آثار نماز بر روح و روان انسان چيست؟

خوشبختانه با گذشت زمان و پيشرفت علوم هر روزه بعد جديدى از تاثير نماز بر زندگى انسان روشن مى گردد.

يكى از ابعاد نماز كه امروزه مورد توجه دانشمندان اسلامى و غير اسلامى قرار گرفته، تاثيرات مسائل معنوى از جمله نماز، دعا و راز و نيايش با خداوند متعال بر روح و روان انسان مى باشد كه اعترافات اين دانشمندان در اين باره بسيار جالب و قابل تامل مى باشد.

در اينجا به دليل اختصار تنها به گوشه اى از آثار نماز بر روح و روان انسان اشاره نموده و براى كسب اطلاعات بيشتر، شما را به مطالعه كتاب مفصلى كه در اين زمينه به نگارش در آمده دعوت مى نمائيم.

آرامش بخشى نماز

اضطراب بيمارى شايع قرن اتم و كهكشان است، پيشرفت سريع و پيچيده تمدن و در عين حال بى توجهى به ارزش هاى مذهبى و خانوادگى هر روز بيش از پيش براى افراد و اجتماع اضطراب هاى جديد بوجود مى آورد بگونه اى كه هر روز آمار بيمارى هاى روانى، و مصرف قرص اعصاب و در نتيجه آمار خودكشى و ديوانگى بيشتر مى شود.

با اين كه دلايل علمى مختلفى از ديدگاههاى مختلف بعنوان دلايل بروز اضطراب و تشديد آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ايمان مذهبى بعنوان يك عامل عميق در بروز اضطراب نقش غير قابل انكارى دارد.(1) و به اين ترتيب نقش پيشگيرى كننده و حتى درمانگر مذهب در مورد اضطراب قابل بررسى است.

بهترين راه حل براى رفع اين مشكل فراگير، چيزى جز ياد خدا و ايمان و اُنس با نماز نيست كما اين كه كه خداوند متعال تصريح نموده: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب».(2) (همانا با ياد خداوند دل ها آرامش مى يابد»

امروزه بسيارى از دانشمندان علوم روانى و روان پزشكان نيز، به اين نكته پى برده اند كه دعا و بر پا داشتن نماز و اعتقاد محكم به خداوند و دين، نگرانى، تشويش، يأس و ترس را- كه موجب بسيارى از بيمارى هاى روحى است- بر طرف مى سازد.

«ديل كارندگى» روان شناس مشهور غرب مى نويسد: «در آمريكا، يه طور متوسط در هر 35 دقيقه يك نفر خودكشى مى كند و در هر دو دقيقه يك نفر ديوانه مى شود. اگر اين مردم از تسكين خاطر و آرامش- كه دين و عبادت به آدمى مى بخشد- نصيبى داشتند، ممكن بود، از اغلب اين خودكشى ها و بسيارى از ديوانگى جلوگيرى شود.».(3)

تقويت روحيه در زمان بروز مشكلات‏

نماز در تقويت روحيه انسان به هنگام بروز مشكلات و گرفتارى ها نقش بسيارى دارد، چه عملى بهتر از نماز و پيوند با خدايى كه فرمانش در تمام جهان هستى نافذ است و همه چيز در برابر اراده او سهل و آسان است

ايجاد اميد

ايمان به خدا و راز و نياز با او به انسان اميد و توان مى دهد، احساس مى كند به پناهگاه مطمئن و باقدرتى متكى است و بدين دليل، احساس اميد و توانمندى مى كند و اگر اين ارتباط با آن منبع عظمت و رحمت قطع باشد، احساس دل تنگى و نگرانى در او ايجاد مى شود و به بيماريهاى روانى گرفتار مى آيد.

روانشناسان و روانكاوان بزرگى همچون يونگ، اريك فروم، ويليام جيمز و ديگران به اين حقيقت اشاره كرده اند و ايمان به خدا را اساس و پايه پيشگيرى و معالجه بيمارى روانى مى دانند.

«ديل كارنگى» مى نويسد: «هنگامى كه كارهاى سنگين، قواى ما را از بين مى برد و اندوه ها هر نوع اراده اى را از ما سلب مى كند و بيشتر اوقات، كه درهاى اميد به روى ما بسته مى شود، به سوى خدا روى مى آوريم. ولى اصلا چرا بگذاريم روح يأس و نااميدى بر ما چيره شود؟ چرا همه روزه به وسيله خواندن نماز و دعا و بجاى آوردن حمد و ثناى خداوند، قواى خود را تجديد نكنيم؟»

حضرت على (عليه السلام) مى فرمايد: «پروردگارا، تو از هر مونسى براى دوستانت مونس ترى و از همه آن ها براى كسانى كه به تو اعتماد كنند، براى كارگزارى آماده ترى… اگر تنهايى سبب وحشت آنان گردد ياد تو مونس آنهاست و اگر سختى ها بر آنان فرو ريزند به تو پناه مى برند.».(4)

احساس عزّت‏

عزّت به معنى نفوذناپذيرى است. در مكتب انبيا تمام عزّت ها از آنِ خداست، چنانكه همه قدرت ها از اوست. لذا قرآن از كسانى كه به سراغ غير خدا مى روند انتقاد مى كند كه آيا از غير خدا عزّت مى خواهيد؟.(5)

طبيعى است كه اتصال به عزيزِ مطلق و قدرت بى نهايت، به انسان عزّت مى دهد. چنانكه كلماتى همچون «اللّه اكبر» طاغوت ها را در نزد انسان حقير و او را در برابر آنها عزيز مى كند.

لذا قرآن به ما دستور مى دهد كه در سختى ها و مشكلات از نماز و عبادت كسب قدرت و قوّت كنيم: «وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ».(6) (از صبر و نماز يارى جوييد).(7)

تمركز حواس‏

افراد موفق كسانى هستند كه مى توانند در امرى تمام افكار خود را متمركز كنند و تمام دانستنيهاى خود را درباره آن بياورند و به كار بندند. براستى اگر روح و فكر ما به طور كامل در نقطه اى متمركز شود يا براى امرى به كار افتد نيروى شگفت انگيز و فوق العاده اى مى آفريند.

ويليام جيمز كه پدر روانشناسى جديد محسوب مى شود، مى گويد:

فرق بين افراد نابغه با ديگران، يك موهبت فطرى نيست بلكه مربوط به توجه كاملى است كه به موضوعات و نتيجه هاى آن مبذول مى دارند و ميزان نبوغ بستگى به ميزان و درجه تمركز افكار شخصى دارد.

در مورد اين كه چگونه مى توان اين نيرو را در خود ايجاد كرد ويليام مولتن در مجله ريدرز دايچست مى نويسد:

اين نيرو تمركز فكر به وسيله تمرين به دست مى آيد و البته تمرين احتياج به شكيبايى و پايدارى دارد. وقتى توانستى افكارت را پى در پى 50 يا 100 بار در موضوعى متمركز كنى لاجرم ساير افكار و خاطره ها جاى خود را به موضوع مورد نظرتان خواهد داد. سرانجام عادت خواهى كرد كه در هر امرى با اراده خود ذهن را متمركز سازى.

از تمام مطالب فوق نتيجه مى گيريم كه نماز بهترين وسيله براى پرورش د تمركز فكر و حواس در انسان است. زيرا نمازگزارى كه مى كوشد با تمام قدرت افكار خود را در يك جا جمع كند تا نمازش با خشوع و حضور قلب باشد، بدون ترديد اين عمل در وى عادت مى شود و مى تواند در هر موردى تمام افكار خود را متمركز سازد و در نتيجه به ترقيات و اكتشافات مهمى نايل گردد..(8)

بهبود افسردگى و اختلالات روانى‏

اگر انسان به دليل عدم اعتقاد به خدا، پناهگاه و ماوايى امن نداشته باشد تا بدان التجا جويد، نهايتا به بن بست و پوچى رسيده و خود را خبط طبيعت پنداشته و بدين گونه خود را دچار امراض روانى لاعلاجى گرداند.

لذا، نماز يكى از موثرترين و بهترين راه هاى درمان اين گونه امراض روحى است، زيرا كه نماز و نيايش، راز و نياز با مبدا هستى است كه انسان به اصطلاح عقده گشايى مى كند و آنچه در دل و قلبش پنهان دارد، بيرون ريزد و با خالق خود به اميد گشايش راز دل خود را در ميان مى گذارد و همين امر اميد به استجابت دعا و نمازش است كه به شخص نيرو و حياتى تازه بخشيده و او را از چنگال مخوف برخى از امراض د روحى و روانى رهايى مى بخشد.

پروفسور ويليام جيمز در اين باره مى گويد:

در خصوص شفا يافتن بيمار به وسيله دعا و نماز بايد گفت: چنانكه حقايق و واقعيت هاى پزشكى را قبول داشته باشيم، پزشكانى چند اظهار داشته كه در بسيارى از موارد دعا، در بهبودى حال بيمار موثر بوده است. بنابر اين بايد دعا را در معالجه بيماران يكى از وسايل موثر دانست. در مورد بسيارى از مردم، دعا براى معالجات امراض روحى بسيار موثر بوده است و در نتيجه صحت بدنى و جسمى آنها را در پى خواهد داشت.

حتى بقول دكتر كارل وقتى نيايش ساده و به صورت اداى طوطى وار جملاتى باشد، اثرى بر روى رفتار و سلوك فرد مى گذارد..(9)

بهترين راه تسكين غم و اندوه‏

بانو دكتر روز هلوردنج كه از مشاورين پزشكى بوستن در آمريكاست گويد:

به نظر من بهترين درمان تسكين و تخفيف غم و نگرانى اين است كه مشكلات و گرفتاريهاى خود را با شخصى كه طرف اعتماد باشد در ميان گذاريم، ما اين عمل را خالى كردن دل مى گوييم….

وقتى كه بيماران به اينجا مراجعه مى نمايند، مى توانند گرفتارى ها و غصه هاى خود را به تفصيل براى ديگران شرح دهند، آن قدر بگويند تا بكلى از فكرشان خارج شود، فكر كردن درباره نگرانى ها و پنهان داشتن آنها از ديگران باعث هيجان عصبى مى شود، ما هم بايستى شريكى برا گرفتارى هاى خود پيدا كنيم، بايد حس كنيم كه در دنيا كسى هست كه مايل به گوش دادن شرح گرفتاريهاى ما و قادر به درك آنها باشد.

امروز اغلب بيمارستانهاى روحى و عصبى و حتى قسمت هاى جسمى و بخش هاى جراحى نزد يكى از طرق معالجه بيماران را همان راز دل گفتن با ديگران تشخيص داده اند. و يكى از دستورات دانشمندان و روان شناسان نيز همين است كه انسان عقده هاى خود را به شخصى كه مورد اعتماد خود مى داند بازگو كند…

حال با اين توضيحات و در چنين مواردى آيا جهت رفع نگرانى و پريشانى بهتر نيست به درگاه خداوند سميع و بصير پناه برده… خداوندى كه كليه امور به دست او و هر خير و احسانى پرتوى از فيوضات بيكران او و هر امرى به فرمان اوست….(10)

تعادل روحى و روانى‏

امروزه بيش از 60 درصد مراجعه كنندگان به بيمارستانهاى عمومى، در واقع از يك مشكل روانى رنج مى برند كه در اين ميان خواب در بهبود و يا تشديد اين مساله نقش مهمى را ايفا مى نمايد، از همين رو ايجاد بهداشت خواب، يك ركن مهم بهداشت روانى و جسمى به حساب مى آيد و هر عاملى كه در تنظيم بهداشت خواب موثر باشد، پيشگيرى كننده و حتى درمانگر بسيارى از بيماريهاى جسمى و روانى است.

امروزه، نخستين اصلى كه در ايجاد بهداشت خواب، توسط جديدترين منابع علمى دنيا توصيه مى شود بيدار شدن هر صبح سر يك موقع مشخص از خواب است..(11)

يك نگاه كلى به جدول اوقات شرعى، نشان مى دهد، كه وقت نماز صبح در تمام طول سال، با در نظر گرفتن تغييرات ناشى از حركات وضعى و انتقالى زمين، زمان ثابتى است و اقامه كننده نماز صبح، با برخاستن پس از اذان در واقع اساسى ترين گام را در جهت رعايت بهداشت خواب و در نتيجه آن سلامت بدنى و تعادل روحى و روانى برداشته است.

شادابى روح و روان‏

از جمله مواد شيميايى داخل بدن كه به طور غير ارادى سبب شادى انسان مى شود و به او شعف و نشئه بى نظير مى بخشد، ماده اى به نام «كورتيزول» مى باشد كه ميزان آن در داخل بدن انسان در ساعات سحرگاهى بشدت افزايش مى يابد.(12) و در صورت بيدارى انسان در اين ساعات، لذت و شعف سرمست كننده اى نصيب او مى شود كه بى شك بر زندگى او در تمام طول روز تاثير گذار است.

افزايش كورتيزول در ساعات صبح و ارتباط آن با نشاط صبحگاهى، كه امروزه از مسلمات پزشكى است،

به اين ترتيب واضح است، امر واجب نماز صبح با ارزانى داشتن بيدارى صبحگاهى به انسان تقديم كننده شادابى به او مى باشد.

ايجاد احساس امنيت روانى‏

هر چند كه در پزشكى و زيست شناسى امروزى واژه استرس به معنى متفاوتى به كار مى رود، اما بر اساس تعريف هانس سليه (روانشناس مشهور) استرس در پزشكى و روانپزشكى معمولا اشاره به موقعيت روانى و اجتماعى متنوعى دارد كه قادر به ايجاد بيماريهاى جسمى و روانى و ساير اختلالات رفتارى است.

چنانچه با دقت كافى و استناد به شواهد آمارى به مكانهايى كه استرس متعدد زندگى كار افراد را بدانجا مى كشاند (مكان هايى مثل مطب پزشكان، بيمارستانهاى جسمى و روانى، قبرستان جوانمرگ ها؟، زندان ها و..) سرى بزنيم متوجه مى شويم كه تعداد مذهبى ها، در مقايسه با غير مذهبى هاى حاضر در اين قبيل جاها بسيار متفاوت است.

بعنوان مثال در كشور خودمان 90 درصد محكومان زندانها را افراد بى نماز تشكيل مى دهند. يا مثلا آمار بيماران بسترى در بيمارستان ها كه با نماز بيگانه اند به طرز باورنكردنى بيش از اشخاص مقيد به نماز است..(13)

پيشگيرى از بروز اختلال شخصيت اسكيزوئيد

برخى روانپزشكان ايرانى «شخصيت منزوى» را بعنوان بهترين ترجمه، به جاى شخصيت «اسكيزوئيد» پيشنهاد كرده اند. چرا كه مبتلايان به اين اختلال، عمرى را در كناره گيرى از اجتماع گذرانده اند و در نظر ديگران آدم هائى مردم گريز، منزوى و تنها هستند.

مبتلايان به اين حالت اكثرا مشاغل انفرادى كه حداقل تماس با ديگران را ايجاب مى كند، انتخاب مى كنند و حتى برخى كارشبانه را به كار روزانه ترجيح مى دهند تا مجبور به مدارا با افراد بيشترى نباشند.

روشهاى مورد استفاده در روانپزشكى امروز براى درمان اين عارضه اعم از روان درمانى، گروه درمانى و يا حتى دارو درمانى صورت مى پذيرد اما چنانچه در پيشگيرى و يا درمان اين اختلال شايع شخصيت، روش عملى بى نظيرى را جويا باشيم، كلمه درخشان نماز باز هم راهگشا خواهد بود.

توصيه مؤكد اسلام مبنى بر اقامه نمازهاى واجب يوميه به جماعت و علاوه بر آن بانگ روح افزاى نماز جمعه در فراخواندن به يك اجتماع شكوهمند و پر شور هفتگى بعنوان سمبل بزرگى از اصالت «اجتماعى بودن» و ترك رهبانيت در همه تعاليم اسلامى مطرحند و گويى همه اين قبيل تعاليم خود به خود نمازگزار را از گوشه نشينى و تنهايى، به بطن اجتماع مى كشاند.

به اين ترتيب، نماز نه تنها از ابتلا به اختلال اسكيزوئيد پيشگيرى مى كندبلكه توانايى دارد كه مبتلايان به اين عارضه را براى هميشه از كنج عزلت، به قلب جامعه بكشاند..(14)

(1) ترجمه فارسى سيناپس كاپلان سادوك، جدوم صفحه. 473
000 (2) رعد) 13 (، آيه. 28
000 (3) مجتبى كلباسى، يكصد پرسش و پاسخ درباره نماز، ستاد اقامه نماز، پائيز 80 ش، چاپ اول، ج 1 ص. 87
000 (4) سيد رضى، نهج البلاغه، سيد جعفر شهيدى، تهران، شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1378 ش، چهاردهم، خطبه. 225
000 (5) نساء) 4 (، آيه. 139
000 (6) بقره) 2 (، آيه. 45
000 (7) محسن قرائتى، تفسير نماز، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1387 ش، سيزدهم، ص. 30
000 (8) گودرز نجفى، راز نيايش (فوائد طبى و درمانى نماز)، شركت چاپ و نشر بين الملل، پائيز 86 ش، سوم، ص. 89
000 (9) همان، ص. 44
000 (10) همان، ص. 45
000 (11) دكتر مجيد ملك محمدى، 40 نكته پزشكى پيرامون نماز، همدان، معارف، 1376 ش، نكته اول، به نقل از ترجمه فارسى روانپزشكى كاپلان سادوك، دكتر نصرت اله پور افكارى جلد سوم صفحه. 111
000 (12) همان، نكته سوم، به نقل از فارماكولوژى كاتزونگ مبحث كورتيكو استروييدها.
000 (13) همان، نكته بيست و يكم.
000 (14) همان، نكته بيست و هفتم.

پرسمان/.