مقام و حال در عرفان

مقامات و احوال

پرسش 17 . مقامات و احوال در كلمات عرفا به چه معنا است؟

براى «مقام» و «احوال» تعاريف گوناگونى در كتاب هاى اهل عرفان مطرح شده است171. به طور كلى فرق «احوال» با «مقامات» در رسوخ و عدم آن است. اگر امرى در سالك وجود داشته ولى غير ثابت باشد، به آن حال گويند و اگر راسخ و ثابت باشد «مقام» گويند.

بنابر تعريف ديگر مى توان گفت: منازل و مراحلى را كه عارف و صوفى براى رسيدن به مقصود در طريقت ـ از خلوت و ذكر قلبى و توجه به باطن و مداومت فكر به منظور حصول انصراف از محسوسات و چله نشينى و ورود در حلقه ذكر و نياز و امثال آن از عبادات و مجاهدات و رياضت ها ـ طى مى كند، «مقام» نامند.

امّا «احوال» ثمره عمل است و از فضل خداوند متعال و لطف وى به دل بنده بى تعلق و مجاهدت و كوشش او ناشى مى شود.
«احوال» موهبتى است الهى كه بر اثر كسب مقامات به سالك عنايت و تفضّل مى شود.172

البته آنچه در نزد عارف مهم تر است، مقام مى باشد، نه حال؛

چنان كه مولوى نيز در ابيات زير به آن اشاره كرده است:

حال چون جلوه ست زآن زيبا عروس
وين مقام آن خلوت آمد با عروس
جلوه بيند شاه و غير شاه نيز
وقت خلوت نيست جز شاه عزيز
جلوه كردن خاص و عامان را عروس
خلوت اندر شاه باشد با عروس
هست بسيار اهل حال از صوفيان
نادر است اهل مقام اندر ميان173 

171. به عنوان نمونه نگا: حياة القلوب فى كيفية الوصول الى المحبوب …هامش، ج2؛ قوت القلوب، ص74؛ رساله كلمة التصوف، ص292؛ احياء علوم الدين، ج4، صص139 و ص152؛ تذكرة الاولياء، ص440.
172. كشف المحجوب، صص224 ـ 226؛ عوارف المعارف هامش، ج4؛ احياء علوم الدين، صص 281 و 449.
173 . مثنوى معنوى، دفتر1، ابيات 1435 ـ 1438.

• منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، کتاب پرسش ها و پاسخ ها «عرفان و عشق»  .

ویژه نامه عرفان و مکاتب عرفانی