكم في الوهم ولا يكثرن نقض الصلاة فإنه إذا فعل ذلك مرات لم يعد إليه الشك، قال زرارة ثم قال: إنما يريد الخبيث أن يطاع فإذا عصي لم يعد إلى أحدكم.» [14]یعنی «به امام عرض کردیم راجع به شخصی که در نماز زیاد شک می‌کند تاجایی که نمی‌داند چقدر نماز خوانده و چقدر مانده، امام فرمودند ادامه بدهد، عرض کردیم این (شک) بیش از حد معمول زیاد می‌شود، امام فرمودند ادامه بدهد و به شک اهمیت ندهد، سپس فرمودند: این شیطان را عادت ندهید و قطع کردن نماز را به شیطان یاد ندهید، زیرا شیطان خبیث است، هرطور که او را عادت دهید، عادت می‌کند، در همان حال شک ادامه دهد و نمازش را قطع نکند، اگر این کار را تکرار کرد دیگر شک به سویش برنمی‌گردد، هدف شیطان این است که از او اطاعت شود پس اگر از او نافرمانی کردی به سوی شما برنمی‌گردد.»
در روایت دیگری امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ولا يغرنك تزيينه للطاعه فانه يفتح عليك تسعة وتسعين بابا من الخير ليظفر بك عند تمام المائة فقابله بالخلاف والضد عن سبيله والمضادة باستهوائه» [15]یعنی «مغرورت نکند با زیبا کردن عبادت، نود و نه در خیر به رویت باز می‌کند تا اینکه در مرتبه صدم تو را به گناه بیاندازد، همیشه با او مخالفت کن و از راهش خارج شو و به هر چیزی که تشویق می‌کند آن را رها کن.»
درمان روحی وسوساس با یاد مرگ و آخرت
دومین درمان روحی یاد مرگ و آخرت است، ابو بصیر روایت می‌کند: «شكوت إلى أبي عبد الله (عليه السلام) الوسواس فقال: يا أبا محمد أذكر تقطع أوصالك في قبرك ورجوع أحبابك عنك إذا دفنوك في حفرتك وخروج بنات الماء من منخريك وأكل الدود لحمك فإن ذلك يسلي عنك ما أنت فيه قال أبو بصير: فوالله ما ذكرته إلا سلى عني ما أنا فيه من هم الدنيا.» [16]یعنی «به امام صادق (ع) از وسواس شکایت کردم، امام فرمودند ای ابا محمد وقتی وسوسه به سراغت آمد به یاد بیاور روزی را که بدنت در قبر متلاشی شود، زمانی را که تو را در قبر رها می‌کنند، و کرم‌های آبی و خونابه‌ای که از بینی‌ات خارج می‌شود و کرم‌هایی که بدنت را می‌خورند را به یاد بیاور، این سبب تسلی خاطر تو می‌شود، ابو بصیر گفت به خدا سوگند که این را به یاد نیاوردم مگر اینکه از هم و غم دنیا تسلی یافتم.»
امروزه بسیاری از افسردگی‌ها معلول نارضایتی انسان از زندگی دنیا و ناراحتی از نرسیدن به خواسته‌هایش است و یاد مرگ می‌تواند باعث تسلی خاطرش شود.
درمان وسواس با مراقبت
سومین درمان روحی مراقبت زیاد است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «لا يتمكن الشيطان بالوسوسة من العبد إلا وقد اعرض عن ذكر الله تعالى واستهان وسكن الى نهيه ونسى اطلاعه على سره فالوسوسة ما تكون من خارج القلب باشارة معرفة العقل ومجاورة الطبع وأما إذا تمكن في القلب فذلك غى وضلاله وكفر والله عز وجل دعا عباده بلطف دعوته وعرفهم عداوه ابليس فقال تعالى: ﴿ان الشيطان لكم عدو فاتخذوه عدوا﴾ فكن معه كالقريب مع كلب الراعى يفزع الى صاحبه صرفه عنه كذلك إذا اتاك الشيطان موسوسا ليضلك عن سبيل الحق وينسيك ذكر الله تعالى فاستعذ منه بربك وبربه فانه يؤيد الحق على الباطل وينصر المظلوم بقوله عز وجل: ﴿انه ليس له سلطان الذين آمنوا وعلى ربهم يتوكلون﴾ ولن يقدر على ومعرفة اتيانه ومذاهب وسوسته إلا بدوام المراقبة والاستقامة على بساط الخدمه وهيبه المطلع وكثره الذكر» [17]یعنی «شیطان موفق به وسوسه بنده‌ای نمی‌شود مگر اینکه آن بنده از یاد خدا غافل شود و مسائل را سبک بشمارد و مرتکب نواهی خدا شود و یادش برود که خدا از رازش با خبر است، وسوسه آن است که از خارج قلب است (توسط شیطان است) و با اشاره عقل باشد و مقتضای طبع هم باشد، اگر این وسوسه وارد قلب شود، این گمراهی است و کفر است، خداوند عز وجل بندگانش را با لطف دعوت کرد و آنها را با دشمنی ابلیس آشنا کرد، و فرمود شیطان برای شما دشمن است و او را دشمن بشمارید، با شیطان مانند آدم غریبه با سگ چوپان رفتار کن، اگر شیطان آمد که شما را وسوسه کند پناه ببر به پروردگار خودت و خودش، همانا خداوند حق را بر باطل تأیید می‌کند و مظلوم را نصرت می‌دهد، خداوند می‌فرماید همانا او (شیطان) به کسانی که ایمان آورده‌اند و به پروردگارشان توکل کرده‌اند سلطه ندارد، شیطان از راه‌های مختلف وارد می‌شود و انسان این راه‌ها را نمی‌شناسد مگر اینکه دائم مراقب حال خود باشد در خدمت پایدار باشد و یاد هیبت مرگ و قیامت باشد، و زیاد به یاد خدا باشد.»
بعضی کارها که برای وسواس مفید است
اول روزه گرفتن، امام باقر (ع) می‌فرمایند: «قبض رسول الله صلى الله عليه وآله على صوم ثلاثة أيام في الشهر، وقال يعدلن الدهر ويذهبن بوحر الصدر»[18]یعنی «پیامبر (ص) تا زمانی که از دنیا رفتند سه روز از ماه را روزه می‌گرفتند و می‌فرمودند که روزه گرفتن در این سه روز معادل روزه گرفتن کل روزگار است و وسوسه شیطان را از بین می‌برد.»
امام صادق (ع) می‌فرمایند: « إنهن –یعنی صيام ثلاثة أيام في الشهر- يعدلن صوم الشهر ويذهبن بوحر الصدر والوحر: الوسوسة قال حماد: فقلت: وأي الأيام هي؟ قال: أول خميس في الشهر وأول أربعاء بعد العشر منه وآخر خميس فيه»[19]یعنی «روزه گرفتن در این سه روز معادل روزه گرفتن کل روزگار است و وسوسه شیطان را از بین می‌برد، وحر یعنی وسوسه، راوی می‌پرسد آن سه روز کدام‌اند؟ امام پاسخ دادند اولین پنجشنبه ماه و اولین چهارشنبه بعد از ده روز از ماه و آخرین پنجشنبه ماه.»
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «لا راحة لمؤمن على الحقيقة إلا عند لقاء الله تعالى وما سوى ذلك ففى اربعة اشياء … وجوع تميت به الشهوات والوسواس»[20]یعنی «مؤمن راحتی در حیقت ندارد (در تردید است که آیا به حقیقت رسیده یا نه) تا اینکه با خدا ملاقات کند، و به غیر از این در چهار چیز، … گرسنگی که به وسیله آن شهوات و وسواس را از بین می‌بری»
از این روایت چنین استفاده می‌شود که روزه گرفتن و بلکه مطلق گرسنگی باعث درمان وسواس می‌شود و شاید بتوان گفت که از علل وسواس پرخوری می‌باشد.
دوم برنامه ریزی برای زندگی،امام صادق (ع) می‌فرمایند: «أما المهمل لاوقاته فهو صيد الشيطان لا محاله» [21]یعنی «کسی در اوقات زندگی اهمال می‌کند، این شکار شیطان است.»
سوم مرتب مسواک کردن، امام صادق (ع) می‌فرمایند: « وعليكم بالسواك فإنه يذهب وسوسة الصدر»[22] یعنی «بر شما باد مسواک زدن زیرا وسوسه صدر را برطرف می‌کند.»
چهارم شستن سر با سدر، امام صادق (ع) می‌فرمایند:
«اغسلوا رؤوسكم بورق السدر فإنه قدسه كل ملك مقرب وكل نبي مرسل، ومن غسل رأسه بورق السدر صرف الله عنه وسوسة الشيطان سبعين يوما، ومن صرف الله عنه وسوسة الشيطان سبعين يوما لم يعص الله ومن لم يعص الله دخل الجنة» [23]یعنی «سر خود را با سدر (برگ درخت کنار) بشویید، زیرا هر ملک مقرب و هر پیامبری آن را مقدس کرده، و کسی که سرش را با برگ سدر بشوید خداوند هفتاد روز وسوسه شیطان را از او برطرف می‌کند و کسی که خداوند وسوسه شیطان را هفتاد روز از او برطرف کند گناه نمی‌کند، و کسی که گناه نمی‌کند وارد بهشت می‌شود.»
صابون‌ها و شوینده‌هایی که امروزه رایج است و عموماً با الکل ساخته می‌شوند اگر ضرر نداشته باشند فایده اینچنین هم ندارند و خوب است که مردم از شوینده های مفید مثل سدر استفاده کنند، البته استفاده از صابون طبیعی در روایات توصیه شده ولی نه این صابون های امروزی، از طرفی اگر کسی مشکل چربی سر دارد می‌تواند از پودر برگ مورد استفاده کند که هم شوینده مناسب و هم درمان چربی سر است.
پنجم رنگ کردن مو است، امام صادق (ع) درباره خضاب می‌فرمایند: «فيه اربع عشر خصلة… ويقل الوسوسة من الشيطان»[24] یعنی «خضاب چهارده فایده دارد… وسوسه شیطان را کم می‌کند»
رنگ دیگری که بسیار توصیه شده، وسم است که رنگ مو را طلایی می‌کند و کتم رنگ مو را سیاه می‌کند و حنا مو را قرمز یا قهوه‌ای می‌کند.
در روایت آمده: «درهم في الخضاب أفضل من الف درهم ينفق في سبيل الله»[25]یعنی «یک درهم در راه خضاب برابر است با هزار (یا ده هزار یا صد هزار) درهم در راه خدا.»
- [1] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۵۳.
- [2] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۵، ح۸۵۲.
- [3] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۵، ح۸۵۴.
- [4] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۰، ح۸۲۸.
- [5] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۴، ح۸۴۸.
- [6] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۴، ح۸۴۹.
- [7] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۳، ح۸۴۵.
- [8] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۵، ح۸۵۳.
- [9] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۵۴.
- [10] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۴، ح۸۵۱.
- [11] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۱۲۷.
- [12] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۱، ص۱۲.
- [13] من لايحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج۱، ص۳۳۹، ح۹۸۹.
- [14] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۳، ص۳۵۸.
- [15] مصباح الشريعة، منصوب به امام صادق(ع)، ص۸۰.
- [16] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۳، ص۲۵۵.
- [17] مصباح الشريعة، منصوب به امام صادق(ع)، ص۷۹.
- [18] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۳۰۱.
- [19] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۴، ص۸۹.
- [20] مصباح الشريعة، منصوب به امام صادق(ع)، ص۱۱۵.
- [21] مصباح الشريعة، منصوب به امام صادق(ع)، ص۸۰.
- [22] وسائل الشيعة، شيخ الحر العاملی، ج۵، ص۶۱، ابواب احكام الملابس ولو في غير الصلاة، باب۳۲، حدیث۵۹۱۵، ط آل البیت.
- [23] من لايحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج۱، ص۱۲۵.
- [24] روضة الواعظين، فتال نيشابوری، ص۴۷۵.
- [25] روضة الواعظين، فتال نيشابوری، ص۴۷۴.
منبع: مدسه فقاهت، درس طب استاد تبریزیان،94/01/29
لینک کوتاه مطلب: https://goo.gl/4VZmw0
سلام و تشکر برای مطالب خوبتون. از آنجایی که چکاله ی آب قلیلی که به نجاست برخورد داشته نجسه، پس ۱ سوال…. اگه فردی پیشانی اش نجس شده باشه، چطوری باید با آب قلیل بشوره؟ اگه همون مقداری که نجسه رو آب بکشه، آب روی صورتش جاری می شه و باقی قسمتها هم نجس می شه دیگه! ممنون می شم راهنمایی کنین ، در موارد این چنینی خیلی دچار وسواس می شم…
سلام علیکم
با آب کر اگر شسته شود یا اگر چند بار با آب قلیل شسته شود و آب از صورت جدا شود پاک است اگر عین نجاست باقی نمانده باشد.
وفقکم الله لکل الخیر
سلام و وقت بخیر.منظور از روزه گرفتن در ۳ روز از ماه که در این مطلب اشاره شده، ماه قمریه؟
سلام علیکم
بله منظور ماه قمری است.
وفقکم الله لکل الخیر