ارزش کتب تاریخ اسلام چقدر است

از جمله سوال هائى كه براى من پيش آمده دانستن اين نكته است كه اين روايت ها و تواريخ اسلامى مثل تاريخ طبرى و ابن اثير تاريخ بيهقى و اين ابن هاى مختلف و تاريخ هاى ديگر كه نوشته شده است تا چه اندازه اى در صحت آنها مى شود يقين كرد؟

راههاى زيادى براى فهميدن صحت نوشته شدن اين تواريخ و اينكه اين تواريخ در آن زمان نوشته شده وجود دارد:

1- وجود تعداد زيادى شرح و ترجمه و تحقيق و تكمله و تلخيص در اين كتب در زمان‏هاى مختلف از گذشته تا كنون.

2- نقل بسيارى از دانشمندان و بزرگان و مورخان و سند قرار دادن اين كتب در كتابهايشان.

3- اهتمام بعضى ازسران و پادشاهان و خلفاء و فرمانروايان به تاريخ در برخى دوران‏ها. همچنين اهتمام ويژه اسلام و مسلمانان به ترويج علم و نشر كتاب و ساخت كتابخانه‏ هاى بزرگ و مدارس خود يكى از مهم‏ترين دلايل نوشته شدن بعضى از كتب بوده است، مثلا ابن اثير در خانواده‏اى معتبر و ثروتمند به دنيا آمد، پدر او فرمانرواى موصل و عهده‏ دار امور ديوانى چند جزيره بود [[1 و يكى از تجار مهم و بزرگ به حساب مى‏ آمد كه به نشر علم بسيار اهتمام مى‏ورزيد [[2، و يا تاريخ بيهقى را بيهقى در زمان غزنويان و بخصوص براى سلطان مسعود غزنوى نوشته است. وى از دبيران دستگاه هم بوده است [[3، و….

روشن است كه تهيه كاغذ براى چنين اشخاصى كار سخت و دشوارى نبوده است، همچنين طبق آنچه نقل شده در كتابخانه فاطميان مصر افزون بر 1200 نسخه آن هم فقط از تاريخ طبرى وجود داشته است [[4، و يا حتى برخى از امراء خود مورخ بوده‏اند مانند: الظاهر ابوهاشم يوسف كه كتابى در اخبار برادرش مستنصر خليفه عباسى نوشت. [4

[5- بعضى از كتب در زمانى نوشته شده‏اند كه كمبود كاغذ آن‏قدرهم احساس نمى‏شد مثلا ابن اثير كتابش را در اواخرعمرش كه حدود سال 630 ق است نوشته كه طبعا تهيه كاغذ آن‏هم براى چنين شخص ثروتمند و با نفوذى كار سختى نبوده است.

لذا شكى نيست كه اين تواريخ توسط اين افراد در آن زمان نوشته شده ‏اند، آنچه مهم است اين است كه تمام مطالب موجود در تواريخ صحيح نيست، و ما بايد با تحقيق و تفحص ببينيم كه چه مطالبى در اين تواريخ صحيح هستند و چه مطالبى باطل و خرافى مى ‏باشند، مثلا درتاريخ طبرى مخصوصا بسيارى از اخبار پيش از اسلام آن اخبارى است بى‏پايه و اساس و افسانه و از اسرائيليات است [[6، لذا براى فهميدن صحت اين تواريخ و اخبار چند شرط اساسى وجود دارد:

1- عدم مخالفت با قرآن،

2- عدم مخالفت با روايات صحيحه ‏اى كه از پيامبر و امامان معصوم رسيده است،

3- عدم مخالفت با اعتقادات مسلم اسلام،

4- عدم مخالفت با واقعيات موجود در آن زمان،

5- ساختگى نبودن آن روايات تاريخى،

6- معتبر بودن نويسنده،

7- معتبر بودن منبع و مأخذ،

8- معتبر بودن راويان روايات تاريخى منقول.

فهم و تطبيق مطالب فوق با گزاره‏هاى تاريخى و تشخيص در صد صحت اين گزاره‏ها بر عهده محققان تاريخى است و از هر كسى ساخته نيست و براى همين است كه عده‏اى ازدانشمندان، عمر خود را صرف تحقيقات تايخى مى‏كنند.

همچنين نسخه ‏هاى خطى بسيارى از اين كتب را مى‏توان در كتابخانه‏هاى بزرگ و مشهور اروپا و آفريقا و آسيا يافت، مثلا نسخه‏هاى خطى كتاب تاريخ ابن اثير را مى‏توان در كتابخانه‏ هاى پاريس و برلين و موزه بريتانيا و استانبول پيدا كرد. [[7

[[1. لازم به تذكر است كه اعراب سرزمين‏هاى بين دو رودخانه دجله و فرات را (بدليل عظمت و بزرگى اين دو رود و شباهت‏شان به دريايى كوچك) جزيره مى‏گفتند.

[[2 ابن اثير، الكامل فى التاريخ، ترجمه ابوالقاسم حالت، (مطبوعات علمى)، ج 1، ص 120 و

121 [[3 سيد صادق سجادى و هادى عالم زاده، تاريخنگارى در اسلام، تهران، سمت، 1383، چاپ ششم.

[[4 همان ص 19 احسان عباس، مقدمه بر رسائل ابن حزم، (بيروت، 1987 م)، ص 10،

[[5 همان ص. 19

[[6 همان ص. 119

[[7 ابن اثير، الكامل فى التاريخ، ترجمه ابوالقاسم حالت، ج 1، ص. 115

پرسمان