روياي صادقه چيست
رؤياى صادق
پرسش 45 . رؤياى صادق چيست و راه ديدن آن كدام است؟
«خواب» يكى از نشانه هاى الهى است كه در خود حكايت هاى ناگفته بسيار دارد. اگر كسى از «خوديّت» خود بيرون بيايد و به «خواب»، به عنوان پديده اى كه سرى در آن سو، دارد و ما را به آن سو مى كشاند، توجه كند؛ حكايت ها، اشارت ها و هدايت هاى بسيارى برايش پديدار خواهد شد. از همين رو خداوند متعال، علاوه بر آنكه «خواب» را به عنوان آيتى از آيات خود بر مى شمرد، در آن نشانه ها و آياتى را نيز منظور فرموده و ما را به شنيدن وتدبّر در آن نشانه ها دعوت مى كند.227
محى الدين ابن عربى خواب را حكمت نورى دانسته و آن را اولين مبدأ تلقى وحى الهى، براى اهل عنايت شمرده است228 و شايد به همين دليل باشد كه در پاره اى از روايات «خواب» يكى از اجزاى نبوّت تلقى گشته229 و در بعضى روايات ديگر اشاره شده كه در ابتدا از طريق خواب، به حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) وحى مى شده است.230
به همين جهت «خواب» يكى از راه هاى ارتباط انسان با «عالم غيب» تلقى گشته است؛ زيرا انسان در عالم خواب، به جهت اقتضاى قوانين و سنن حاكم بر آن، از بدن مادى خود منصرف گشته و با توجه به عالم غيب، حقايقى را مشاهده مى كند.231
با توجه به اين حقيقت، عارفان معتقدند: از آنجا كه در عالم خواب، انسان با عالم غيب مرتبط شده، معانى و حقايق را از آنجا مى گيرد؛ دريافت كننده حقايق، نفس و روح انسان است و همو است كه آن معانى را با كمك قوه متخيله خويش، به صورت ها و شكل هاى متناسبى تبديل مى كند؛ چنان كه ابن فارض مصرى (عارف بزرگ قرن هفتم) در قصيده تائيه خود مى گويد:
«… آيا تو گمان مى كنى آن كس كه تو را در بيهوشى خواب به انواع علوم و اسرار با خبر گردانيد، غير از تو مى باشد؟ چنين نيست؛ بلكه او حقيقت تو و همان اصل تو است كه به هنگام خواب و انصراف تو از تدبير بدن و روى آوردن تو به سوى عالم اصلى و موطن خود، بر خودِ تو در عالم غيب، به شكل عالَمى تجلى مى كند و تو را به فهم علوم و مسائل و معانى غريب، هدايت مى نمايد …».232
نى، تو گويى هم به گوش خويشتن
نى من و نى غير من اى هم تو من
همچو آن وقتى كه خواب اندر روى
تو ز پيش خود به پيش خود شدى
بشنوى از خويش و پندارى فلان
با تو اندر خواب گفتست آن نهان
تو يكى، تو نيستى، اى خوش رفيق!
بلكه گردونى و درياى عميق233
امّا «رؤيا و خواب صادق»، خوابى است كه با حوادث خارج از ما ـ چه جسمى و چه اخلاقى و روحى ـ و حقايق عالم هستى، مرتبط بوده و مستند به آنها است. در اين نوع خواب، «نفس» انسان از عالم دنيوى گذشته و با توجه به هم سنخى اش با عالم مثال و عالم مجردات، با آن دو مرتبط مى گردد. از اين رو مستند به علل طبيعى جسمانى انسان (مانند گرم بودن يا سرد بودن مزاج) و نيز علل خلقى و روحى انسان (مانند عصبى بودن، حسادت ورزيدن، كينه داشتن و امثال آن) نيست. البته رؤياى صادق كه مرتبط و مستند به وراى ما (عالم مثال و مجردات) است، خود اقسامى دارد كه مجال طرح آن در اينجا نمى باشد.234
شاید این مطالب را هم بپسندید:
نكته مهم آنكه آيا رؤياى صادق ـ كه در واقع پل ارتباطى با عالم غيب است و انسان در پرتو اين دسترسى، حقايق و صورى را مشاهده مى كند ـ پيش شرطى ندارد؟ آيا مقدماتى براى فراهم آمدن آن غوطه ورى و نظاره گرى وجود ندارد؟ اصلاً راه رسيدن به آن كدام است؟
اولياى الهى با استفاده از آيات و روايات فرموده اند: اگر كسى بخواهد در عالم بيدارى به اسرار عالم و آيات غيبى واقف شود، بايد «مراقبه» داشته باشد؛ يعنى، براى آمادگى دريافت حقايق و باطن جهان هستى، بايد مراقب اعضا، جوارح و اعمال خود باشد تا ظرفيت ادراك و فهم آيات الهى را پيدا كند. در عالم رؤيا و خواب نيز مراقبه لازم است.
اگر كسى مى خواهد در عالم خواب، حقايق را ـ آن چنان كه هستند ـ بفهمد (رؤياى صادق) و از هدايت ها و اشارات و ارشادهاى آنها سودجويد، بايد «مراقبه» داشته باشد. اين با مراقبت خود در عالم بيدارى و رعايت آداب خواب ـ كه در روايات ذكر شده ـ به دست خواهد آمد.
نظافت، طهارت، محاسبه اعمال روزانه، قرائت قرآن و بعضى از دعاها، كيفيت و چگونگى قرار گرفتن بدن هنگام خواب و خواندن دعا پس از بيدارى از خواب، كمترين آداب مراقبه است كه رعايت آن براى ديدن رؤياى صادق، بايسته و ضرورى است.
به هر حال انجام دادن واجبات و ترك محرمات، نظيف بودن، با وضو خوابيدن، محاسبه اعمال روزانه، خواندن سوره «توحيد» و «تكاثر»، خواندن دعاى «اللهم ان امسكت نفسى فى منامى فاغفرلها و ان ارسلتها فاحفظها بما تحفظ به عبادك الصالحين» قبل از خواب، خوابيدن بر سمت راست بدن و رو به قبله و خواندن دعاى «لا اله الا اللّه الحليم الكريم الحى القيوم و هو على كل شى ء قدير سبحان رب النبيين و اله المرسلين، رب السموات السبع و مافيهن و رب الارضين السبع و ما فيهن و ما بينهن و رب العرش العظيم و الحمد للّه رب العالمين» (پس از خواب)، بسيار مؤثر است.
گفتنى اينكه دعاى پس از خواب، براى خواب ديدن رؤياى صادق در شب بعد، بسيار مؤثر و مجرّب است.235
هر كس اندازه روشن دلى
غيب را بيند به قدر صيقلى
هركه صيقل بيش كرد او بيش ديد
بيشتر آمد بر او صورت پديد236
227. در اين خصوص نگا: خواب و نشان هاى آن، ص 39 ـ 113.
228. فصوص الحكم، فص يوسفى.
229. بحارالانوار، ج61، ص117 ـ 193؛ و ج67، ص66.
230. همان، ج18، ص195.
231. در خصوص خواب نگا: طبيعيات شفاء، ص334 ـ 339؛ رساله قشيريه، ص175 ـ 180، تفسير امام فخر رازى، ج7، ص 266؛ كتاب المعتبر، ج2، ص417 ـ 423.
232. به نقل از مقالات، ج1، ص157 و 158.
233 . مثنوى معنوى، دفتر 3، ابيات 1299 ـ 1302.
234. نگا: الميزان، ج1، ص 269 ـ 273.
235. بحارالانوار، ج76، ص181 ـ 218؛ و ميزان الحكمه، ج10، ص 262 ـ 267.
236 . مثنوى معنوى، دفتر 4، ابيات 2909 ـ 2910.
منبع: هدانا برگرفته از کتاب پرسش ها و پاسخ ها «عرفان و عشق» .
ویژه نامه عرفان و مکاتب عرفانی
