ربا چیست

ربا چیست

ربا به دو صورت هست: 1-ربای در قرض که در بحث قرض، مطرح می شود را از اینجا کلیک کنید و بخوانید. که بحث ربای بانکی و مباحث مشابه آنجا مطرح می شود. و آن اجمالا اینست که قرض و پولی به کسی بدهد، و از او بخواهد به او سود مشخصی را پرداخت کند. این کار حرام هست. البته می تواند به صورت مضاربه پول خود را بدهد، یعنی پول از او، و کار و معامله از دیگری، هر سودی که بدست آمد طبق درصد یا همان کسر مشاع میان هم تقسیم می کنند. تفاوت این دو در این اینست که در ربا، شرط سود شده، مثلا یک میلیون می دهم، ماهی صد هزار بده!. خب همین ربا هست اما در مضاربه یک میلیون می دهم، با این پول تجارت کن، مثلا پارچه بخر و بفروش، سود بدست آمده هر چقدر بود صد هزار بود، دویست هزار بود یا … به صورت توافق اولیه مثلا به صورت نصف نصف تقسیم شود. البته احکام مضاربه را باید در رساله توضیح المسائل کامل مطالعه نمود.

2-ربای در معامله، و آن این است که مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می‌فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد. این نوع ربا را در ادامه مطابق نظر مراجع با دقت مطالعه کنید.

[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][fusion_builder_column type=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none”][تعریف ربا و مصداق آن]

مسأله 2072 اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می‌فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلًا یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد ربا و حرام است (و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محرم خود زنا کند (1)؛ بلکه اگر یکی از دو جنس (2) سالم و دیگری معیوب، یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد، یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که می‌دهد بگیرد، باز هم ربا و حرام است، پس اگر مِس درست را بدهد و بیشتر از آن، مِس شکسته بگیرد یا برنج صدری (3) را بدهد و بیشتر از آن برنج گرده (4) بگیرد یا طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد، ربا و حرام می‌باشد.

(1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: (خوئی)، (سیستانی)، (صافی)، (زنجانی) و (تبریزی) نیست] (2) (گلپایگانی)، (صافی): اگر یک نوع از آن جنس..

(3) (بهجت): برنج مرغوب..

(4) (تبریزی): برنج خرده.. (بهجت): برنج نامرغوب..

(مکارم): مسأله ربا خواری حرام است و آن بر دو گونه است: نخست ربای در قرض که در بحث قرض، به خواست خدا خواهد آمد. دوم ربای در معامله است و آن این است که مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می‌فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد؛ مثلًا یک من گندم را به یک من و نیم بفروشد. در روایات اسلامی مذمّت از ربا بسیار شده است و از گناهان بسیار بزرگ محسوب می‌شود. هرگاه یکی از آن دو جنس، معیوب و دیگری سالم، یا یکی مرغوب و دیگری نامرغوب باشد یا به خاطر جهات دیگر تفاوت قیمت داشته باشد، مثل این که ده کیلو گندم مرغوب یا سالم را بدهد و 15 کیلو نامرغوب یا ناسالم را بگیرد آن هم ربا و حرام است،

بنا بر این اگر طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن، طلای نساخته بگیرد، یا مس ساخته را بدهد و بیشتر از آن مسهای شکسته را بگیرد یا برنج درجه یک بدهد و بیشتر از آن درجه دو و سه بگیرد همه ربا و حرام است. و همچنین اگر اضافه‌ای از غیر جنس آن بگیرد، مثل اینکه ده کیلو گندم مرغوب را بدهد و ده کیلو گندم نامرغوب به اضافه ده تومان پول بگیرد آن هم ربا و حرام است، بلکه اگر چیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند خریدار کاری برای او انجام دهد آن نیز ربا و حرام است.

[ضمیمه به جنس و شرط عمل و کار در ازای فروش]

مسأله 2073 اگر چیزی را که اضافه می‌گیرد غیر از جنسی باشد که می‌فروشد، مثلًا یک من گندم به یک من گندم و یک قِران پول بفروشد باز هم ربا و حرام است (1) بلکه اگر چیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند که خریدار عملی برای او انجام دهد، ربا و حرام می‌باشد.

(1) (بهجت): بقیّه مسأله ذکر نشده.

(مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله 2072)

[ضمیمه کردن چیز غیر همجنس به همجنس]

مسأله 2074 اگر کسی که مقدار کمتر را می‌دهد چیزی علاوه کند مثلًا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم بفروشد (1) اگر مقدار کمتر، در قیمت، مساوی با مقدار بیشتر همجنس آن باشد و کسی که مقدار کمتر را می‌دهد، برای خلاصی از فروش آن به زیادتر از همجنس، چیزی علاوه کند مثلًا یک من گندم اعلا و یک دستمال را به یک من و نیم گندم متوسّط بفروشد اشکال ندارد و همچنین است اگر از هر دو طرف، چیزی زیاد کنند مثلًا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشد (2) ولی اگر چیز علاوه، برای فرار از ربا باشد، مثلًا یک من گندم خوب را به یک من و نیم گندم خوب مثل آن، بخواهد نسیه بفروشد و برای فرار از ربا، چیزی بر یک من گندم علاوه کند، جایز نیست.

(1) (خوئی)، (اراکی)، (گلپایگانی)، (صافی)، (تبریزی)، (بهجت)، (زنجانی): اشکال ندارد و همچنین است اگر از هر دو طرف چیزی زیاد کنند، مثلًا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشد، اشکال ندارد.

(سیستانی): اشکال ندارد در صورتی که قصدشان آن باشد که دستمال در مقابل مقدار زیادی باشد و معامله هم نقدی باشد و همچنین اگر از هر دو طرف چیزی زیاد کنند، مثلًا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشند چنانچه قصدشان آن باشد که دستمال و نیم من گندم در طرف اوّل، در مقابل دستمال در طرف دوم باشد اشکال ندارد.

(2) (فاضل): بقیّه مسأله ذکر نشده.

(نوری): رجوع کنید به مسأله اختصاصی 2283 صفحه 394

(مکارم): مسأله هرگاه کسی که مقدار کمتر را می‌دهد جنس دیگری به آن اضافه کند مثلًا ده کیلو گندم به اضافه یک متر پارچه را به پانزده کیلو گندم بفروشد اشکال ندارد، همچنین اگر به هر دو طرف چیز دیگری اضافه کنند. ولی حیله‌های ربا که قصد جدّی در آن نیست؛ مثل آنچه در میان بعضی، معمول است که وامی را به کسی می‌دهند و بعد، سود آن را که مبلغ هنگفتی است، با یک سیر نبات مصالحه می‌کنند، باطل و بی اساس است و مبلغ اضافی، ربا محسوب می‌شود.

[ربا در کالای شمارشی و معدود]

مسأله 2075 اگر چیزی را که مثل پارچه با متر و ذرع می‌فروشند، یا چیزی را که مثل گردو و تخم مرغ (1) با شماره معامله می‌کنند، بفروشد و زیادتر بگیرد (2) مثلًا ده تا تخم مرغ بدهد و یازده تا بگیرد (3) اشکال ندارد (4).

(1) (زنجانی): مثل کبریت..

(2) (سیستانی): اشکال ندارد، مگر در صورتی که هر دو از یک جنس بوده و معامله با مدّت باشد که صحت آن در این صورت محل ّ اشکال است، مثل این که ده دانه گردو نقداً بدهد که دوازده دانه گردو پس از یک ماه بگیرد. و از این قبیل است فروختن اسکناس؛ پس مانعی ندارد که مثلًا تومان را به جنس دیگر از اسکناس مثل دینار یا دلار نقداً یا با مدّت بفروشد، ولی اگر بخواهد به جنس خودش بفروشد و زیادتر بگیرد، نباید معامله با مدّت باشد، وگرنه صحت آن محل ّ اشکال است، مثل این که صد تومان نقداً بدهد که صد و ده تومان بعد از شش ماه بگیرد.

(3) (زنجانی): مثلًا ده بسته کبریت بدهد و یازده بسته بگیرد..

(4) (خوئی)، (تبریزی): ولی چنانچه مثلًا ده عدد تخم مرغ را به یازده عدد در ذمّه بفروشد لازم است که بین آنها امتیاز باشد مثلًا ده عدد تخم مرغ بزرگ را به یازده عدد متوسط در ذمه بفروشد، زیرا که اگر بین آنها هیچ امتیاز نباشد خرید و فروش محقق نمی‌شود بلکه واقع ِ معامله، قرض است اگر چه به لفظ خرید و فروش باشد و بدین جهت معامله حرام و باطل است [1] و از این قبیل است فروختن اسکناس نقداً به زیادتر از آن با مدّت مثل صد تومان نقداً بدهد که صدوده تومان بعد از شش ماه بگیرد. ولی اگر بین آنها امتیاز باشد مانعی ندارد؛ مثل آن که صد تومان را به جنس دیگر از اسکناس مثل دینار یا پاون یا دلار بفروشد که در این صورت با تفاوت قیمت نیز اشکال ندارد.

———————————–

[1] (من تبریزی): معامله حرام و شرط باطل است، و از این قبیل است فروختن اسکناس نقداً به زیادتر از آن به مدّت، ولی اگر بین آنها امتیازی باشد مثل اسکناس و ریال با دلار یا پوند، اشکالی ندارد.

(بهجت): ولی در بعضی از موارد کراهت دارد.

(فاضل): مسأله اگر چیزی را که مثل پارچه متری می‌فروشند یا چیزی را که مثل گردو و تخم مرغ عددی معامله می‌کنند، بفروشد و زیادتر بگیرد مثلًا ده تا تخم مرغ بدهد و یازده تا بگیرد اشکال ندارد. و چنانچه ده عدد تخم مرغ را به یازده عدد در ذمّه بفروشد لازم نیست بین آنها امتیاز باشد زیرا خرید و فروش محقق می‌شود مثلًا می‌تواند ده عدد تخم مرغ بزرگ را به یازده عدد تخم مرغ متوسط به ذمّه بفروشد، و از این قبیل است فروش اسکناس، یعنی می‌تواند اسکناس نقد را به زیادتر از آن با مدّت بفروشد مثلًا هزار تومان نقد را به هزار و دویست تومان بفروشد که بعد از شش ماه دیگر وصول کند، و همچنین خرید و فروش یا صرف کردن اسکناس به دلار یا سایر ارزهای خارجی توسط بانکها یا صرّافیها و اشخاص اشکال ندارد، ولی قرض ربوی حرام است.

(مکارم): مسأله جنس‌هایی را که با وزن و پیمانه نمی‌فروشند بلکه با عدد و متر می‌فروشند مانند تخم مرغ و پارچه و بسیاری از ظروف و یا با مشاهده می‌فروشند مانند بسیاری از حیوانات، اگر تعداد کمتر را به تعداد بیشتر بفروشند اشکال ندارد.

[تفاوت فروش با وزن و پیمانه در دو شهر]

مسأله 2076 جنسی را که در بعضی از شهرها با وزن یا پیمانه می‌فروشند و در بعضی از شهرها با شماره معامله می‌کنند (1)، اگر در شهری که آن را با وزن یا پیمانه می‌فروشند زیادتر بگیرد، ربا و حرام است و در شهر دیگر ربا نیست (2)

(1) (گلپایگانی)، (صافی): در شهری که با وزن، یا پیمانه می‌فروشند جایز نیست به زیادتر از آن بفروشند و در شهری که با شماره می‌فروشند جایز است به زیادتر از آن بفروشند.

(زنجانی): احتیاط آن است که آن جنس را به زیادتر از آن نفروشند، و اگر در شهری هم با شماره و هم با وزن یا پیمانه معامله شود زیاده گرفتن اشکال دارد.

(2) (بهجت): در شهر دیگر اگر عددی معامله کند و زیادتر بگیرد ربا نیست.

(خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): مسأله جنسی را که در ((سیستانی): شهری یا) غالب شهرها با وزن یا پیمانه می‌فروشند و در بعضی از شهرها با شماره معامله می‌کنند، [1] احتیاط واجب آن است که آن جنس را به زیادتر از آن نفروشند و در صورتی که شهرها مختلف باشند و چنین غلبه‌ای در بین نباشد حکم آن در هر شهری بر طبق معمول آن شهر است.

———————————–

[1] (من سیستانی): جایز است که آن جنس را به زیادتر در شهری که با شماره معامله می‌کنند بفروشد. 

(مکارم): مسأله جنس‌هایی که در بعضی از شهرها با وزن یا پیمانه فروخته می‌شود و در بعضی از شهرها با شماره (مانند تخم مرغ که امروز در بعضی از مناطق با وزن و در بعضی با شماره می‌فروشند) هرگاه در شهری که با وزن یا پیمانه می‌فروشند زیادتر بگیرند ربا و حرام است و در شهر دیگر اشکال ندارد.

[خرید و فروش اضافی در دو جنس]

مسأله 2077 اگر چیزی را که می‌فروشد و عوضی را که می‌گیرد از یک جنس نباشد زیادی گرفتن اشکال ندارد، پس اگر یک من برنج بفروشد و دومن گندم بگیرد معامله صحیح است.

(سیستانی): مسأله در چیزهایی که با وزن یا پیمانه فروخته می‌شوند، اگر چیزی را که می‌فروشد و عوضی را که می‌گیرد، از یک جنس نباشد و معامله نقدی باشد، زیادی گرفتن اشکال ندارد، ولی اگر معامله با مدّت باشد، محل ّ اشکال است؛ پس اگر یک من برنج را به دو من گندم تا یک ماه بفروشد، صحت معامله خالی از اشکال نیست.

(مکارم): مسأله خرید و فروش چیزهایی که از یک جنس نیست به هر صورت که باشد مانعی ندارد، مثل این که ده کیلو برنج را به بیست کیلو گندم بفروشند.

[معامله چیز مختلف اما از یک ریشه با هم]

مسأله 2078 اگر جنسی را که می‌فروشد و عوضی را که می‌گیرد از یک چیز عمل آمده باشد (1) باید (2) در معامله زیادی نگیرد (3) پس اگر یک من روغن (4) بفروشد و در عوض آن یک من و نیم پنیر بگیرد، ربا و حرام است (5) و احتیاط واجب آن است که اگر میوه رسیده را با میوه نارس معامله کند زیادی نگیرد.

(1) (بهجت): و به عبارت دیگر، حقیقت نوعیه آن‌ها یکی بوده و اصناف مختلف باشند..

(2) (اراکی): بنا بر احتیاط واجب باید..

(3) (اراکی): بنا بر این در فروش مثل روغن به پنیر که از یک جنس می‌باشد، بنا بر احتیاط واجب نباید زیادی گرفته شود و احتیاط واجب آن است که اگر میوه رسیده مانند انگور را با میوه نارس مانند غوره معامله کند زیادی نگیرد.

(خوئی)، (زنجانی)، (تبریزی): مثلًا اگر یک من روغن گاو بفروشد و در عوض آن یک من و نیم پنیر گاو بگیرد، ربا و حرام است و همچنین است اگر میوه رسیده را با میوه نارس آن معامله کند، ((خوئی)، (زنجانی): نمی‌تواند زیادی بگیرد (تبریزی): زیادی نگیرد).

(4) (بهجت): یک من کره حیوانی..

(5) (بهجت): بقیّه مسأله ذکر نشده.

(فاضل): و همچنین است اگر میوه رسیده را با میوه نارس معامله کند نمی‌تواند زیادی بگیرد.

(مکارم): مسأله معامله جنسهای مختلفی که از یک ریشه گرفته شده است با تفاوت اشکال دارد، مثل اینکه ده کیلو روغن را به بیست کیلو پنیر بفروشند، یا به پنجاه کیلو شیر، یا پانزده کیلو کره.

(سیستانی): مسأله معامله میوه رسیده با میوه نارس با زیادتی جایز نیست و بطور مساوی اگر به صورت نقدی باشد مکروه است و اگر نسیه باشد مورد اشکال است.

[ربا در جنس های مشابه مثل جو و گندم]

مسأله 2079 جو و گندم در ربا یک جنس حساب می‌شود، پس اگر (1) یک من گندم بدهد و یک من و پنج سیر جو بگیرد، ربا و حرام است (2) و نیز اگر مثلًا ده من جو بخرد که سر خرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدّتی گندم را می‌دهد، مثل آن است که زیادی گرفته و حرام می‌باشد.

(1) (خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): پس اگر مثلًا..

(2) (زنجانی): بقیّه مسأله ذکر نشده.

(مکارم): مسأله جو و گندم در ربا یک جنس حساب می‌شود، بنا بر این نمی‌توان ده کیلو گندم را با دوازده کیلو جو یا بالعکس معامله کرد، حتی اگر ده کیلو جو بخرد که در مقابل آن هنگام خرمن ده کیلو گندم بدهد آن نیز حرام است، زیرا جو را نقد گرفته و بعد از مدّتی گندم را می‌دهد. و این مانند آن است که زیادی گرفته باشد.

[ربا گرفتن پدر و فرزند و زن و شوهراو ربا از کافر]

مسأله 2080 اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد اشکال ندارد (1) و نیز پدر و فرزند و زن و شوهر می‌توانند از یکدیگر ربا بگیرند.

(1) (بهجت): ولی مسلمان نمی‌تواند به کافر، ربا و زیادتی در معامله بدهد..

(خوئی): مسأله معامله ربا چه با مسلمان چه با کافر حرام است، بلی اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست [1] یا از کافری که در پناه اسلام است و ربا گرفتن در شریعتش جایز باشد ربا بگیرد اشکال ندارد. و بنا بر احتیاط واجب پدر و فرزند و زن و شوهر نیز نمی‌توانند از یکدیگر ربا بگیرند.

———————————–

[1] (من تبریزی): چیزی را به صورت ربا به قصد استنقاذ بگیرد اشکال ندارد. و بنا بر احتیاط مستحب ّ پدر و فرزند و زن و شوهر نیز نمی‌توانند از یکدیگر ربا بگیرند.

(مکارم): مسأله در چند مورد ربا گرفتن حرام نیست: 1 ربا گرفتن مسلمانان از کفاری که در پناه اسلام نیستند. 2 ربا گرفتن پدر و فرزند از یکدیگر. 3 ربا گرفتن زن و شوهر از یکدیگر.

(زنجانی): مسأله مسلمان می‌تواند از کافری که در پناه اسلام نیست و یا از کافری که در پناه اسلام است و ربا گرفتن در شریعتش جایز است ربا بگیرد، و نیز پدر می‌تواند از فرزند خود و شوهر از زن خود ربا بگیرد، و بنا بر احتیاط واجب پسر از پدر و زن از شوهر خود ربا نگیرد.

(سیستانی): مسأله پدر و فرزند و زن و شوهر می‌توانند از یکدیگر ربا بگیرند و همچنین مسلمان می‌تواند از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد؛ ولی معامله ربا با کافری که در پناه اسلام هست حرام است، البتّه پس از انجام معامله اگر ربا دادن در شریعت او جایز باشد، می‌تواند از او زیادتی را بگیرد.

• توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل،  اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

لینک کوتاه مطلب: http://goo.gl/IMn1Pw

• *- ويژه نامه احكام خريد و فروش 

• حکم ساخت و خرید و فروش مجسمه
• خرید و فروش جنس تقلبی یا ناخالص
• خرید و فروش اجناس دزدی
• خرید و فروش آلات لهو مثل ابزار موسیقی
• مال حلال را برای استفاده حرام بفروشد
• اگر پول کالا را ندهد یا از حرام بدهد

---

---

کلید: ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست ربا چیست[/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]