در چه مواردی دروغ گفتن جایز است

در چه مواردی دروغ گفتن جایز است

حرمت کذب و کبیره بودن آن
حرام بودن مطلق دروغ و کذب از ضروریات فقه است؛ چه دروغ کوچک و بیاهمیت باشد و چه بزرگ و تأثیرگذار. اما کبیره بودن این گناه درصورتی است که کذب در امر دین و دروغ بستن به خدا و پیامبر(ص) باشد؛ یا کذبی باشد که مفاسد فراوانی بر آن مترتّب است، و الّا کذب از گناهان صغیره است. مثل اینکه از کسی بپرسند:” شما فلانی را ندیدید؟” جواب میدهد:” نه”. درحالیکه آن شخص را نیم ساعت پیش دیده است. این دروغ، اهمیتی ندارد.
(مکاسب محرمه، ج۴۱۵، ص۸)
تأثیر عملی کبیره یا صغیره بودن کذب
اگر کذب از گناهان کبیره باشد، یک بار گفتن آن، موجب سقوط انسان از عدالت میشود. امّا اگر از کبائر نباشد، در صورت اصرار بر آن موجب سقوط از عدالت میشود. (مکاسب محرمه، ج۴۰۸، ص۱۱)
موارد جواز کذب
۱. اضطرار
اضطرار یعنی اینکه انسان در شرایطی باشد که ناچار شود دروغ بگوید؛ مثلاً مالی را پیش شما به امانت گذاشتهاند و ظالمی با اصرار و تهدید بگوید باید این مال را به من بدهی! شما هم میگویید: “این مال پیش من نیست.” (مکاسب محرمه، ج۴۱۹، ص۳)
در این مورد فرقی نمیکند که شخص برای دفع ضرر، امکان توریه داشته باشد یا نداشته باشد. (مکاسب محرمه، ج۴۲۴، ص۳)
۲. اصلاح بین اشخاص و گروهها
اگر بین اشخاص یا گروههایی اختلافی وجود دارد، جایز است برای رفع این اختلاف و ایجاد صلح بین آنان، دروغ گفت. (مکاسب محرمه، ج۴۲۶، ص۳)
اما گفتن دروغ برای انجام کار صلاح دیگری غیر از اصلاح بین مردم، جایز نیست. مگر آنکه آن امر بسیار مهم باشد؛ مانند اینکه امتی با این دروغ از شرک نجات پیدا کند. همچنانکه حضرت ابراهیم(ع) برای بیداری یک امت چنین کرد. (مکاسب محرمه، ج۴۲۷، ص۱۴)
۳. وعده دروغ به زن و فرزند
مقصود از جواز وعده کذب به زن و فرزند این نیست که خانوادهها با دروغ اداره شود و فضای محیط خانواده، فضای دروغ و بیاعتمادی باشد. بلکه چیزی است در جهت تقویت و تحکیم خانواده. با توجه به اینکه در شریعت اسلام، ادارۀ مالی خانواده به عهدۀ مرد است و زن تکلیفی ندارد؛ گرچه اموال و درآمدی هم داشته باشد. در چنین فضایی چنانچه زن و دیگر اعضای خانواده درخواستهایی داشته باشند که مرد نتواند پاسخگوی آن باشد، برای اینکه فضای حاکم بر خانواده تلخ نشود، میتواند به دروغ وعدههایی بدهد و در زمان مناسب بگوید: “متأسفانه برای انجام آن، شرایط مهیا نشد.”
(مکاسب محرمه، ج۴۲۸، ص۳ و۱۰)
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی خامنه ای
مطابق نظر آيت الله سيستاني
پرسش: لطفا احکام دروغ گفتن را به طور مفصل توضیح دهید، کجاها دروغ گفتن جایز است و کجاها جایز نیست؟
پاسخ:
دروغ حرام است ومقصود از آن سخنى است که بر خلاف واقع باشد اگر به صورت جدى گفته شود یا به صورت شوخى ولى شوخى بودن آن معلوم نباشد.
وبه احتیاط واجب باید از دروغ به شوخى که شوخى بودن آن معلوم است اجتناب گردد. ولى جایز است سخنى را به شوخى بگوید که به صورت ظاهر، خبر باشد ولى او قصد اخبار وحکایت از واقعیتى را نداشته باشد.
و همچنین جایز است توریه کند یعنى سخنى را بگوید که ظاهر آن معنایی را می رساند که خلاف قصد او است و معنایى را که قصد کرده دروغ نیست ، هر چند خلاف ظاهر باشد.
و همچنین جایز است دروغ در مورد دفع ضرر از خود یا از مؤمنى دیگر بلکه قسم خوردن بر آن نیز جایز است. و جایز است دروغ در مورد اصلاح بین مؤمنین ولى به احتیاط واجب در این دو مورد ، تا توریه ممکن است دروغ نگوید.
و از موارد دروغ ، وعده دادن با اراده خلاف آن است ، و این کار حرام است. و بنا بر احتیاط واجب مرد به همسر خود نیز نباید وعده خلاف دهد. و اگر انسان به کسى وعده اى داد به احتیاط واجب باید به آن عمل کند مگر این که در ضمن وعده دادن ان شاء الله بگوید و آن را مقید به اراده خداوند و امثال آن کند.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی سیستانی.