خیر البریه چه کسانی هستند

منظور از عبارت «خَیْرُ الْبَرِیَّةِ»

پرسش : «خَیْرُ الْبَرِیَّهِ» در آیه7 سوره«بینه» چه کسانی هستند؟

پاسخ اجمالی

خداوند متعال می فرماید: کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، آنها بهترین مخلوقات خدا هستند، این تعبیر به خوبى نشان مى دهد: انسان هاى مؤمن و صالح، حتى از فرشتگان، برتر و بالاترند. در روایات فراوانى که از اهل سنت و همچنین شیعه نقل شده، آیه «أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ»؛ به امام على(ع) و پیروان او تفسیر شده است.

پاسخ تفصیلی

پاسخ این سوال در آیه7 سوره«بینه» آمده است، خداى متعال مى فرماید: (کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، آنها بهترین مخلوقات خداهستند)؛

«اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ».

تعبیر «اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ» به خوبى نشان مى دهد: انسان هاى مومن و صالح العمل، حتى از فرشتگان، برتر و بالاترند؛ چرا که آیه مطلق است و هیچ استثنائى در آن نیست، آیات دیگر قرآن نیز گواه بر این معنى مى باشد، مانند آیات سجود فرشتگان بر آدم، و آیه: «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَم»(1) .
در روایات فراوانى که از طرق اهل سنت و منابع معروف آنها، و همچنین در منابع معروف شیعه نقل شده، آیه «اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ»؛ (آنها بهترین مخلوقات خدا هستند) به على(علیه السلام) و پیروان او تفسیرشده است.

خیر البریه علی (علیه السلام) است

«حاکم حسکانى نیشابورى» از دانشمندان معروف اهل سنت در قرن پنجم هجرى، این روایات را در کتاب معروفش «شواهد التنزیل» با اسنادمختلف نقل مى کند، تعداد آن بیش از بیست روایت است، که به عنوان نمونه چند روایت را از نظر مى گذارنیم:
1 ـ «ابن عباس» مى گوید: هنگامى که آیه«اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ» نازل شد، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به على(علیه السلام) فرمود: «هُوَ اَنْتَ وَ شِیعَتُکَ تَاْتِی اَنْتَ وَ شِیعَتُکَ یَوْمَ الْقِیامَهِ راضِیْنَ مَرْضِیِّینَ، وَ یَاْتِی عَدُوُّکَ غَضْباناً مُقْمَحِین»؛

(منظور از این آیه، تو و شیعیانت هستید که در روز قیامت وارد عرصه محشر مى شوید، در حالى که هم شما از خداراضى و هم خدااز شما راضى است و دشمنت خشمگین وارد محشر مى شود و به زور به جهنم مى رود)، (در بعضى از نسخه هاى حدیث«مُقْمَحِیْن» آمده است که به معنى بالا نگاه داشتن سر به وسیله غل و زنجیر مى باشد). (2)

2 ـ در حدیث دیگرى از «ابو برزه» آمده است: وقتى پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) این آیه را قرائت کرد، فرمود: «هُمْ اَنْتَ وَ شِیْعَتُکَ یا عَلِىُّ، وَ مِیْعادُ ما بَیْنِى وَ بَیْنَکَ الحَوْضُ»؛

(آنها تو و شیعیانت هستید اى على! و وعده من و شما کنار حوض کوثراست!). (3)

3 ـ در حدیث دیگرى از «جابر بن عبداللّه انصارى» آمده است: ما خدمت پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) کنار خانه خدانشسته بودیم، على(علیه السلام) به سوى ما آمد، هنگامى که چشم پیامبر(صلى الله علیه وآله) به او افتاد فرمود: «قَدْ اَتاکُمْ اَخِى»؛ (برادرم به سراغ شما مى آید) آن گاه رو به کعبه کرده، گفت: «وَ رَبِّ هذِهِ الْبُنْیَهِ! اِنَّ هذا وَ شِیْعَتِهُ هُمُ الْفائِزُونَ یَوْمَ الْقِیامَهِ»؛

(به خداى این کعبه قسم، که این مرد و شیعیانش در قیامت رستگارانند) سپس رو به سوى ما کرد و افزود:
«به خدا سوگند او قبل از همه شما به خدا ایمان آورد، و قیام او به فرمان خدا بیش از همه شما است، وفایش به عهد الهى از همه بیشتر، قضاوتش به حکم اللّه افزون تر، و مساواتش در تقسیم (بیت المال) از همه زیادتر، عدالتش درباره رعیت از همه فزون تر، و مقامش نزد خداوند از همه بالاتر است.
«جابر» مى گوید: در اینجا خداوند آیه«اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ» را نازل فرمود و از آن به بعد، هنگامى که على(علیه السلام) مى آمد، یاران محمّد(صلى الله علیه وآله) مى گفتند: بهترین مخلوق خدابعد از رسول اللّه آمد»!. (4)

این آیه مدنی است

نزول این آیه، در کنار خانه کعبه، منافات با «مدنى» بودن سوره ندارد، زیرا ممکن است از قبیل نزول مجدد، و یا تطبیق بوده باشد، به علاوه، بعید نیست نزول این آیات در سفرهائى که پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از «مدینه» به «مکّه» آمده است واقع شده باشد، به خصوص این که: راوى روایت «جابر بن عبداللّه انصارى» است که در «مدینه» به حضرت ملحق شد، و اطلاق «مدنى» بر این گونه آیات بعید نیست.

بعضى از این احادیث را «ابن حجر» در کتاب «صواعق» آورده و بعضى را «محمّد شبلنجى» در «نور الابصار». (5)
«جلال الدین سیوطى» در «درّ المنثور» نیز قسمت عمده روایت اخیر را از «ابن عساکر» از «جابر بن عبداللّه» نقل کرده است. (6)

4 ـ در «درّ المنثور» از «ابن عباس» نقل شده: وقتى آیه«اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ» نازل شد، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به على(علیه السلام) فرمود: «هُوَ اَنْتَ وَ شِیْعَتُکَ یَوْمَ الْقِیامَهِ راضِیْنَ مَرْضِیِّیْنَ»؛ (منظور تو و شیعیان تو در قیامتمى باشید، که هم شما از خداخشنود هستید و هم خدااز شما خشنود!)، (7)
5 ـ نامبرده در حدیثدیگرى از «ابن مردویه» از على(علیه السلام) نقل مى کند: پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به من فرمود: «آیا این سخن خدارا نشنیده اى که مى فرماید: «کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، بهترین مخلوقاتند»؟ این تو و شیعیانت هستید، و وعده گاه من و شما، کنار حوض کوثراست، هنگامى که من براى حساب امت ها مى آیم، شما دعوت مى شوید، در حالى که پیشانى سفید و شناخته شده اید». (8)

بسیارى دیگر از دانشمندان اهل سنتنیز، همین مضمون را در کتب خود نقل کرده اند، از جمله «خطیب خوارزمى» در «مناقب»، «ابو نعیم اصفهانى» در «کفایه الخصام»، «علامه طبرى» در «تفسیر معروفش»، «ابن صباغ مالکى» در «فصول المهمه»، «علامه شوکانى» در «فتح الغدیر»، «شیخ سلیمان قندوزى» در «ینابیع الموده» و «آلوسى» در «روح المعانى» ذیل آیات مورد بحث و جمعى دیگر.

کوتاه سخن این که: حدیث فوق از احادیث بسیار معروف و مشهور است، که از سوى غالب دانشمندان و علماى اسلام پذیرفته شده، و این فضیلتى است بزرگ و بى نظیر براى على(علیه السلام) و پیروانش.

ضمناً، از این روایات به خوبى این حقیقت آشکار مى شود که، واژه «شیعه» از همان عصر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به وسیله آن حضرت، در میان مسلمین نشر شد و اشاره به پیروان خاص امیرمومنان على(علیه السلام) است، و آنها که گمان مى کنند تعبیر «شیعه» از تعبیراتى است که قرن ها بعد به وجود آمده، سخت در اشتباهند.(9)

 

پی نوشت:

(1). سوره اسراء، آیه 70.(2). «شواهد التنزیل»، جلد 2، صفحه 357، حدیث 1126.
(3). «شواهد التنزیل»، جلد 2، صفحه 359، حدیث 1130.
(4). «شواهد التنزیل»، جلد 2، صفحه 362، حدیث 1139.
(5). «الصواعق المحرقة»، صفحه 96؛ «نور الابصار»، صفحات 70 و 101.
(6). «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 379.
(7). «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 379.
(8). «بحار الانوار»، جلد 35، صفحه 344، حدیث 17؛ «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 379 (با تفاوت).
(9). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دارالکتب الإسلامیه، چاپ سی و ششم، ج 27، ص 232.