دعاها واذكار سفر

1. در حديثى صحيح مى‌خوانيم كه پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله فرمود: «هنگام سفر بگو : اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَسيري عِبَرآ وَصَمْتي تَفَكُّرآ وَكَلامي ذِكْرآ».[1]
2. در روايت است كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس به هنگام عبور از بلندى«لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ» و«اللهُ اَكْبَرُ» بگويد، آنچه در پيش روى اوست تا انتهاى زمين، همه آن ذكر را مى‌گويند».[2]
3. سيّد بن طاووس؛ چنين روايت كرده است: هر كس بر تپّه يا بلندى يا پلى بالا رود، اين ذكر را بگويد: اَللهُ اَكْبَرُ، اَللهُ اَكْبَرُ، اَللهُ اَكْبَرُ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَكْبَرُ وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لَکَ الشَّرَفُ عَلى كُلِّ شَرَفٍ.[3]
4. در حديثى صحيح مى‌خوانيم كه امام صادق عليه السلام فرمود: «حضرت رسول صلى الله عليه و آله در سفرها هرگاه در سراشيبى قرار مى‌گرفت «سُبْحانَ اللهِ» وچون به سربالايى مى‌رسيد «اللهُ اَكْبَرُ» مى‌گفت».[4]
5. در حديثى معتبر آمده است كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس در حال وارد شدن به درّه‌اى «لا اِلـهَ إلاَّ اللهُ وَاللهُ اَكْبَرُ» بگويد، خداوند آن درّه را براى او از حسنات پر مى‌كند».[5]

6. در حديث است كه وقتى حضرت رسول صلى الله عليه و آله به سفر مى‌رفت وشب مى‌شد اين دعا را مى‌خواند: يا اَرْضُ، رَبِّى وَرَبُّکِ اللهُ، اَعُوذُ بِاللهِ مِنْ شَرِّکِ وَشَرِّ ما فِيکِ وَسُوءِ ما خُلِقَ فِيکِ وَسُوءِ ما يَدُبُّ عَلَيْکِ وَاَعُوذُ بِاللهِ مِنْ اَسَدٍ وَاَسْوَدٍ وَمِنْ شَرِّ الْحَيَّةِ وَالْعَقْرَبِ وَمِنْ شَرِّ ساكِن الْبَلَدِ وَمِنْ والِدٍ وَما وَلَدَ. اَللّهُمَّ رَبَّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَما اَظْلَلْنَ وَرَبَّ الاَْرَضِينَ السَّبْعِ وَما اَقْلَلْنَ وَرَبَّ الرِّياحِ وَما ذَرَيْنَ وَرَبَّ الشَّياطِينَ وَما اَضْلَلْنَ، اَسْأَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاَسْئَلُکَ خَيْرَ هـذِهِ الْلَيْلَةِ وَخَيْرَ هـذَا الْيَوْمِ وَخَيْرَ هـذَا الشَّهْرِ وَخَيْرَ هـذِهِ السَّنَةِ وَخَيْرَ هـذَا الْبَلَدِ وَاَهْلِهِ وَخَيْرَ هـذِهِ الْقَرْيَةِ وَاَهْلِها وَخَيْرَ ما فيها وَاَعُوذُ بِاللهِ مِنْ شَرِّها وَشَرِّ ما فيها وَمِنْ شَرِّ كُلِّ دابَّةٍ رَبِّى آخِذٌ بِناصِيَتِها، اِنَّ رَبِّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ.[6]

7. از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «شياطين در لابه‌لاى محمل‌ها وكجاوه‌هاآمده وشتران رارم مى‌دهند.براى دوركردن آنها آية‌الكرسى بخوانيد».[7]
8. در حديثى ديگر فرمود: «هر كس در سفر از دزدان يا درندگان بترسد، بر يال اسبش آيه شريفه (لاَتَخَافُ دَرَكًاوَلاَتَخْشَى)[8] رابنويسدتازيان آنهابه اذن الهى از وى برطرف شود. راوى گويد: من به سفر حج رفتم ودر ميان بيابان جمعى
از دزدان به قافله ما زدند. آيه مزبور را بر يال اسبم نوشتم. به حقّ خداوندى كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله را به رسالت فرستاد وحضرت على عليه السلام را به امامت مشرّف گردانيد، خداوند آنها را نسبت به من كور كرد وزيانى از آنها به من نرسيد».[9]

دعاى ايمنى از دشمنان ودزدان

1. در ادعيه سرّ آمده است كه هرگاه در مسير سفر از دشمنان ودزدان بترسد اين دعا را بخواند: يا آخِذآ بِنَواصِىِ خَلْقِهِ وَالسّابِقَ بِها اِلى قُدْرَتِهِ وَالْمُنْفِذَ فيها حُكْمُهُ وَخالِقَها وَجاعِلُ قَضائِهِ لَها غالِبآ، اِنِّى مَكِيدٌ ولِقُوَّتِکَ عَلَى مَنْ كادَنِى تَعَرَّضْتُ، فَإنْ حُلْتَ بَيْنِى وَبَيْنَهُمْ فَذلِکَ ما اَرْجُو وَاِنْ اَسْلَمْتَنِى اِلَيْهِمْ غَيَّرُوا ما بي مِنْ نِعْمَتِکَ، يا خَيْرَ الْمُنْعِمينَ، لا تَجْعَلْ اَحَدآ مُغَيِّرآ نِعْمَتَکَ الَّتِى اَنْعَمْتَ بِها عَلى سِواکَوَلا تُغَيِّرها اَنْتَ رَبِّى وَقَدْ تَرَى الَّذِي نَزَلَ بِى، فَحُلْ بَيْنِى وَبَيْنَ شَرِّهِمْ، بِحَقِّ ما بِهِ اسْتُجِيبَ الدُّعاءُ، يا اَللهُ رَبَّ الْعالَمِينَ.[10]
2. در حديث است كه حضرت على عليه السلام براى در امان ماندن از دشمنان اين دعا را سفارش كرد: اَللّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِکَ أَنْ اُضامَ في سُلْطانِکَ. اَللّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِکَ اَنْ أَضِلَّ في هُداکَ. اَللّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِکَ اَنْ اَفْتَقِرَ في غِناکَ. اَللّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِکَ اَنْ اُضَيَّعَ في سَلامَتِکَ. اَللّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِکَ اَنْ اُغْلَبَ وَالاْمْرُ لَکَ.[11]

دعاى منازل بين راه

1. در حديث است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «اى على، چون در منزلى فرود آيى بگو: اَللّهُمَّ اَنْزِلْني مُنْزَلاً مُبارَكآ وَاَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلينَ[12] تا خوبى آن منزل روزى تو شود وشرّ آن از تو دور شود».[13]

2. در حديثى معتبر مى‌خوانيم كه امام صادق عليه السلام فرمود: «كسى كه مى‌خواهد در منزلى فرود آيد كه ترسى از آن دارد اين آيه شريفه را بخواند: (رَبِّ أَدْخِلْنِى مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِى مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِى مِنْ لَّدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِيرًا)».[14]
3. در حديثى معتبر مى‌خوانيم كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس در سفر ومنزلى فرود آيد كه از درندگان بترسد اين دعا را بخواند: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ. اَللّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ كُلِّ سَبُعٍ[15] اگر اين دعا را بخواند تا زمانى كه در آن منزل باشد از شرّ درندگان در امان است».[16]

4. سيّد بن طاووس روايت كرده است كه هرگاه در منزل خود از جانوران زمين خوف دارى اين دعا را در مكان مورد خوف بخوان كه از جمله دعاهاى سرّ است : يا ذارِىَ ما فِى الاَْرْضِ كُلِّها، لِعِلْمِکَ بِما يَكُونُ مِمّا ذَرَأْتَ، لَکَ السُّلْطانُ عَلى كُلِّ مَنْ دُونَکَ، اِنِّى اَعُوذُ بِقُدْرَتِکَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ مِنَ الضُّرِّ في بَدَني، مِنْ سَبُعٍ اَوْهامَّةٍ اَوْ عارِضٍ مِنْ سائِرِ الدَّوابِّ، يا خالِقَها بِقُدْرَتِهِ وَفاطِرَها بِفِطْرَيَةِ اِدْرَأْها عَنِّى وَاحْجُزْها عَنِّي وَلا تُسَلِّطْها عَلَىَّ وَعافِنى مِنْ شَرِّها وَبَأْسِها يا اللهِ الْعَلِىُّ الْعَظيمُ، حُطَّنِي بِحِياطَتِکَ وَاحْمَني بِحِمايَتِکَ وَاكْفِني بِكِفايَتِکَ اِحْفَظْنِى بِحِفْظِکَ وَاجْنُبْنِي بِسَتْرِکَ الْواقِى مِنْ مَخاوِفي يا رَحِيمُ».[17]
5. در روايتى معتبر مى‌خوانيم كه دو برادر خدمت رسول اكرم صلى الله عليه و آله رسيدند وعرض كردند: قصد داريم براى تجارت به شام برويم. حرزى به ما تعليم ده كه در سفر از آن استفاده كنيم. حضرت فرمود: «هنگامى كه شب در منزلى فرود مى‌آييد ونماز مغرب وعشا مى‌خوانيد، پس از نماز پهلو را بر رختخواب گذاشته وتسبيح حضرت فاطمه سلام الله عليها بگوييد[18] ، سپس آية الكرسى بخوانيد. با اين كار تا صبح محفوظ خواهيد ماند».

هنگامى كه عازم سفر شدند، دزدان به تعقيب آنان پرداختند. شب هنگام كه در منزلى فرود آمدند به دستور حضرت عمل كردند وخوابيدند. دزدان غلام خود را به آن منزل فرستادند تا اوضاع را بررسى كند، هنگامى كه به آنجا آمد اثرى از آن دو نفر نديد، بلكه دو ديوار مشاهده كرد. جريان را به دزدان گفت و آنها هم جز همان چه او مشاهده كرده بود چيزى نديدند. صبح هنگام به نزد آن دو نفر رفتند واز آنها پرسيدند: شب گذسته كجا بوديد؟ گفتند: در همين منزل. دزدان گفتند: ما در پى شما آمديم، امّا جز دو ديوارچيزى نيافتيم. قصّه شما چيست؟ آنها دستورالعمل پيامبر صلى الله عليه و آله را بيان كردند. دزدان گفتند: برويد كه هيچ دزدى بر شما دست نخواهد يافت.[19]
6. سيّد بن طاووس؛ روايت كرده است: هنگامى كه مسافر در منزلى فرود آيد بگويد: اَللّهُمَّ اَنْزِلْنِى مُنْزَلاً مُباركآ وَاَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلينَ[20] ، سپس دو ركعت نماز بگزارد ودر هر ركعت پس از حمد هر يك از سوره‌هاى كوچك را كه بخواهد بخواند وبعد بگويد: اَللّهُمَّ ارْزُقْنا خَيْرَ هـذِهِ الْبُقْعَةِ وَاَعِذْنا مِنْ شَرِّها اَللّهُمَّ اَطْعِمْنا مِنْ جَناها وَاَعِذْنا مِنْ وَباها وَحَبِّبْنا اِلى اَهْلِها وَحَبِّبْ صالِحي اَهْلِها اِلَيْن[21] ،

سپس بگويد:

اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريکَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّدآ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَاَنَّ عَلِيّآ اَميرَ الْمُؤْمِنينَ وَالاْئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِمْ اَئِمَّةٌ، اَتَوَلّاهُمْ وَاَتَبَرَّءُ مِنْ اَعْدائِهِمْ. اَللّهُمَّ اِنِّى اَسْأَلُکَ خَيْرَ هـذِهِ الْبُقْعَةِ وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّها. اَللّهُمَّ اجْعَلْ اَوَّلَ دُخُولِنا هـذا صَلاحآ وَاَوْسَطَهُ فَلاحآ وَآخِرَهُ نَجاحآ.[22]
7. شيخ طبرسى؛ مى‌گويد: هنگامى كه قصد حركت از استراحتگاه دارى دو ركعت نماز بگزار واز خدا طلب محافظت وحمايت كن وبا آن مكان واهل آن وداع كن كه در هر مكانى فرشتگانى هستند؛ پس بگو: اَلسَّلامُ عَلى مَلائِكَةِ اللهِ الْحافِظينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَعَلى عِبادِ اللهِ الصّالِحينَ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ.[23]

دعا به هنگام رسيدن به مقصد

1. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هنگامى كه بر شهرى مشرف شدى ونگاهت به آن شهر افتاد، اين دعا را بخوان: اَللّهُمَّ رَبَّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَما اَظَلَّتْ وَرَبَّ الاَْرَضينَ السَّبْعِ وَما اَقَلَّتْ وَرَبَّ الرِّياحِ وَما ذَرَّتْ وَرَبَّ الشَّياطِينِ وَما اَضَلَّتْ، اَسْألُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاَسْأَلُکَ مِنْ خَيْرِ هـذِهِ الْقَرْيَةِ وَما فيها وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّها وَشَرِّ ما فِيها».[24] 
2. در حديث است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله خطاب به على عليه السلام فرمود: «هرگاه به شهر يا روستايى وارد شدى ونگاهت بر آنجا افتاد، بگو: اَللّهُمَّ اِنِّى اَسْألُکَ خَيْرَها وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّها. اَللّهُمَّ اَطْعِمْنِى مِنْ جَناها وَاَعِذْنا مِنْ وَباها وَحَبِّبْنا اِلى اَهْلِها وَحَبِّبْ صالِحى اَهْلِها اِلَيْنا».[25]

[1] . ترجمه: «بار خدايا، سفرم را عبرت وسكوتم را فكر كردن وسخنم را ذكر قرار بده». كتاب من لا يحضرهالفقيه، ج 2، ص 179، ح 797؛ الأمان من اخطار الأسفار والأزمان، ص 101.
[2] . محاسن، ص 353، ح 44.
[3] . ترجمه: «خداوند بزرگ‌تر است از اينكه به وصف آيد. خداوند بزرگ‌تر است از اينكه به وصف آيد. خداوندبزرگ‌تر است از اينكه به وصف آيد. هيچ معبودى جز خداى يكتا نيست وخداوند بزرگ‌تر از آن است كه بهوصف آيد. وحمد وستايش مخصوص پروردگار دو جهان است. (خداوندا) شرافت از آنِ تو است وبر هرشرفى برترى دارى». الأمان من اخطار الأسفار والأزمان، ص 101.
[4] . كافى، ج 4، ص 287، ح 2؛ مكارم الأخلاق، ص 261.
[5] . محاسن، ص 33، ح 24.
[6] . ترجمه: «اى زمين، پروردگار من وتو خداست. از شرّ تو وآنچه در تو است وبدى‌هايى كه در تو خلق شدهوبدى جنبندگانى كه بر روى تو حركت مى‌كنند واز شرّ شيران درنده ومار وعقرب گزنده واز شرّ ساكنان اينشهر واز شرّ زايندگان وآنچه زاييده‌اند به خدا پناه مى‌برم. خداوندا، اى پروردگار آسمان‌هاى هفتگانه وآنچهبر آن سايه افكنده‌اند واى پروردگار زمين‌هاى هفتگانه وآنچه بر روى آنها قرار دارد واى پروردگار بادهاوآنچه بر آن مى‌وزند واى پروردگار شياطين وآنچه گمراه مى‌كنند، از تو مى‌خواهم كه بر محمّد وآلش درودفرستى واز تو درخواست مى‌كنم كه خير امشب وامروز واين ماه واين سال واين شهر واهل آن واين آبادىوساكنان آن را نصيبم كنى وبه تو پناه مى‌برم از شرّ آن وشرّ آنچه در آن است واز شرّ هر جنبنده‌اى كهسرنوشت آن به دست تو است، بى‌شك (امر) پروردگار من بر صراط مستقيم است». مكارم الأخلاق،ص247؛ بحارالأنوار، ج 76، ص 251.
[7] . محاسن، ص 380، ح 159.
[8] . ترجمه: «(به موسى وحى كرديم…) كه نه از تعقيب (فرعونيان) خواهى ترسيد ونه از غرق شدن در دريا».سوره طه، آيه 77.
[9] . طبّ الأئمّه، ص 36 و37 از امام كاظم 7.
[10] . ترجمه: «اى كسى كه زمام خلقش را به دست گرفته وقدرتش بر آن پيشى گرفته وحكمش در آن نفوذدارد. اى خالق آنچه كه قدرتش بر آن تعلّق گرفته، من در معرض خطر قرار گرفته‌ام وبه خاطر توانايى تو دربرابر به خطرآفرين به در خانه‌ات آمده‌ام. اگر ميان من وآنها حايل شوى اين همان چيزى است كه مى‌خواهمواگر مرا تسليم آنان كنى نعمتت را در مورد من تغيير خواهند داد. اى بهترين نعمت‌دهندگان، اجازه ندهكسى نعمتت را بر من تغيير دهد. تو پروردگار منى وآنچه را كه بر من نازل شده مى‌بينى. بين من وشرّ آنانحايل شو، به حقّ آن كسى كه دعا به وسيله او مستجاب مى‌شود اى خدا، اى پروردگار جهانيان». الأمان مناخطار الأسفار والأزمان، ص 112.
[11] . ترجمه: «بار خدايا، به تو پناه مى‌برم كه در حكومت تو به من ستم شود. خداوندا، به تو پناه مى‌برم كه درتيررس هدايت تو گمراه شوم، بار خدايا، به تو پناه مى‌برم كه با بى‌نيازى تو فقير شوم. بار خدايا، به تو پناهمى‌برم كه با سلامتى تو هلاك شوم. بار خدايا، به تو پناه مى‌برم كه مغلوب واقع شوم، در حالى كه فرمان ازبراى تو آست». الأمان من اخطار الأسفار والأزمان، ص 114 و115.
[12] . ترجمه: «بار خدايا، ما را در منزلگاهى پربركت فرود آور وتو بهترين فرودآورندگانى».
[13] . كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 195، ح 887.
[14] . ترجمه: «پروردگارا، مرا (در هر كار) با صداقت وارد كن وبا صداقت خارج ساز واز سوى خود حجّتىيارى‌كننده براى من قرار ده». (سوره اسراء، آيه 80) محاسن، ص 367، ح 118.
[15] . ترجمه: «گواهى مى‌دهم كه معبودى نيست جز الله، كه يگانه است وشريك ندارد. حكومت وستايش مخصوص اوستوخير ونيكى به دستش وتوانا بر هر چيزى است. بار خدايا، از شرّ هر درنده‌اى به تو پناه مى‌برم».
[16] . كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 193، ح 879.
[17] . ترجمه: «اى آفريننده تمام موجودات زمين، به سبب علمى كه به آفريدگانت دارى بر غير خود سلطه دارى.(بار خدايا) به خاطر قدرت تو بر هر چيز از وارد شدن زيان در بدنم به تو پناه مى‌برم، از درنده وجنبندهومتعرّض شونده از بقيّه جنبندگان. اى خالق آنها به قدرت خويش و اى آفريننده آنها به آفرينش خود، آنهارا از من دور كن وبر من مسلّط نكن واز شرّ آنها مرا رهايى ده! اى خداى والاى بزرگ مرا با احاطه خود احاطهكن و به حمايتت حمايت فرما و از شرّ (هر ذى شرّى) كفايت كن و به حفظ خود محفوظ دار و با پوششنگهدارنده خود از آنچه موجب خوف است مستور فرما، اى رحيم و مهربان» الأمان من اخطار الأسفاروالأزمان، ص126.
[18] . از اين روايت استفاده مى‌شود كه تسبيح حضرت فاطمه 3 در آن زمان مشهور بوده است.
[19] . محاسن، ص 368، ح 120؛ مكارم الأخلاق، ص 225؛ بحارالأنوار، ج 76، ص 246، ح 34.
[20] . ترجمه: «بار خدايا، ما را در منزلگاهى پربركت فرود آور كه تو بهترين فرودآورندگانى».
[21] . ترجمه: «بار خدايا، خير وبركت اين مكان را روزى ما گردان وشرّ آن را از ما بازدار. بار خدايا، از ميوه‌هاى آن به مابخوران واز بيمارى‌هاى آن ما را حفظ كن وما را محبوب اهالى آن گردان وصالحان آن را محبوب ما قرار ده».
[22] . ترجمه: «شهادت مى‌دهم كه معبودى جز خداى يكتا نيست. او يگانه است وشريكى ندارد ومحمّد بندهورسول اوست وعلى7 وامامان از فرزندانش امامان (ما) هستند. ولايت ايشان را دارم واز دشمنانشانبيزارى مى‌جويم. بار خدايا، خير ونيكى اين مكان را از تو مى‌خواهم واز شرّ آن به تو پناه مى‌برم. بار خدايا،ابتداى ورود ما را صلاح وراستى وميانه آن را رستگارى وانتهاى آن را پيروزى قرار ده». الأمان من اخطارالأسفار والأزمان، ص 125.
[23] . ترجمه: «درود وسلام بر فرشتگان خداوند كه وظيفه حفاظت (از ما) را بر عهده دارند. درود وسلام بر ماوبر بندگان شايسته خداوند ورحمت وبركات خدا بر ما وآنان باد». مستدرک الوسائل، ج 8، ص 240، ح 2؛بحارالأنوار، ج 76، ص 253 و265.
[24] . ترجمه: «بار خدايا، اى پروردگار آسمان‌هاى هفتگانه وآنچه بر آن سايه افكنده، اى پروردگار زمين‌هاىهفتگانه وآنچه بر روى آن وجود دارد واى پروردگار بادها وآنچه را پراكنده مى‌كند واى پروردگار شياطينوآنچه گمراه مى‌كنند، از تو مى‌خواهم بر محمّد وآلش درود فرستى واز تو خير اين آبادى وآنچه در آن استرا مى‌خواهم واز شرّ آن وشرّ آنچه در آن است به تو پناه مى‌برم». محاسن، ص 374، ح 143.
[25] . ترجمه: «خداوندا، خير ونيكى اين آبادى را از تو خواهانم واز شرّ آن به تو پناه مى‌برم. بار خدايا، ازميوه‌هايش به ما بخوران واز بيمارى‌هاى آن ما را پناه ده وما را در نزد اهل آن ونيكان آن را در نزد ما محبوببگردان». مكارم الأخلاق، ص 260.