جن در قرآن و احادیث

 

آيا به وسيله جن مى توان به وجود اجسام قديمى در زير زمين پى برد؟

در پاسخ به اين پرسش به مطالب ذيل توجه نماييد:

1- محدوده قدرت و توانايى و علم و آگاهى اجنه به درستى بر ما روشن نيست ولى اعمال خارق العاده و كارهاى سنگين و عجيبى در قرآن و برخى روايات به آنها نسبت داده شده مانند جنيانى كه به ساختن قصرهاى بزرگ و معبد ها و ظروف بزرگ و ساير كارهايى كه از عهده انسان ساخته نبود مشغول بودند:

وَ لِسُلَيْمانَ الرِّيحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ وَ أَسَلْنا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَ مِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ مَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعِيرِ (سبا- 12) يَعْمَلُونَ لَهُ ما يَشاءُ مِنْ مَحارِيبَ وَ تَماثِيلَ وَ جِفانٍ كَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِياتٍ اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِىَ الشَّكُورُ

و براى سليمان باد را مسخر ساختيم كه صبحگاهان مسير يك ماه را مى‏پيمود، و عصرگاهان مسير يك ماه را، و چشمه مس (مذاب) را براى او روان ساختيم، و گروهى از جن پيش روى او به اذن پروردگار كار مى‏كردند، و هر كدام از آنها از فرمان ما سرپيچى مى‏كرد او را از عذاب آتش سوزان مى‏چشانديم 13- آنها هر چه سليمان مى‏خواست برايش درست مى‏كردند، معبدها، تمثالها، ظروف بزرگ غذا همانند حوضها و ديگهاى ثابت (كه از بزرگى قابل حمل و نقل نبود، و به آنها گفتيم:) اى آل داود شكر (اينهمه نعمت را) بجا آوريد، اما عده كمى از بندگان من شكرگزارند

و نيز مانند جنى كه در خدمت حضرت سليمان بود و مى خواست تخت بلقيس را در مدتى كوتاه از سرزمين يمن به فلسطين بياورد و جريان آن در سوره نمل آوده است. بر اين اساس بعيد نيست كه موضوع مورد پرسش در حيطه قدرت جنيان باشد و آنان چنين توانايى داشته باشند.

2- براى آگاهى بيشتر از ماهيت و خصوصيات اجنه توجه شما را به مطالب ذيل جلب مى نماييم:

الف- در عالم هستى برخى از موجودات غيرمحسوس‏اند و با حواس طبيعى قابل درك نيستند. يكى از اين موجودات جن است. جن كه در اصل معناى» پوشيدگى «دارد، از چشم انسان پوشيده است. قرآن وجود اين موجود را تصديق كرده و سوره‏اى به نام» جن «در قرآن وجود دارد. در قرآن گاهى از اين موجود به» جان «نيز ياد مى‏شود) الرحمن، آيه 39 و حجر، آيه 27).

ماهيت و حقيقت اين موجود چندان براى ما روشن نيست ولى از پاره‏اى آيات و روايات مى‏توان به برخى مشخصات اين موجود دست يافت، از جمله:

1- از آتش آفريده شده و خلق آن پيش از آفرينش انسان است) حجر، آيه 27- الرحمن، آيه 15).

2- مانند انسان مكلف و مسؤول است) ذاريات، آيه 56).

3- دسته‏اى از آنها مؤمن و گروهى كافر، عده‏اى نيك و برخى زشت‏كردارند) جن، آيات 11 و 14 و 15- احقاف، آيه 31).

4- بعضى از آنها مرد و پاره‏اى ديگر زن هستند و توليد نسل مى‏كنند) جن، آيه 6).

5- زندگى مى‏كنند و مى‏ميرند) احقاف، آيه 1). (18)

6- داراى شعور و اراده‏اند و مى‏توانند با سرعت حركت كنند. مانند قصه حضرت سليمان و تخت بلقيس- ملكه سبا-) نمل، آيه 39- 38).

7- مسخّر انسان مى‏گردند. البته در اين رابطه در قرآن تنها به قضيه حضرت سليمان اشاره شده است كه علاوه بر پرندگان، وحوش و انسان‏ها، جن نيز در اختيار و به فرمان او بودند) نگا: نمل آيات 17 تا 39- سبأ، آيه 14- 12- انبياء، آيه 82).

8- در روايات آمده است جن مؤمن براى پيامبران و امامان، مسخر مى‏شوند و خدمت مى‏كنند و كسانى كه به اذن الهى ولايتى دارند مى‏توانند جنيان كافر را نيز تحت فرمان خويش درآورند. (2)

9- از پاره‏اى آيات و روايات معلوم مى‏شود كه جنيان به پيامبر خداصلى الله عليه وآله ايمان آورده‏اند) جن، آيه 1- احقاف، آيه 32- 29).

اما اين كه جن در كجاى زمين قرار دارد؟ به طور واضح و مشخص مطرح نشده است، هر چند برخى از روايات به اماكنى كه جنيان در آنجا حضور بيشترى دارند اشاره كرده است. مسلم است كه جن مانند انسان موجودى جسمانى است، با اين تفاوت كه انسان از خاك و جن از آتش است. اين تعبير بيانگر قابليت‏هاى ويژه جن به دليل لطافت خاص جنس آنها مى‏باشد، ولى انسان به دليل آگاهى و شعورش از جن برتر است. طبعا همان‏طور كه انسان داراى نفس است جن نيز نفس دارد و از آنجا كه ميان روح و بدن رابطه‏اى نزديك وجود دارد، مى‏توان تصور كرد كه براى جن نيز در شرايط خاص روحى اين امكان هست كه نفس آنها گاهى با عالم بالا تماس حاصل كند اما به هر روى مكان اصلى آنها همين زمين است و حتى تماس با عالم بالا طبق برخى آيات قرآن پس از تولد حضرت رسول‏صلى الله عليه وآله براى آنها ممنوع شده است. (3)

ب- با توجه به توضيحات بالا جن موجودى جسمانى است كه داراى اراده و اختيار بوده ولى از جهت آگاهى و شعور از انسان پايين‏تر مى‏باشد. اگر حكمت خلقت خصوص جن براى ما پوشيده باشد مى‏توان به طور كلى گفت: خلقت عوالم مادى و غير مادى ناشى از جود و بخشش الهى است و خدايى خدا چنين اقتضايى دارد. خداى تعالى عالم را با نظام خاصى خلق كرده و موجوداتى كه قابليت و شرايط تحقق آنها فراهم شده را وجود بخشيده است. ليكن جن هم مانند انسان موجودى است كه امكان خلقش بوده و فيض و رحمت مطلق الهى به وجود آنها تعلق گرفته است. خداوند متعال آن را همچون انسان مختار آفريده و راه كمال او را مسير معرفت و عبادت قرار داده است.» وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ «(4).

به عبارت ديگر همان فلسفه‏اى كه در مورد آفرينش انسان وجود دارد، در مورد جن نيز مطرح است.

اجمالا مى‏دانيم جن گاهى در زندگى انسان تأثير گذاشته و بعضى از انسان‏ها نيز در زندگى جنيان مؤثر مى‏باشند اما اين موضوع به دليل پنهان بودنش همراه با قصه‏ سازى‏هاى زيادى شده كه به غالب آنها نمى‏توان اعتماد كرد.

جنى ‏ها مى‏توانند با بعضى از انسان‏ها ارتباط برقرار كنند. برحسب روايات آنان با انبياء و ائمه‏عليه السلام ارتباط داشتند. گاهى نيز ارتباط بعضى از انسان‏ها با جن مشرك و كافر موجب افزايش گمراهى و طغيان آنها مى‏شد:» و انه كان رجال من الانس يعوذون برجال من الجن فزادوهم رهقا و اين كه مردانى از بشر به مردانى از جن پناه مى‏بردندو آن‏ها سبب افزايش گمراهى و طغيان ايشان مى‏شدند «. (5)

بنابراين جن- چه مؤمن و چه كافر- با انسان ارتباط برقرار مى‏كند. اين موضوع به صراحت در قرآن و روايات وارد شده است.

ج- نظرات در مورد جنها متعدد متفاوت و گاه متضاد است. آنچه از آيات و روايات معلوم است اين است كه:. 1 جنها موجوداتى زنده اند.. 2 مثل انسان داراى قوه درك قوى هستند.. 3 مثل انسان مكلفند و رسولانى از جن و انس بر آنها فرستاده شده است و پيامبر ما و ائمه اطهار (ع) نبى و ائمه آنها نيز هستند.. 7 مى توانند به اشكالى متمثل شوند.. 8 جنها انواع مختلفى دارند كه برخى از آنها مثل حيوانات كم شعورند.. 9 غذا مى خورند.. 10 زاد و ولد و تناسل دارند.. 11 مى ميرند.. 12 براى آنها نيز آخرت و بهشت و جهنم وجود دارد.. 13 در دنيا نيز خوشى و ناخوشى و لذت و درد دارند.. 14 جسمانى هستند ولى جسم آنها نامرئى است.. 15 فى الجمله با انسانها مى توانند ارتباط برقرار كنند.. 16 مى توانند فى الجمله بر امور انسانها تأثير بگذارند و مى توانند به انسان آسيب هاى مالى يا جانى وارد كنند كما اينكه انسانها نيز فى الجمله مى توانند به آنها ضرر وارد كنند. در اين مورد مى توانيد به آيات حجر/ 27 الرحمن/ 15، 33، 39، 56 و 74 انعام/ 100، 112، 128 و 130 اعراف/ 38 و 179 كهف/ 50 نمل/ 39 سباء/ 12 و 14 فصلت/ 25 احقاف/ 29 ذاريات/ 56 جن/ 1، 5 و 6 مراجعه فرماييد.

اگر نرم افزار كتب روايى نظير «جامع الاحاديث» يا «المعجم الفقهى» يا «مكتبه اهل البيت» را در اختيار داريد مى توانيد با جستجوى كلمات «الجن»، «جن»، «جان» و «الجان» به روايات فراوانى كه در اين باره وجود دارد، دست پيدا كنيد. نيز مى توانيد رجوع كنيد به بحارالانوار، ج 60، باب 2 حقيقه الجن و احوالهم. ص 44 به بعد.

انسان از خاك (جامد) آفريده شده است ولى در وجود او هم آب (مايع) است هم هوا (گاز) و هم آتش (انرژى) ولى از آن جهت كه در وجود مادى انسان خاك غلبه دارد و ماده اصلى اوست. گفته مى شود كه انسان از خاك است. در جنها نيز ماده غالب آتش (انرژى) است لذا ممكن است در وجود آنها نيز ساير عناصر اربعه ى كلى يعنى خاك (جامدات)، آب (مايعات) و هوا (گازها) وجود داشته باشند. ولى از آنجايى كه ماده غالب بدن جن از آتش (انرژى) است چندان تحت تأثير جاذبه نيستند و از قدرت نفوذپذيرى و تحرك بالايى برخوردار ند اما اينكه جسم آنها به چه كيفيتى است نظريه مستدلى در دست نيست.

در مورد غذاى آنها، در روايات آمده است كه آنها از استخوانها و سرگين چهارپايان استفاده مى كنند. (بحارالانوار، ج 60، ص 72 و 73 حديث 19، و ص 82 حديث 38) باز در روايتى از امام سجاد (ع) آمده است كه «استخوان را از گوشت خالى نكنيد كه براى جنها در آن نصيبى باشد و اگر استخوان را از گوشت پاك كنيد چيزى از خانه شما مفقود مى شود كه بهتر از آن گوشت است.» (بحارالانوار، ج 63، ص 427) برخى بزرگان گفته اند كه جنها از بوى استخوانها استفاده مى كنند و حيوانات جنها از بوى سرگين بهره مى برند. (بحارالانوار، ج 60، ص 73) بنابراين مى توان حدس زد كه غذاى جنها از جنس گاز است چون بو از سنخ گاز است و از غذاهاى جامد يا مايع استفاده نمى كنند و اين با لطافت جسم آنها سازگار است البته بعيد نيست كه غير از بوى استخوان و سرگين، در بين خود نيز غذاهايى داشته باشند و شايد از حيوانات جن نيز به عنوان غذا استفاده كنند همچنين ممكن است گياهانى نامرئى نيز وجود داشته باشند كه حيوانات آنها از آن استفاده كنند. والله اعلم.

عذاب آنها نيز مى تواند متناسب با جسم آنها باشد مثلا ممكن است آنها نيز بيماريهاى خاص خود را داشته باشند و برخى چيزهابه آنها آسيب برسانند. مثلا از آيه 18 حجر و 10 صافات و 9 جن استفاده مى شود كه شهابها مى توانند به جنها آسيب برسانند. در آخرت نيز عذابهايى براى جنهاى كافر و گناهكار وجود دارد كه يكى از آنها آتش است (ر. ك اعراف/ 38 و 179 و سباء/ 12) اين شبهه كه آتش بر جنها كه از آتشند اثر نمى كند باطل است چون ماده اوليه آنها آتش است نه اينكه خود نيز آتش باشند. همان طور كه انسان از خاك آفريده شده است ولى خودش خاك نيست. ثانيا آتش جهنم علاوه از جسم روح و فؤاد را هم مى سوازند. (همزه/ 6)

پى نوشت ها:

1) نگا: الميزان، علامه سيد محمد حسين طباطبايى، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، چاپ پنجم 1371، ج 20، ص 2

41) نگا: مصباح يزدى، محمد تقى، معارف قرآن، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، قم، چاپ دوم 1378- ص 312- 3

313) نگا: معارف قرآن، ص 311-. 309 4) ذاريات (51)، آيه. 51 5) جن) (، آيه

6 براى مطالعه بيشتر مى توانيد به كتاب «دانستنيهايى درباره جن» تأليف ابوعلى خداكرمى رجوع كنيد.پرسمان