مهمان نوازی در اسلام
فهرست این نوشتار:
ميهماندارى و فضيلت آن
1. در احاديث معتبر و بسيار آمده است كه: هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد ميهمان خود را گرامى بدارد.[1]
2. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «اگر كسى هزار درهم براى تهيّه غذايى هزينه كند و مؤمنى از آن بخورد، اسراف نكرده است».[2]
3. در روايات متعدّدى آمده است: هرگاه ميهمان بيايد روزى‌اش همراهش مى‌آيد و هنگامى كه غذا بخورد، خدا صاحب‌خانه را مى‌آمرزد.[3]
4. و در روايتى ديگر مى‌خوانيم: «چون ميهمان بيرون رود، خداوند گناه تو و عيالت را بيرون مى‌برد».[4]
5. در روايتى معتبر آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: «يك لقمه غذايى كه برادر مؤمن نزد من بخورد، از آزاد كردن برده‌اى نزد من محبوب‌تر است».[5]
6. از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هر مؤمنى كه صداى ميهمانى را بشنود و با آن شاد گردد، گناهانش بخشوده مى‌شود».[6]
7. از حضرت رسول صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «هر خانه‌اى كه ميهمان به آن نرود، فرشتگان وارد آن نمى‌شوند».[7]
8. از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هرگاه به برادر مؤمنى برادرى كنم و او را سير سازم، اين كار براى من بهتر است از آنكه شكم ده مسكين را سير كنم».[8]
9. از حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «كسى را به سفره خود دعوت كن كه براى رضاى خدا او را دوست مى‌دارى».[9]
قبول كردن دعوت مؤمنين
1. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «از حقوق واجب مؤمن بر مؤمن آن است كه اگر او را به ميهمانى دعوت كرد قبول كند».[10]
2. از حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «سفارش مى‌كنم به حاضران و غايبان از امّتم كه دعوت مسلمانان را قبول كنند، هر چند پنج ميل[11]فاصله باشد، چرا كه پذيرش دعوت از نظر دين لازم است».[12]
3. در حديثى ديگر فرمود: «اگر مؤمنى مرا براى دست گوسفندى (كه اندكى گوشت بر آن باشد) دعوت كند اجابت مى‌كنم».[13]
4. و در سخنى ديگر فرمود: «بدترين عجزها آن است كه شخصى برادرش را به غذايى دعوت كند و او قبول نكند».[14]
وليمه و ميهمانى دادن
1. از حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «وليمه و ميهمانى دادن در پنج چيز سنّت است: عروسى، عقيقه، ختنه كردن پسر، خريدن يا ساختن خانه نو، بازگشت از سفر».[15]
2. در حديثى ديگر مى‌خوانيم كه فرمود: «در وقتى كه از سفر حج بازگردد».[16]
3. در روايتى آمده است كه حضرت رسول اكرم صلی الله عليه و آله نهى كردند از اينكه وليمه مخصوص ثروتمندان باشد و فقرا حضور نداشته باشند.[17]
بى‌دعوت به ميهمانى رفتن
1. از حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «هشت كس اگر خوار و ذليل شود، جز خود كسى را سرزنش نكند: آن كه بدون دعوت سر سفره‌اى حاضر شود، ميهمانى كه به صاحب‌خانه زور بگويد، كسى كه از دشمن خود طلب خير كند، كسى كه از انسان‌هاى پست و بخيل فضل و احسان بطلبد، كسى كه خود را داخل در رازى كند كه بين دو تن بوده است؛ البتّه بدون رضايت آنها، آن كه به بزرگان توهين كند، كسى كه در محلّى از مجلس بنشيند كه سزاوار آن مجلس نباشد، هر كه با كسى سخن گويد كه به سخنش گوش فرا ندهد».[18]
آداب پذيرايى از ميهمان
1. در روايتى صحيح و معتبر آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: «هرگاه برادر مؤمن به خانه‌ات آمد از او نپرس كه چيزى خورده‌اى يا نه، بلكه هر چه در خانه دارى برايش بياور كه جواد و جوانمرد آن است كه هر چه دارد براى ميهمانش حاضر كند».[19]
2. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «چون برادر مؤمن ميهمان تو شد او را دعوت به خوردن كن، اگر نخورد دعوت به نوشيدنى كن، اگر نپذيرفت دعوت به شست‌وشوى دست وصورت با آب كن، يا او را معطّر ساز».[20]
3. از حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «از جمله گرامى داشتن برادر مؤمن آن است كه تحفه او را قبول كند و آنچه حاضر داشته برايش هديه بياورد و نسبت به چيزى كه نداشته باشد بر او تكليف نكند».[21]
4. از حضرت صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هر كه امكانات موجود خود را در پذيرايى از ميهمانى كه برايش آمده كوچك بشمرد، به زحمت مى‌افتد و هر كس هديه‌اى را كه مؤمن برايش مى‌آورد كوچك و ناچيز بشمرد هلاك مى‌شود».[22]
وظايف ميزبان
ميهمان سرزده و دعوت‌نشده
شاید این مطالب را هم بپسندید:
از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هرگاه برادر مؤمن بدون دعوت و سرزده ميهمان تو شد، آنچه در خانه دارى برايش بياور و خود را به زحمت نينداز. و اگر با دعوت قبلى آمد در پذيرايى از او تلاش كن».[23]
به خدمت گرفتن ميهمان
1. ابن ابى يعفور مى‌گويد: ميهمانى را در خانه امام صادق عليه السلام ديدم كه براى انجام دادن كارى برخاست، حضرت او را منع كرد و خود برخاست و آن كار را انجام داد و فرمود: «حضرت رسول صلی الله عليه و آله از خدمت كردن ميهمان براى ميزبان نهى كرد».[24]
2. در حديثى ديگر آمده است كه ميهمانى در حضور امام رضا عليه السلام خواست چراغ را تميز كند. حضرت او را از اين كار نهى كرد و خود به اصلاح چراغ پرداخت و فرمود: «ما اهل بيت اجازه نمى‌دهيم ميهمان در خانه به ما خدمت كند».[25]
وظايف ميزبان در سر سفره
1. از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هرگاه رسول خدا صلی الله عليه و آله ميهمان داشت پيش از همه شروع به خوردن غذا مى‌كرد و بعد از همه دست از غذا خوردن مى‌كشيد».[26]
2. از حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «هر كه به جماعتى آب دهد، بايد خودش پس از همه آب بنوشد».[27]
3. از حضرت رسول اكرم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «از جمله حقوق ميهمان آن است كه او را گرامى داشته و (حتّى) برايش خِلال حاضر سازد».[28]
استقبال و بدرقه ميهمان
1. از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «از جمله موارد ضعف و سستى انسان آن است كه كسى به تو احسان كند و تو پاسخ احسان او را ندهى. و خدمت كردن ميهمان به صاحب‌خانه بر خلاف آداب است، بلكه هرگاه ميهمانى بر انسان وارد مى‌شود بايد به او (براى آوردن اسبابش) كمك كند و هنگامى كه مى‌خواهد برود به او كمك نكند كه اين كار دليل بر خسّت نفس است. و در تهيّه توشه همراهى‌اش كنيد وتوشه خوشبو و نيكويى براى وى فراهم آوريد كه اين كار دليل بر جوانمردى است».[29]
2. از حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «از جمله حقوق ميهمان آن است كه تا درِ خانه همراهش برويد».[30]
وظايف ميهمان
1. در حديث است كه ابن ابى يعفور مى‌گويد ميهمان امام صادق عليه السلام شدم. حضرت دستور داد غذا حاضر كنند. يكى ديگر از ميهمانان به نام هشام گفت: من كمتر چيزى مى‌خورم. حضرت فرمود: «مگر نمى‌دانى كه محبّت مؤمن بر مؤمن به مقدار غذايى است كه از او مى‌خورد». اين مطلب در احاديث فراوانى آمده است.[31]
2. از حضرت رضا عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «سخاوتمند و بلندهمّت از طعام مردم مى‌خورد تا مردم نيز از غذايش بخورند. و بخيل غذاى مردم را نمى‌خورد تا از غذايش نخورند».[32]
3. در احاديث معتبر آمده است كه: هر كس وارد شهرى شود ميهمان برادران مؤمن و همكيشان خود در آن شهر است. و سزاوار نيست ميهمان بدون اجازه صاحب‌خانه روزه بگيرد، مبادا صاحب‌خانه غذايى تهيّه كند و خورده نشود. همان‌گونه كه ميزبان نبايد بدون اجازه صاحب‌خانه روزه بگيرد، مبادا ميهمان شرم كند و غذا نخورد.[33]
4. از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هرگاه كسى ميهمان ديگرى شود، هر كجا كه صاحب‌خانه امر كند بنشيند، زيرا صاحب‌خانه از امور پنهانى خانه‌اش بهتر خبر دارد».[34]
اندازه ميهمانى
1. در روايتى معتبر آمده است كه حضرت رسول اعظم صلی الله عليه و آله فرمود: «حدّ ضيافت و ميهمانى سه روز است و پس از سه روز، صدقه‌اى است كه ميزبان به ميهمان مى‌دهد».[35]
2. و در سخنى ديگر فرمود: «آن قدر نزد ميزبان نمانيد كه او را در هم شكنيد». عرض شد: اى رسول خدا، چگونه در هم مى‌شكند؟ فرمود: «آن‌قدر بمانيد كه براى پذيرايى از شما به زحمت بيفتد».[36]
[1] . كافى، ج 6، ص 285، باب حقّ الضّيف وإكرامه، ح 1 و2.
[2] . مكارم الأخلاق، ص 134.
[3] . كافى، ج 6، ص 284، ح 1.
[4] . محاسن، ص 390، ح 28؛ كافى، ج 2، ص 201، ح 8.
[5] . محاسن، ص 393، ح 46؛ كافى، ج 2، ص 203، ح 13.
[6] . جامع الأخبار، ص 136.
[7] . جامع الأخبار، ص 136.
[8] . محاسن، ص 392، ح 35.
[9] . همان، ص 391، ح 29.
[10] . همان، ح 29.
[11] . هر «ميل» يك‌سوم فرسخ است؛ پس پنج ميل حدود دو فرسخ است.
[12] . محاسن، ص 411، ح 142؛ كافى، ج 6، ص 274، ح 4.
[13] . محاسن، ص 411، ح 143؛ كافى، ج 6، ص 274، ح 1.
[14] . محاسن، ص 411، ح 146.
[15] . كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 257؛ خصال، ج 1، ص 280، ح 84.
[16] . كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 257؛ خصال، ج 1، ص 280، ح 84.
[17] . كافى، ج 6، ص 282، ح 4.
[18] . خصال، ج 2، ص 175، ح 9؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 256.
[19] . كافى، ج 6، ص 285، باب حقّ الضّيف وإكرامه، ح 1 و2.
[20] . محاسن، ص 417، ح 179؛ كافى، ج 6، ص 275، ح 2.
[21] . كافى، ج 6، ص 275، باب انس الرّجل في منزل أخيه، ح 1.
[22] . محاسن، ص 415، ح 167؛ كافى، ج 6، ص 276، دنباله حديث 3.
[23] . تكليف يعنى اضافه بر آنچه در خانه دارد از بيرون براى او چيزى فراهم كند؛ يعنى خود را به رنج انداختن.محاسن، ص 410، ح 138؛ كافى، ج 6، ص 276، ح 6.
[24] . كافى، ج 6، ص 283، باب كراهية استخدام الضّيف، ح 1.
[25] . كافى، ج 6، ص 283، باب كراهية استخدام الضيف، ح 2.
[26] . محاسن، ص 268، ح 349، كافى، ج 6، ص 285، باب الأكل مع الضّيف، ح 1 و2.
[27] . محاسن، ص 452، ح 368.
[28] . محاسن، ص 564، ح 964؛ كافى، ج 6، ص 285، ح 3.
[29] . كافى، ج 6، ص 283، ح 3.
[30] . كافى، ج 2، ص 659، ح 1؛ عيون اخبار الرّضا 7، ج 2، ص 69، ح 323.
[31] . محاسن، ص 413، ح 160؛ كافى، ج 6، ص 278، ح 1.
[32] . كافى، ج 4، ص 41، ح 10؛ عيون اخبار الرّضا 7، ج 2، ص 12، ح 26.
[33] . كافى، ج 6، ص 282، ح 1 و2.
[34] . قرب الإسناد، ص 73، ح 212.
[35] . كافى، ج 6، ص 283، ح 2.
[36] . كافى، ج 6، ص 283، باب انّ الضّيافة ثلاثة ايّام، ح 2.
منبع: کتاب حلیه المتقین علامه مجلسی با بازنگری تحت نظر حضرت آیت الله مکارم شیرازی
