امامت چيست

چيستى امامت

 

امامت چيست، چه اركانى دارد و دغدغه اصلى در امامت كدام است؟

 

معناى لغوى
«امامت» در لغت؛ پيشوايى1، پيشروى، زمامدارى و رهبرى همگانى است.2 «امام» نيز به معناى پيشوا، پيشرو، الگو، راهنما و كسى يا چيزى است كه پيروى مى شود.3
معناى اصطلاحى
«امامت» در اصطلاح علم كلام عبارت است از: «جانشينى از پيامبر اسلام در زمامدارى و رهبرى فراگير امت در امور دينى و دنيوى و حفظ و حراست از دين به گونه اى كه پيروى از امام بر همه امت واجب است».
براساس اين تعريف مؤلفه هاى اساسى امامت عبارت است از:
يك. جانشينى پيامبر
امام كسى است كه پس از پيامبر بر مسند او مى نشيند.
قيد جانشينى از پيامبر را غالب متكلمان شيعى تصريح كرده اند.
در ميان اهل سنت نيز كسانى چون ماوردى، آمدى، ابن خلدون، قاضى ايجى و تفتازانى در تعريف امامت آورده اند.4 اين قيد دو نكته درخور اهميت در پى دارد:
1-1. از سويى بيانگر تمايز امامت و نبوت است. از جمله تمايزات اين است كه پيامبر وحى رسالى دريافت و آن را ابلاغ مى كند؛ ولى امام دريافت كننده وحى نيست.
2-1. از ديگر سو بيانگر پاره اى تشابهات و اشتراكات امام و پيامبر است. بر اين اساس امام ادامه دهنده راه پيامبر و عهده دار وظايف و رسالت هاى اوست. اين مسأله لوازم و توابعى دارد كه جداگانه قابل بررسى است.
دو. رهبرى فراگير
پيشوايى، زمامدارى يا رياست عامه بيانگر اين ويژگى است كه امامت محدود به پاره اى از مناصب چون قضاوت، فرماندهى نيروهاى نظامى و انتظامى، و يا حكومت در واحدهاى سياسى خرد چون ايالت ها، استان ها و شهرهاى جامعه اسلامى نيست؛ بلكه امامت بالاترين منصب در جامعه دينى پس از پيامبر گرامى اسلام است. بنابراين فراگيرى رياست و پيشوايى امام دو جنبه اساسى دارد:
2-1. فراگيرى از جهت جغرافياى انسانى. پيشوايى و زمامدارى امام محدوديت منطقه اى در بخشى از جغرافياى اسلامى و يا محدوديت شخصى و جمعيتى ندارد. امت اسلامى امتى يكپارچه است و رهبرى امام همه امت را پوشش مى دهد.
2-2. فراگيرى از جهت زمينه ها و ابعاد و اضلاع حكومت؛ به اين معنا كه پيشوايى و زمامدارى امام محدود به عرصه خاصى از فعاليت هاى سياسى و اجتماعى نيست؛ بلكه همه ابعاد مديريت كلان جامعه سياسى اسلامى را شامل مى شود. به عبارت ديگر امام در رأس هرم قدرت قرار دارد.
سه. دين مدارى
پاره اى از قيود به كار رفته در تعريف امامت نشانگر دين مدارى و غيرسكولار بودن انديشه امامت است، از جمله:
3-1. قيد نيابت از پيامبر به عنوان آورنده شريعت نشانگر خاستگاه دينى امامت است و از اين جهت با نظام هاى سياسى سكولار و عرفى بنياد تمايز مى يابد.
3-2. دربرگيرى امور دينى نشانگر غايات دينى امامت و تمايز آن از دنيامدارى انحصارى و سكولاريسم غايى است. بنابراين امامت هم دينى بنياد است و هم دينى مآل.
چهار. اطاعت پذيرى
وجوب اطاعت از امام نشانگر ولايت داشتن امام است. به عبارت ديگر امام صرفا ارشادكننده و موعظه گر نيست؛ بلكه پيشوايى است كه امت در امور دين و دنيا از او پيروى مى كنند. و پيروى از او همچون پيروى از پيامبر واجب و لازم است.
از آنچه گذشت روشن مى شود كه دغدغه اصلى در امامت عبارت است از: «استمرار جامع و همه جانبه خط رسالت در جامعه بشرى؛ حفظ و گسترش هدايت ها، تعاليم و ارزش هاى دينى، تربيت و مديريت كلان اجتماع براساس آموزه ها و غايات مكتب سعادتبخش اسلام و تأمين اهداف و نيازهاى دنيوى انسان ناظر به مصالح جاودان و كمال و سعادت ابدى».

 

 

1. محمد معين، فرهنگ فارسى، ج 1، ص 346-347، تهران، اميركبير، دهم، 1375 ش.

2. السعيد الخورى الشرتوني اللبنانى، اقرب الموارد، ج 1، ص 19، قم، مكتبه للمرعشى 1403، نيز: لوئيس معلوف، المنجد فى اللغه و الاعلام، ص 17، بيروت، دارالمشرق، 1973 م.

3. همان، نيز بنگريد:
الف. ابن منظور، لسان العرب، ج 1، ص 215-213.
ب. الراغب الاصفهانى، المفردات فى غريب القرآن، ص 87، دمشق: دارالقلم، 1412 ق.
ج. مركز فرهنگ و معارف قرآن، دايرة المعارف قرآن كريم، ج 4، ص 219-220، قم: بوستان كتاب، 1385ش.

4. بنگريد:
الف. عبدالرحمن الايجى، المواقف، ص 345.
ب. مؤلفان، امامت پژوهى، ص 49-48.

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، امـام شناسى.

ویژه نامه امامت پژوهی و فرقه های مذهبی

ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات