جایگاه عشق در اسلام

واژه «عشق» یکی از پرکاربردترین واژه‌ها درزندگی روزمره و جزو شناخته‌شده‌ترین پدیده‌ها برای برخی از طیف‌های اجتماعی به‌ویژه جوانان است. شاید تنها کلمه ای باشد که تعابیر درباره آن بسیار متعدد باشد.

امروزه واژه عشق در میان جوانان بسیار ردوبدل می‌شود، اما متأسفانه عموماً جنبه مجازی آن مدنظر است. عشق‌های مجازی یا به عبارتی عشق‌های خیابانی آفتی است که دامنگیر قشر جوانجامعه ما شده و حتی در محیط‌های علمی مانند دانشگاه‌ها نیز راه‌یافته و به‌سرعت گسترش‌یافته است.

در این میان بازار « مدعیان دروغین عشق»، یعنی کسانی که سرمایه‌ای جز دروغ و فریب ندارند و با هزار تزویر و نیرنگ همه‌جا خود را عاشقی صادق معرفی کرده‌اند داغ است. همین گروه از افراد هستند که دختران و پسران جامعه اسلامی را با روابط آلوده، ازجاده اعتدال و راستی خارج کرده و به منجلاب گناه می‌کشانند.

در این دوران است که نه تنها دختران جوان، بلکه پسران نیز باید مراقب این دام‌های گوناگون که به نام «عشق پاک» بر سر راه آن‌ها نهاده می‌شود باشند؛ دام هایی که پس از افتادن در آن اغلب رهایی وجود ندارد، و کفاره یک لحظه غفلت، خوش‌بینی بی‌جا، و تسلیم الفاظ ریاکارانه توخالی شدن را گاهی در یک‌عمر هم نمی‌توان پرداخت کرد.

اما به‌راستی در قرآن و روایات، از عشق چگونه تعبیر شده و در چه مواردی و چه روابطی می‌توان این تعبیر را بکار برد؟ آیا آنگونه که برخی ادعا می‌کنند ابتدا باید عشق مجازی را تجربه کرد تا درنهایت به عشق حقیقی واله‌ی رسید؟

در قرآن، کلمه عشق به‌صراحت نیامده، امّا از مفاهیم دیگری که معنای عشق را می‌رساند مانند «حُب»، نام‌برده شده است.« [بقره/165] آنها که ایمان‌دارند، عشقشان به خدا، (از مشرکان نسبت به معبودهاشان،) شدیدتر است.»

«حُب» در قرآن به دو دسته مقدس و نامقدس تقسیم‌شده است. از دیدگاه قرآن عشق خدا به مخلوقات و عشق مخلوقات به خداوند در حیطه عشق‌های مقدس قرار می‌گیرد که امروزه از آن به «عشق حقیقی» نام‌برده می‌شود و در کلمات عرفا و دانشمندان به‌وفور بکار رفته است.

از آیاتی که نشانگر حب خداوند به بندگان و حب بندگان به خداوند است هرکدام‌یک نمونه را در اینجا ذکر می‌کنیم. خدای متعال می‌فرماید«اِنَّ الله یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ [آل عمران/159] خداوند توکل‌کنندگان را دوست می‌دارد.» همچنین در آیاتی از قرآن مجید از کسانیکه حب به خدا داشته باشند، ستایش شده و اظهار گردیده است که خدا نیز به آنان حب دارد. «[آل عمران/ 31] ای پیامبر، بگو اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا نیز شمارا دوست داشته باشد و گناهانتان را بیامرزد. خدا،آمرزنده و مهربان است.»

دو مورد از عشق هایی که مقدس نیستند و قرآن از آنها نهی می‌کند عبارت است ازحب به ترویج فحشاء که با آیه « [نور/19]کسانی که دوست دارند فحشاء را در میان مومنان ترویج کنند، در دنیا و آخرت عذاب دردناکی دارند.» به آن اشاره‌شده و دیگری عشق به نامحرم و رابطه نامشروع با وی است که در آیه « [یوسف/ 30] گروهی از زنان شهر گفتند: «همسر عزیز، جوانش [= غلامش]

را به‌سوی خود دعوت می‌کند! عشق این جوان، در اعماق قلبش نفوذ کرده، ما او را در گمراهی آشکاری می‌بینیم» آمده، همین نوع از عشق است که به «عشق مجازی» شهرت یافته و در بین جوانان دختر و پسر ما در هر حال گسترش است و باید برای درمان و اصلاح آن چاره ای اندیشید.

در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام) گاه از واژه عشق، گاه از واژه حب و گاهی نیز از سایر مفاهیمی که معنای عشق و دوستی شدید را می‌رساند استفاده‌شده است. پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) می‌فرماید:«أَبا فضیلت‌ترین مردم کسی است که عاشق عبادت است و با عشق عبادت کند»

از دیدگاه روایات، آنچه از دوستی و محبت که مرتبط باخدای متعال شود نیکو و پسندیده شمرده‌شده است. حتی دوست داشتن همسر و فرزندان اگر برای خدا باشد و به او مرتبط شود دارای ارزش می‌شود و انسان را به‌سوی عشق بی‌نهایت الهی سوق می‌دهد و آنچه باعث دوری انسان از خدا و غفلت از او می‌شود مورد مذمت و نهی واقع‌شده است.

امام صادق (علیه السلام) در پاسخ به سؤال کسی که از ایشان درباره عشق سؤال کرده بود فرمودند:«قلوب خلت عن ذکر اللّه فأذاقها اللّه حبّ غیره؛ قلب هایی هستند که از یاد خدا غافل شدند پس خداوند حب غیر خودش را به آنها چشاند!»

از این روایت استفاده می‌شود که دل انسان، در حقیقت جایگاه عشق و محبت خداست، اگر از محبت و عشق او خالی شد لاجرم جایگاه عشق‌های مجازی و شیطانی می‌شود.

آیا عشق مجازی مقدمه رسیدن به عشق حقیقی و الهی است؟

برای پاسخ به این سوال به جواب علامه جعفری(رحمة الله علیه) اشاره می کنیم و به همین مقدار بسنده می کنیم:

« برخی ادعا می کنند که انسان می تواند از طریق عشق های مجازی به آن عشق حقیقی دست یابد و عشق مجازی را در واقع راهی برای عشق حقیقی می دانند. باید گفت آدمی در صورتی از عشق مجازی به عشق حقیقی راه پیدا می کند که « پای این عشق در گلِ صورت زیبا که چند روزی بیش نیست»، فرو نرود و از همان صورت زیبا، معنی و علت اصلی آن را دریافت کند و به پیشگاه جمال الهی راهی شود. این حرکت اگرچه محال نیست ولی به قدری در اقلیت است که حکم استثناء دارد و بسیار نادرند افرادی که بتوانند عشق های مجازی را پلی برای عشق حقیقی قرار دهند.»

نتیجه

با توجه به مطالب گفته‌شده، اگر منظور از عشق، یک کشش و جاذبه نیرومند و خارق‌العاده میان دو انسان و یا دو موجود باشد که  رابطه با خداوند در آن مورد غفلت واقع نشده باشد و آلوده به تفکرات شیطانی نباشد مورد تأئید اسلام است، اما اگر منظور از آن جاذبه دیوانه کننده‌ای باشد که عقل را به کلی ویران کرده، از کار می‌اندازد، و هیچ اثری از یاد خداوند در آن نیست، و انسان براثر آن دست به هر کار جنون‌آمیزی می‌زند، هر چه درباره تحقیر آن نیز گفته شود بجاست و باید ترک شود.

منبع: هدانا برگرفته از رهروان ولایت.