رابطه اختیار انسان و شب قدر

اگر سرنوشت انسان در هرسال در شب قدر رقم می‌خورد پس نقش ما در تعیین سرنوشت‌های خود چگونه می‌باشد؟

 

در این که انسان مختار است شکّی نیست؛

 

شکّ در مختار بودن انسان شکّ در یکی از بدیهی ترین یافته‌های انسانی است. چرا که انسان مختار بودن خود را نه از راه استدلال بلکه با علم حضوری و وجدانی ادراک می‌کند که خطا در آن راه ندارد. انسان همانگونه که وجود خود، شادی خود، غم خود، شکّ خود، عقل داشتن خود و امثال این امور را با یافتی درونی می‌یابد، مختار بودن خود را هم به همین‌گونه ادراک می‌کند. انسان به وضوح درمی‌یابد که ارتعاش دست یک انسان مبتلا به پارکینسون (لرزش بی‌اختیاری بدن) تفاوت فاحشی دارد با لرزش دست یک هنرپیشه که نقش یک انسان مبتلا به پارکینسون را بازی می‌کند. همین‌طور می‌فهمد که تفاوت فراوانی است بین کسی که در خواب حرف می‌زند یا در خواب راه می‌رود با کسی که در بیداری سخن می‌گوید یا راه می‌پوید.

 

از طرف دیگر مختار بودن انسان، جزء قضا و قدر الهی است؛

 

یعنی خداوند متعال اراده نموده که انسان مختار باشد و کارهای واقع در محدوده‌ی اراده‌اش را با اختیار انجام دهد؛ و اراده‌ی خدا حتماً تحقّق می‌یابد. پس محال است افعال ارادی انسان بدون اختیار خود او تحقّق یابند. بنابراین شکّی نیست که تقدیرات شب قدر نمی‌تواند در مقابل اختیار انسان قرار گیرد.

 

پس آنچه در شب قدر نوشته می‌شود، این نیست که هر کسی چه خواهد کرد؛

 

بلکه این است که او با چه اموری مواجه خواهد شد. به عبارت ساده‌تر آنچه در شب قدر نوشته می‌شود، سوالات امتحانی است نه پاسخ‌های آنها. پاسخ‌ها را خود شخص باید بدهد تا آینده‌ی او ساخته شود. ولی شکّی نیست که آینده‌ی او متناسب با آن سوالات امتحانی مقدّر شده، شکل خواهد گرفت. برای مثال، در شب قدر مقدّر می‌شود که فلان شخص در فلان زمان پول هنگفتی پیدا کند، امّا این‌که این شخص در مقابل این حادثه چه عکس العملی نشان خواهد داد، با خود اوست. کما این‌که برای شخص دیگری مقدّر شده همان پول هنگفت را گم کند؛ و عکس‌العمل او در مقابل این حادثه نیز شکل‌دهنده‌ی وجود اوست. و در این میان کار دین و شریعت این است که نحوه‌ی پاسخگویی به این سوالات را تعلیم می‌دهد. پس هر حادثه‌ای که برای ما رخ می‌دهد، مثل سلامتی یا بیماری، فقیر شدن یا ثروتمند شدن، قبولی در کنکور یا رد شدن در آن و…، همگی سوالات امتحانی هستند که در شب قدر برای ما رقم خورده است؛ و نحوه‌ی پاسخگویی ما به این حوادث، شکل دهنده‌ی وجود برزخی و اخروی ما خواهد بود. بر این اساس دنیا سراسر امتحان می‌باشد و هیچ امری در دنیا نیست که خارج از مدار امتحان الهی قرار گیرد.

 

امّا این‌که فرموده‌اند با دعا و عبادت سعی کنید تقدیرات شب قدر را به نفع خود تغییر دهید،

 

منظور این است که ارتباط معنوی انسان با عالم غیب باعث می‌شود که سوالات امتحانی مفیدتر و تکامل بخش‌تری برای او طرح گردد؛ یا سوالی که از سنخ بلای دنیوی است با سوالی دیگر از سنخ نعمت دنیایی جایگزین گردد. برای مثال اگر مقدّر است که کسی با بچّه‌دار نشدن امتحان شود، ممکن است با دعا و عبادت، شکل امتحان او عوض شود و با بچّه‌دار شدن امتحان گردد.

 

امّا این‌که آیا می‌توان تقدیرات شب قدر را بعد از شب قدر تغییر داد یا نه؟

 

در روایات ذکر شده که تنها در روز عرفه و در سرزمین عرفه چنین امکانی وجود دارد. سرّ این مطلب نیز آن است که امام زمان(عج) همیشه در آن روز در سرزمین عرفات شرف حضور دارند. و صاحب قدر، امام معصوم می‌باشد.

البته طبق روایات شکّی نیست در هر زمانی با دعا و صدقه و نذر و قربانی و دیگر خیرات می‌توان مسیر تقدیرات را عوض نمود. لکن باید توجّه داشت که خود این امکان تغییر نیز در تقدیرات شب قدر مقدّر شده است. یعنی در تقدیرات آن شب، اجرای برخی تقدیرات مشروط به اموری مثل دعا و صدقه و… شده است. لذا اگر شخص آن شرط را به جا آورد مشروط نیز محقّق می‌شود و الّا محقّق نمی‌شود. همچنین ظهور برخی سوالات مشروط به جواب سوال یا سوالات دیگر می‌باشد. مثلاً خداوند متعال برای کسی تقدیر می‌کند که او پولی پیدا کند؛ آن‌گاه تقدیر می‌کند که اگر او پول پیدا شده را به صاحبش برگرداند، با بچّه‌دار شدن امتحان شود و اگر پول را به صاحبش نداد، با بچّه‌دار نشدن امتحان گردد. پس این‌که ما به امتحانات الهی چگونه پاسخ دهیم، در نوع سوالات امتحانات بعدی مؤثّر می‌باشند؛ و همه‌ این برنامهی بی‌نهایت پیچیده در شب قدر معیّن و به امام زمان(عج) تحویل می‌گردد.

 

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسش ها و پاسخ ها  «قسمت» و «قضا و قدر».

ویژه نامه اعتقادات و دین پژوهی