ولایت فقیه از منظر شیخ مفید

آيا شيخ مفيد (ره) از نواب عام امام مهدى (عج) و ولى فقيه بودند؟

شيخ مفيد (متوفاى 413 ه ق) نه تنها خود نيابت عامه و ولايت فقهى ان دوران را در دست داشت كه طلايه دار صفوف مقدم نظريه پردازان نيابت فقيه از امام معصوم عليه السلام در آغاز سه سده نخستين دوره غيبت كبرى محسوب مى شود. آنچه روشن است اينكه پس از غيبت كبرى فقهاى شيعى راه امامان خود را ادامه دادند و در فقه، كلام و تمامى علوم اسلامى، زبانزد خاص و عام دوران و حتى اعصار بعد از خود شدند. «محمد بن محمد بن نعمان» ملقب به شيخ مفيد و معروف به ابن المعلم از جمله اين عالمان بزرگ دينى است. شيخ مفيد از علماى قرن 4 و 5 هجرى است و در عصر آل بويه مى زيست، ابن شهرآشوب مازندرانى در نقلى عنوان مى كند كه لقب مفيد را امام زمان (عج) به شيخ مفيد اعطا كرده است. در يكى از توقيعات كه در 23 ذى الحجه 412 هجرى قمرى به دست شيخ مفيد رسيد امام زمان (عج) مى فرمايد، «من عبدالله مرابط فى سبيله الى ملهم الحق ودليله» «نامه اى از بنده خدا و آن كسى كه پيوسته در راه او در حركت است و هيچ گاه از راه حق منحرف نمى شود به كسى كه از حق متعال الهام مى گيرد.» در ادامه همين نامه، امام زمان (ع) ويژگى هاى اخلاقى و عرفانى شيخ مفيد را بيان مى كند.

 

حضرت مى نويسد: «بسم الله الرحمن الرحيم. سلام عليك ايها الناصر للحق» «سلام بر تو، اى كسى كه يار حق هستى» «الداعى الى كلمه الصدق» «و پيوسته مردم را به راستى و پيروى از مسير صحيح و كلمه صدق دعوت مى كنى» كه در اينجا منظور از «صدق» كه در توقيع شريف آمده، اين است كه شيخ مفيد كسى است كه مردم را به سوى توحيد، قرآن و ولايت دعوت مى كند. حضرت ولى عصر (عج) در فرازهايى ديگر اين توقيع به اوصاف تعبدى و معنوى شيخ پرداخته و مى فرمايد:

«ما مناجات و راز و نياز و توجه مخصوص تو نسبت به خدا را ديديم، خداوند در سايه عنايتى كه در ارتباط با اولياء و دوستانش به تو مرحمت فرموده از شما حفاظت و نگهدارى فرمايد و از شر دشمنان و بدخواهان در امان دارد.» و باز حضرت در معرفى شيخ مفيد، او را به عنوان دوست واقعى و خالص معرفى مى كند و مى فرمايد: «ايها الولى المخلص، المجاهد فينا الضالين» يعنى «اى دوست واقعى و خالص ما كه در راه ما با ستمگران و ظالمان مبارزه مى كنى» كه اين فرمايش اشاره اى به مبارزات فرهنگى و عقيدتى شيخ مفيد دارد. امام زمان (عج) شيخ مفيد را به عنوان الهام گيرنده اى از حق و دليل و راهنماى حق و به عنوان يار وفادار مهدى، مبارزه كننده با دشمنان و ظالمان، محرم اسرار و رازدار امام زمان، به عنوان كسى كه مأمور ابلاغ پيام هاى حضرت به مردم است، كسى كه عالمى عامل و با تقوا و با اخلاص و شخصيتى مفيد و پرفيض است، معرفى مى كند.

اولين فقيهى كه به نظام ولايت فقيه در كتب فقهى خود به ويژه كتاب «المقنعه» به عنوان يك نظام الهى اشاره مى كند و تمام تلاش هاى خود را براى تحكيم مبانى و موادى اين نظام الهى به كار مى برد، فقيه بزرگوار و متكلم عظيم الشأن مرحوم شيخ مفيد است. وى اختيارات ولى فقيه را مطلقه دانسته و در كتاب «امر به معروف و نهى از منكر» بحث ولايت و جواب تصدى فقيه را بر اقامه و اجراى حدود شرع و حتى جهاد با كفار الزامى دانسته است و واجب مى داند كه بايد از فقيه پشتيبانى كرد كه البته بعد از آن برخى از علما اين نظريه را تقويت و حمايت كردند.

«مفيد» در مطالبى كه از اصول نظريه ولايت فقيه آورده است آشكارا حكومت بر جامعه را از «سلاطين عرفى» نفى مى كند و آن را از آنِ فقهاى جامع شرايط مى داند:

1 هنگامى كه سلطان عادل براى ولايت در آنچه ذكر كردم در اين ابواب وجود نداشت، براى فقهاى اهل حقّ عادل صاحب رأى، عقل و فضل است كه ولايت آنچه بر عهده سلطان عادل است، برعهده گيرند.

2 هر كس كه براى ولايت چه از نظر علم به احكام و چه از نظر امورى كه اداره مردم به آن بستگى دارد (مديريت و تدبير) عاجز باشد، تصدى اين منصب بر او حرام مى باشد و اگر پذيرفت گناهكار است زيرا از جانب كسى كه ولايت از آنِ اوست مأذون نيست و هر عملى انجام دهد مورد مؤاخذه و حسابرسى و هر جنايتى مرتكب شود مورد بازخواست قرار مى گيرد.

3 هر كس از اهل حق از طرف ظالم به امارت و حكومت بر مردم منصوب شود در ظاهر از طرف او منصوب شده، امّا (بايد اين گونه تصور كند كه) در حقيقت از جانب صاحب الامر و با اجازه و تجويز او امير مى باشد نه از طرف آن ظالمِ سلطه گرِ گمراه كه نافرمان است. بنابراين در حدّ امكان بايد حد را بر فجّار و اهل ضلال و اهل گناه از غير شيعه نيز اجرا نمايد اين خود از بزرگترين جهادهاست.

بر اين اساس شيخ مفيد به ولايت مطلقه فقيه معتقد است زيرا مى گويد: «آنچه بر عهده سلطان عادل است بر عهده گيرند.» ما آنچه بر عهده امام معصوم عليه السلام مى دانيم ولايت نُه گانه اى است كه معمولاً در كتب مربوط به ولايت فقيه مذكور است.

پرسمان