فلسفه مهریه چیست؟/ آیا به زن به عنوان کالا نگاه نشده است؟

 

آيا به زن به ديد كالا نگاه شده است كه مهريه در برابر در اختيار گذاشتن زن دانسته شده است؟ آيا از نگاه اسلام زن كالا است كه خود را مى فروشد؟

براى آشنايى بيشتر با حكمت ها و فوائد مهريه و تأثير آن در زندگى زناشويى، توجه به دو نكته ذيل مفيد است:

. 1 مَهريه از ديدگاه اسلام‏

گرچه قانون مَهر پيش از اسلام به صورت هاى گوناگون وجود داشت، اما به لطافت و شفافيتى كه در اسلام بيان شده است نبود. دين اسلام يك مكتب ارزشى است و زنده كننده عقل و بيدار كننده فطرت است. در همين راستا مسير انحرافى اجتماعى و دينى كه در طول تاريخ به وجود آمده اصلاح نمود و براى نمونه در آيه آمده است:

«وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَهً»(1)

«صداق هاى زنان را به عنوان بخشش و هديه پرداخت كنيد».

اين آيه تا حدود زيادى ديدگاه اسلام را درباره «مهر» روشن مى كند. در اين آيه از مهر به «صداق» و «نحله» تعبير شده است. مهر را از آن جهت صداق گويند كه نشانه صادقانه بودن علاقه مرد است يا به خاطر آنكه نشانه صدق ايمان است. «نحله» يعنى بخشش از روى رضاى خاطر، به كار رفتن اين واژه از آن جهت است كه مهر جنبه اهدايى و پيش كشى و عطيّه دارد(2). حاصل آنكه مهر از نظر اسلام يك پيش كش و هديه به زن است و هيچ يك از والدين حقّى به آن ندارند.

. 2 فلسفه تعيين مهر

فايده و حكمت تعيين مهر از نگاه اسلام، تنها جنبه مادى و اقتصادى ندارد بلكه بسيارى از ابعاد معنوى و تربيتى لطيف كه حاكى از پيوند محبت و عشق و بقا و تكامل بوده نيز منظور شده است. براى نمونه اولين مهريه كه براى نكاح آدم و حوّاعليهما السلام معيّن شد آموزش احكام بود. چنان كه بر اساس حديثى كه زراره از امام صادق عليه السلام نقل مى كند: خداوند به حضرت آدم فرمود: «رضاى من آن است كه معارف دين مرا به حوّا بياموزى، آدم گفت: قبول كردم». همچنين گاهى رسول اكرم صلى الله عليه وآله كه صداق برخى اصحاب را تعليم سوره اى از قرآن قرار مى داد. به هر حال فلسفه مهريه را در امور ذيل خلاصه مى توان كرد:(3)

1 مهريه تجلّى فطرت و طبيعت است: هديه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبت و نشان دادن علاقه، امرى فطرى و طبيعى است كه معمولاً از سوى كسى كه پيش قدم مى شود و طالب و يا خواستگار است ارايه مى گردد.

2 مهريه قانون عشق و جذب است: مرد از نظر آفرينش مظهر طلب، عشق و تقاضا است و زن مظهر محبوبيت و معشوقيت مى باشد. مهريه از جانب مرد يك اظهار عشق و محبت فوق العاده براى زن مى باشد كه حتى بالاتر از بخشش و هديه هاى معمولى است.

3 مهريه پاداش و نشانه حيا و عزّت زن است. مهر با حيا، عفت و عزّت زن يك ريشه دارد. زن از لحاظ آفرينش نسبت به شهوت ها مقاوم تر است اين ويژگى همواره به زن فرصت داده كه دنبال مرد نرود و خود را رايگان در اختيار او قرار ندهد.

4 در بعضى موارد مهريه باعث بقاى خانواده و مانع از فروپاشى آن است. برخى مردان هوس باز گاه بدون هيچ دليلى همسر را ترك و زن ديگرى را كه جوان تر و با نشاطتر است انتخاب مى كند. از اين رو، كم نيست مواردى كه مهريه مانع عمده اى در مقابل اين هوس رانى ها است.

5 در بعضى موارد، مهر باعث تعادل اقتصادى است. هر چند زن داراى استقلال مالى و اقتصادى از نظر اسلام است ولى به طور معمول در جوامع ابتكار عمل به دست مردان است. در صورت طلاق و جدايى احتمال اينكه زن بدون پشتوانه اقتصادى بماند بسيار زياد است. وجود مهريه يك نوع احساس امنيت اقتصادى و پشتوانه براى زن مى باشد.(4) البته كاركرد اصلى مهر همان صدق و صفا و محبت بين زن و شوهر است لذا سفارش شده است مهريه كم باشد، نقداً پرداخت شود و…

نتيجه آنكه: مهريه از نظر اسلام تنها جنبه مادى ندارد بلكه افزون بر آن، حكمت هاى ديگرى نيز در تعيين مهر نهفته است. بنابراين نه تنها به زنان به عنوان كالا نگاه نشده بلكه ارزش و احترام زن به وسيله وضع و تأييد چنين قانونى محفوظ مانده است. مهريه مزد بزرگ كردن و شير دادن و نان دادن به او نيست (بر خلاف آنچه كه در نزد برخى مردمان به عنوان شيربها رايج و مرسوم است). سوم اينكه با واژه «نحله» كاملاً تصريح مى كند كه مهر هيچ عنوانى جز تقديمى و پيشكشى و عطيه و هديه ندارد.(5)

(1) نساء (4)، آيه. 4
000 (2) تفسير نمونه، ج 3، ص. 262
000 (3) زن در آيينه جلال و جمال، آيه‏اللَّه جوادى آملى، نشر اسراء، ص. 340/.پرسمان.