حروف مقطعه
منظور از حروف مقطعه قرآن چيست؟
در ابتداى 29 سوره از سوره هاى قرآن، يك يا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) كه با حذف موارد تكرارى 14 حرف مى شود (يعنى نصف حروف الفباى عربى كه 28 حرف است). اينها «حروف مقطعه» ناميده مى شوند. حروف مقطعه در كتابت سرهم و به صورت يك كلمه مثل «الم، المص و…» نوشته؛ ولى هنگام خواندن جدا از هم خوانده مى شوند.
براى مثال «الف»، «لام»، «ميم» يا «الف»، «لام»، «ميم»، «صاد»، اين حروف چهارده گانه عبارت است از: « ا . ح . س . ص . ط . ع . ق . ك . ل . م . ن . ه . ر . ى ».
بدرالدين زركشى از تركيب اين حروف، جمله «نصٌ حكمٌ، قاطعٌ لَهُ سرٌ» و فيض كاشانى جمله «صراطُ علىٍ حقٌ نُمْسِكُه» را ساخته اند.
در رابطه با «حروف مقطعه» نظرات متفاوتى از سوى قرآن پژوهان ابراز شده كه به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مى شود:
1. «حروف مقطعه» نمونه اى از حروف الفباست و آيات قرآن از همين حروف تشكيل شده اما ديگران از آوردن هم مانند آن ناتوانند.
2. «حروف مقطعه» از نوع متشابهات قرآنى است كه علم آن مخصوص به خداوند است.96
3. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است؛ چنان كه سوره هاى «يس» و «طه» و… هر يك به اين اسامى ناميده شده اند.97
شاید این مطالب را هم بپسندید:
4. هر يك از اين حروف اشاره به اسمى از اسماى حسناى الهى است و بعضى نيز رمز و اشاره به نام پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله است.
5. حروف مقطعه از ناحيه خدا، سوگندهايى است مبنى بر اينكه اين كتاب از سوى او است.98
6. اين حروف براى متنبه كردن مردم و برقرارى آرامش مجلس به هنگام رساندن آيات الهى از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله است.99
7. اين حروف در واقع رمز و سرى ميان خداوند و رسول اكرم صلى الله عليه و آله است كه تنها پيامبر و افراد پاك مى توانند از آنها آگاهى يابند.100
8. حروف مذكور براى آگاه كردن پيامبر صلى الله عليه و آله از نزول وحى و تمايز آن از سخنان بشرى نازل شده است.101
9. با تدبر در سوره هاى داراى حروف مقطعه مشترك، روشن مى شود كه مضامين و سياق آنها با يكديگر مشابه و متناسب است.102
10. تمامى بحث ها بر محور حكمت وجود حروف مقطعه دور مى زند و ربطى به كنه و حقيقت وجود آنها ندارد؛ زيرا انسان از آگاهى يافتن بر آنها ناتوان است.103
11. اين حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب مى شود؛ اما گروه راسخان در علم مى توانند از آنها آگاهى يابند.104
12. اينها سرآغاز سوره هايى است كه خداوند قرآن را با آنها شروع كرده است. از ميان مفسران، مجاهد اين قول را پذيرفته است.105
گفتنى است تفاسير ديگرى نيز درباره «حروف مقطعه» از جانب قرآن پژوهان ارائه گشته و روايات زيادى نيز در اين باره نقل شده است.106
96. ر.ك: سيوطى، الاتقان، ج 3 ص 24 ؛ تفسير طبرى، ج 1، ص 72.
97. زمخشرى، كشاف، ج 1، ص 21.
98. ر.ك: قرطبى، الجامع لاحكام القرآن، ج 1، ص 110.
99. ر.ك: رشيد رضا، تفسير المنار، ج 8، ص 296.
100. بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64.
101. الاتقان، ج 3، ص 31.
102. ر.ك: تفسير الميزان، ج 18، ص 6 ـ 8.
103. صبحى صالح، مباحث فى علوم القرآن، ص 283.
104. ر.ك: قاضى عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13.
105. تفسير المنار، ج 1 ص 122.
106. تفسير البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277؛ بحارالانوار، ج 89، ص 373؛ تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 320.
براى آگاهى بيشتر درباره تفسيرهاى حروف مقطعه ر.ك:
الف. جوادى آملى، عبداللّه ، تفسير تسنيم، ج 2، صص 69 ـ 129.
ب. معرفت، محمدهادى، تناسب آيات، صص 135 ـ 165.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها «قرآن شناسی».
