درمان دلتنگی و تنهایی

درمان دلتنگی و تنهایی

آدم وقتى دلش مى گيره چيكار بايد كند؟

برخى اوقات انسان بدون هيچ دليل و بهانه ‏اى احساس گرفتگى، بى‏ حالى، دلتنگى و بى ‏حوصلگى مى‏ كند و غمى ناآشنا درون او را مى‏ آزارد. برخى بر اين باورند كه يكى از عوامل اصلى اين بى حالى و اندوه، فاصله گرفتن از جمع دوستان و نزديكان و پناه بردن به خلوت و انزوا است در حالى كه نمى توان اين سخن را به عنوان دليل كامل و صحيحى تلقى كرد زيرا چه بسا ممكن است انسان در ميان جمع باشد ولى احساس غربت و دلتنگى نمايد.

البته قابل انكار نيست كه به طور حتم برخى عوامل ظاهرى همچون: مرگ بستگان يا دوستان، شكستها و ناموفقيتهاى تحصيلى، شغلى و خانوادگى، و دارا بودن برخى روحيات و رفتارهاى منفى همچون: حس بدبينى، غرور و تكبر، خود برتر بينى، ارضا نشدن برخى تمايلات و خواسته ‏ها، مشكلات مالى و اقتصادى و أ نيز جزء عواملى به شمار مى‏روند كه در ايجاد ناراحتى درونى، بى ‏حالى و كسالت روانى انسان نقش به ‏سزايى ايفا مى‏كنند ولى بحث در اين است كه گاهى اوقات انسان به ظاهر هيچ گونه مشكل خاصى در زندگى احساس نمى‏كند ولى با اين همه، بى حالى و گرفتگى درونى، روح و روان او را تحت فشار قرار مى‏دهد، به گونه‏اى كه خود انسان نيز براى آن دليل و علتى نمى‏يابد.

خوب است بدانيد علاوه بر عوامل ظاهرى (1) برخى عوامل معنوى (غير ظاهرى) نيز در دلتنگى انسان بسيار نقش آفرين است كه عوامل آن در روايات معصومين عليهم السلام ذكر شده است.

از آنجا كه شناخت عوامل معنوى دلتنگى نقش بسيار مهمى در دست يابى به راههاى برطرف نمودن دلتنگى دارد لذا ابتدا به بررسى برخى عوامل معنوى (و غير ظاهرى) حزن و اندوه درونى انسان از دريچه روايات معصومين (عليهم السلام) پرداخته سپس به راهكارهايى كه در همين زمينه از سوى آن بزرگواران مطرح گرديده مى پردازيم اميد است با رعايت احكام و آموزه‏هاى دينى در برطرف كردن عوامل دلتنگى، در زندگى لحظات خوشى همراه با نشاط و شادكامى داشته باشيد.

عوامل حزن و اندوه از ديدگاه روايات

الف: گناه و معصيت:

يكى از اصلى‏ترين عوامل بروز مشكلات، گرفتاريها و ناراحتيهاى روحى و معنوى انسان، گناه و خروج از دايره عبوديت و بندگى حق تعالى است كه انسان را به انواع مصائب دچار مى‏سازد. نكته قابل توجه در اين بحث اين است كه خداوند متعال از روى لطف و محبتى كه نسبت به بندگان خود دارد، با آنان بر اساس ظرفيت و توان آنها برخورد نموده و هميشه درِ رحمت و مغفرت خود را بر بندگان گشوده است از اينرو در مقابل نافرمانيها و گناهان بندگان، از راههاى گوناگون همانند: ابتلا به انواع بيماريها، مشكلات معيشتى و… نسبت به توجه دادن و بازگشت انسان اقدام مى‏نمايد، تا شايد انسان متنبه شده و به ساحت رُبوبى و جايگاه واقعى خود برگردد. در اين زمينه يكى از راههاى توجه دادن انسان نسبت به گناه و تلاش براى جبران آن، دچار شدن به ناراحتيها و دلتنگيهايى است كه انسان در طول زندگى با آن مواجه شده و در بسيارى مواقع علت و دليل آن را نيز نمى‏داند.

يكى از اصلى‏ترين عوامل بروز مشكلات، گرفتاريها و ناراحتيهاى روحى و معنوى انسان، گناه و خروج از دايره عبوديت و بندگى حق تعالى است كه انسان را به انواع مصائب دچار مى‏سازد

امام صادق (ع) در اين باره مى ‏فرمايد: رسول خدا (ص) نيز چنين فرمود: «ساعاتُ الهُمُومِ ساعاتُ الكَفّاراتِ وَ لا يزالُ الهَمُّ بِالمؤمنِ حتّى يَدَعَهُ و ما لَهُ مِنْ ذَنْبٍ

(بحار الانوار، محمدتقى مجلسى، بيروت، مؤسسه وفاء، چ 2، 1403، ج 64، ص. 244)

لحظه‏هاى غم و اندوه، لحظه ‏هاى پوشاندن گناهان است و فرد مؤمن پيوسته گرفتار غم و اندوه مى‏شود تا آنكه از همه گناهانش پاك گردد.»

امام رضا (ع) نيز فرمود: «هيچ يك از شيعيان على (ع) نيست كه در روز، بدى يا گناهى مرتكب شود مگر اينكه در شب اندوهى به او مى ‏رسد كه آن بدى و گناه را فرو مى‏ريزد. (بحار الانوار، ج 65، ص 146)

همچنين در روايات از گناه به عنوان عامل بروز مشكلات اقتصادى ياد شده است: رسول خدا (ص) فرمود: «إنَّ مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبَاً لا يُكَفِّرُهَا صلاهٌ و لا صومٌ. قيل: يا رسول الله فَمَا يُكَفِّرُهَا؟ قال: اَلْهُمُومُ فِى طَلَبِ الْمَعِيشَه (الدعوات، قطب راوندى، ص 56 مستدرك الوسائل، محقق نورى طبرسى، نشر آل البيت، 1408، چاپ اول، ج 13، ص. 13)

برخى گناهان هستند كه هيچ نماز و روزه‏اى آنها را نمى پوشاند. عرض شد: اى رسول خدا پس چه چيز آنها را مى‏پوشاند (و از بين مى‏برد؟) حضرت فرمود: اندوه براى كسب درآمد و گذران زندگى.»

ب. دلبستگى به دنيا:

امام صادق (ع) مى‏فرمايد: «الرَّغْبَهُ فى الدُّنيا تُورِثُ الْغَمَّ وَالحُزْنَ (بحارالانوار، محمد تقى مجلسى، ج 75، ص 240 ميزان‏الحكمه، محمد محمدى رى شهرى، دارالحديث، قم، چاپ اول، ج 1، ص. 610)

دنيا خواهى غم و اندوه مى ‏آورد.»

پيامبر اعظم (ص) نيز فرمودند: «اَنَا زَعِيمٌ لِمَنْ اَكَبَّ عَلَى الْدُّنْيا بِفَقْرٍ لا غِنَاءَ لَهُ وَ بِشُغْلٍ لا فِراغَ لَهُ وَ حُزْنٍ لا اِنْقِطاعَ لَهُ كسى كه به دنيا بچسبد، من (سه چيز را) براى او قطعى مى‏ دانم: فقرى كه بى‏نيازى برايش نيست، گرفتاريى‏اى كه از آن خلاصى نيست و غم و اندوهى كه به پايان نمى‏رسد.» (بحارالانوار، ج 70، ص 81)

ج. كوتاهى در عمل:

على (ع) مى‏فرمايد: «مَنْ قَصَّرَ فى العَمَلِ اُبْتُلِىَ بِالْهَمِّ (نهج البلاغه، سيد رضى، ترجمه دشتى، مشهد، نشر امامت، چ 1، 1384، كلمات قصار،. 127) هر كه در عمل كوتاهى كند به اندوه گرفتار آيد.»

برخى گمان مى‏كنند با اظهار فقر و ندارى، و عجز و لابه نزد ديگران، مى‏توانند مشكل خود را برطرف نمايند در حالى كه در اين گونه موارد نه تنها گِرِهى از كارشان گشوده نمى‏شود بلكه از قدر و منزلت‏شان كاسته شده و به فقر و فلاكت بيش‏ترى براى آن دچار مى‏گردند

از اينرو در روايات تأكيد فراوان شده است كه قدر فرصتهاى زندگى را بدانيد و از لحظات و دقايق آن به بهترين وجه بهره ببريد. امام على (ع) مى‏فرمايد: «بادِرِ الْفُرْصَهَ قَبْلَ أنْ تَكُونَ غُصَّه (نهج البلاغه، سيد رضى، ترجمه دشتى، مشهد، نشر امامت، چ 1، 1384، خطبه 31) فرصت را قبل از آنكه به اندوه تبديل شود، درياب.»

ه. جزع و فزع:

بى‏ تابى كردن و صبر و قرار از كف دادن در هجوم مشكلات زندگى نيز يكى ديگر از عواملى است كه باعث ايجاد حزن و اندوه در افراد مى‏شود. امير مومنان (ع) مى‏فرمايد: «ايَّاكَ والْجَزَعَ فَإنَّهُ يَقْطَعُ الامَلَ وَ يُضْعِفُ العَمَلَ وَ يُوِرثُ الْهَمَّ (مستدرك الوسائل، محقق نورى طبرسى، ج 2، ص 421 بحارالانوار، ج 73، ص 144) از بى ‏تابى كردن بپرهيز كه آن اميد را قطع مى‏كند و عمل را ضعيف مى‏گرداند و اندوه به همراه مى‏آورد.»

نكته قابل توجه اينكه، برخى گمان مى‏كنند با اظهار فقر و ندارى، و عجز و لابه نزد ديگران، مى‏توانند مشكل خود را برطرف نمايند در حالى كه در اين گونه موارد نه تنها گِرِهى از كارشان گشوده نمى‏شود بلكه از قدر و منزلت‏شان كاسته شده و به فقر و فلاكت بيش‏ترى براى آن دچار مى‏گردند چرا كه رسول خدا (ص) فرمود: «مَنْ تَفَاقَرَ اِفْتَقَرَ

(تحف العقول، ابن شعبه حرّانى، تحقيق على اكبر غفارى، جامعه مدرسين، چاپ دوم، قم، 1363، ص 42 بحار الانوار، ج 73، ص. 316) هر كس اظهار فقر و ندارى كند، به فقر مبتلا مى‏گردد.»

د. توجه به امكانات ديگران:

رسول خدا (ص) فرمود: «مَنْ نَظَرَ اِلَى ما فى أيْدِى النَّاسِ طالَ حُزْنُهُ وَ دامَ أسَفُهُ (بحار الانوار، ج 74، ص 172) كسى كه چشمش به آنچه در دست مردم است (امكانات و داراييها) باشد، اندوهش طولانى و افسوسش پايدار خواهد شد.»

اين واقعيتى است كه به روشنى در ميان برخى مردم مشاهده مى‏كنيم افرادى كه به‏ دنبال چشم و هم چشمى و كم نياوردن در مقابل فاميل، همسايه يا دوستان خود هستند، با اينكه نهايت سعى و تلاش خود را به كار مى‏گيرند تا نسبت به دارايى و امكانات ديگران كمبودى احساس نكنند و حتى رتبه نخست را در مسابقه پول جمع كردن بدست بياورند ولى با اين همه، باز هم احساس مى‏كنند كه از برخى ديگر عقب افتاده و كمبود دارند از اينرو، غم و اندوه آنان ادامه داشته و رهايشان نمى‏سازد.

همچنين در حديث وارد شده است: هنگامى كه آيه «وَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ اِلَى ما مَتَّعْنَا بِهِ أزْوَاجَاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ» (حجر/ 88) «هرگز چشم خود را به نعمتهاى [مادّى‏] كه به گروههايى از آنها (كفّار) داديم، ميفكن و به خاطر آنچه دارند غمگين مباش» نازل شد، پيامبر خدا (ص) فرمود: «كسى كه به دلدارى و توجه خداوند دلخوش و صبور نباشد، جانش بر دنيا حسرتها خورد و هر كه چشم به داراييهاى ديگران داشته باشد، اندوهش بسيار شود و ناراحتيش بهبود نيابد.» (بحار الانوار، ج 70، ص 89 ميزان الحكمه، ج 1، ص 611)

ه. شهوت رانى:

رسول گرامى اسلام (ص) فرمود: «رُبَّ شَهْوَه صَ‏أه

حضرت على (ع) نيز فرمود: «رُبَّ لَذَّهٍ فِيهَا الْحِمَام (ميزان الحكمه، ج 4، ص 3477) چه بسا لذتى كه پيامدش مرگ است.»

و. غضب بى ‏جا:

امام على (ع) فرمودند: «مَنْ غَضِبَ عَلَى مَنْ لا يَقْدِرُ أنْ يَضُرَّهُ طالَ حُزْنُهُ وَ عَذَّبَ نَفْسَهُ (تحف العقول، ص 99) هر كه بر كسى خشم گيرد كه توان آسيب رساندن به او را ندارد، اندوهش طولانى گردد و خود را عذاب دهد.»

ز. منفى نگرى:

امام كاظم (ع) مى‏فرمايد: «مَنِ اغْتَمَّ كانَ لِلْغَمِّ اَهْلَاً (بحار الانوار، ج 68، ص 153) آنكه غم خورد، شايسته غم و اندوه است.»

رسول اعظم (ص) نيز فرمود: «اِنَّ اللهَ بِحُكْمِهِ وَ فَضْلِهِ جَعَلَ الرُّوحَ وَ الْفَرَجَ فِى الْيَقين وَ الرِّضَا وَ جَعَلَ الهَمَّ وَ الْحُزْنَ فِى الشَّكِّ وَ السَّخَطِ خداوند از روى حكمت و فضل خويش، آسايش و شادمانى را در يقين و راضى بودن به قضاى الهى قرار داد و غم و اندوه را در شك و ناخشنودى.» (تحف العقول، ص 6)

عوامل رفع دلتنگى و حزن

براى درمان و رفع دلتنگى، كم حوصلگى و حزن و اندوه درونى، متناسب با عوامل ظاهرى و معنوى دلتنگى راه حلها متعددى از سوى ائمه معصومين عليهم السلام مطرح گرديده كه در دو بخش ارائه مى گردد:

بخش اول: راه حل هاى معنوى

1- دوستى با خدا:

به طور حتم داشتن ايمانى خالصانه و از روى علم و يقين كه در اعماق وجود انسان نفوذ كرده و تمامى اعضا و جوارح را تحت كنترل و اراده خود در آورده باشد، از مهم‏ترين عوامل رفع حزن و اندوه به شمار مى رود زيرا انسانى كه به مقامى چنين رفيع دست يازيده باشد، داراى يقينى صادق، صبر و تحملى شگفت و توكل و اعتمادى تحسين برانگيز بوده و همه چيز را زيبا و خواستنى مى‏بيند و چيزى در عالم هستى براى او ناخوش و دلگير كننده به شمار نمى‏رود. به همين علت است كه حضرت زينب 3 در اوج گرفتاريها و مصيبتهاى كربلا در پاسخ يزيد مى‏فرمايد: «ما رَاَيْتُ اِلَّا جَمِيلَاً (بحار الانوار، ج 45، ص 115) من جز زيبايى چيزى نديدم.»

خداوند متعال نيز در قرآن كريم يكى از نشانه‏هاى مؤمنان راستين و دوستان واقعى خود را چنين بر مى شمارد: اَلا إنَّ أوْلِياءَ اللهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنوُن» (يونس/ 62) «بدانيد كه دوستان خدا را هراسى نيست و اندوهگين نمى‏شوند.»

2- عبادت:

يكى از اسباب شادى و نشاط، نماز و ارتباط و مناجات با خداست. افرادى كه به دعا و نماز مى پردازند، كمتر دچار نگرانى و اندوه مى شوند. كسى كه گناه مرتكب شده و عذاب و جدان او را غمگين كرده، بوسيله توبه و استغفار، از احساس گناه رهايى مى يابد ونشاط اوليه را بدست مى آورد. «مَنْ أكْثَرَ الاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللهُ مِنْ كُلّ يَ نٍّ فَرَجَاً وَ مِنْ كُلّ ضِيقٍ فَرَجَاً وَ رَزَقَهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ هر كس زياد استغفار كند، خداوند گِرِه غمهاى او را بگشايد و از هر تنگنايى بيرونش بَرَد و از آنجا كه گمانش را هم نمى‏برد، روزيش رساند.» (مستدرك الوسائل، ج 5، ص 277)

3- راضى بودن به تقدير الهى:

امام صادق (ع) مى فرمايد: «نشاط و شادى در پرتو راضى بودن به رضاى خدا و يقين بدست مى آيد و اندوه و غم، در شك و ناخشنودى به مقدرات الهى حاصل مى شود». (بحار الانوار، ج 68، ص 159) و در روايت ديگر فرموده اند: «إنْ كانَ كُلُّ شئٍ بِقَضاءٍ وَ قَدَرٍ فَالْحُزْنُ لِمَاذَا؟ اگر همه چيز بنابر قضا و قدر است پس اندوه چرا؟» (بحار الانوار، ج 75، ص. 190)

4- برخى ذكرها:

ذكر گفتن، به ياد خدا بودن و استعانت طلبيدن از ذات پاك اوست كه به واسطه برخى اذكار، بر زبان جارى شده و حلقه وصل خالق و مخلوق مى‏گردد. در روايات براى رفع حزن و اندوه، ذكر «حوقله» بسيار سفارش شده است.

امام صادق (ع) مى‏فرمايد: «اِذَا حَزَنَك اَمْرٌ مِنْ سُلْطَانٍ اَوْ غَيْرِهِ فَاَكْثِر مِنْ قَولِ «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ إلا بِاللهِ» فَاِنَّها مِفْتَاحُ الفَرَجِ وَ كَنْزٌ مِنْ كُنُوزِ الْجنَّهِ هر گاه از سوى حاكمى يا ديگران اندوهى به تو رسيد، «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ اِلَّا بِاللهِ» را فراوان بگو كه آن كليد گشايش و گنجى از گنجهاى بهشت است.» (بحا ر الانوار، ج 75، ص 227)

و فرمود:

«إذا نَزَلَتِ الْهُمُومُ فَعَلَيْكَ بِلا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ اِلَّا بِاللهِ

هر گاه غمها (بر تو) فرود آمد، بر تو باد به گفتن ذكر لا حول و لا قوه الا بالله.» (ميزان الحكمه، ج 1، ص 613)

رسول خدا (ص) نيز فرمودند: «اَمَانٌ لِاُمَّتى مِنَ الْهَمِّ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ الَّا بِاللهِ، لا مَلْجَأ وَ لا مَنْجَى مِنَ اللهِ إلَّا إلَيْهِ (گفتن اين دو جمله:) هيچ جنبش و نيرويى مگر به اتكاى خدا نيست و پناه و گريزى از خدا جز به سوى او نيست، امت مرا از غم و اندوه در امان مى ‏دارد.» (بحار الانوار، ج 74، ص 58)

5- صبر و تحمل

گاهى در زندگى مشكلاتى به وجود مى‏آيد كه حلّ‏آنها از توان انسان بيرون است و دلسردى و ناخرسندى به دنبال مى‏آورد. در چنين مواقعى كنار آمدن با مشكلات، گاهى اوقات بهترين درمان و راه حل است و اينكه انسان توجه داشته باشد كه همه چيز به دست خداوند متعال است و برخى اوقات به دلايل گوناگون و بر اساس مصلحت، مشكلات و مصائبى براى انسان پديد مى‏آيد كه راضى بودن به رضاى الهى، موجب آرامش و صبر شده، انسان را يارى مى‏نمايد تا حوادث ناگوار را تحمل كند. على (ع) مى‏فرمايد:

«وَالدَّهْرُ يَوْمَانِ: يَوْمٌ لَكَ وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ. فَإذَا كانَ لَكَ فَلا تَبْطَرْ وَ إذَا كانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ زمانه دو روز است: روزى با تو و به نفع توست و ديگر روز بر عليه تو. اگر با توباشد سرمست مشو و اگر بر تو باشد (دلگير و دلتنگ مباش و) صبر نما.» (نهج البلاغه، كلمات قصار، 396)

اميرمومنان (ع) فرمود: «اِطْرَحْ عَنْكَ وَارِدَاتِ الْهمُومَ بِعَزَائِمِ الصَّبْرِ وَ حُسْنِ الْيَقيِنِ (نهج البلاغه، نامه 31) اندوه‏هايى كه بر تو وارد مى‏شود با صبر قاطع و يقين نيكو دور ساز.»

6- حس نوع دوستى و گره گشايى از مشكلات ديگران

برخى از احاديث بيانگر آن است كه داشتن حس نوع دوستى و گره گشايى از مشكلات ديگران موجب رهايى انسان از دلتنگى و غم مى باشد.

در روايتى از رسول خدا (صل الله عليه و آله) نقل شده: هر كه مؤمن مسافرى را كمك دهد خدا هفتاد و سه گره كارش را بگشايد و در دنيا از غم و هم پناهش دهد و گرفتارى بزرگ او را برطرف سازد روزى (قيامت) كه همه مردم در خود فرو رفته‏اند. (آداب و سنن- ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار ص 175)

7- مثبت انديشى:

خوش بينى كه نشانه سلامت روان است، مى تواند شادى را افزايش دهد. منفى بافان هميشه نيمه خالى ليوان را مى بينند و با عينك بدبينى، به اطراف مى نگرند. اشتباهات كوچك را بزرگ مى شمارند و زندگى را در كام خودو ديگران تلخ مى كنند. اما مثبت انديشان، هميشه نيمه پر ليوان را مى بينند و خطاها و لغزش هاى ديگران را ناديده مى گيرند و زندگى را نشاط انگيز مى نمايند.

امام صادق عليه السّلام در خصوص علامت حسن ظن مى فرمايد:

علامت حسن ظنّ و نشانه اتّصاف آدمى به اين وصف شريف، آن است كه به هر چه نظر كند غير خوبى نبيند و عيب بين نباشد. (شرح‏مصباح‏الشريعه ص: 516)

بخش دوم: راه حلهاى مادى

8- رفاقت (جلسات انس)

از امورى كه در انبساط روح و روان، آرامش و زدودن غم و اندوه در انسان مؤثر است، داشتن دوستان باصفا و اهل معرفت، شادى و برقرارى جلسات انس و گفتگوهاى صميمانه با آنان است زيرا صفاى زندگى را در همدمى با رفيق نيك مى‏توان يافت.

گفت حكيمى كه مفرِّح بود

آب و مى و لحن خوش دوستان

هست و ليكن نبود نزد عقل

هيچ مفرِّح چو رُخ دوستان (سنايى غزنوى)

امير مؤمنان على (ع) دوست خوب را نجات‏بخش انسان از تنهايى و غم و اندوه مى‏داند و مى‏فرمايد: «الإخْوَانُ جَلاءُ الْهُمُومِ وَ الأحْزَانِ برادران، برطرف كننده زنگار غم و اندوه‏اند.» (عيون الحكم والمواعظ، على بن محمد الليثى الواسطى، تحقيق حسين حسنى بيرجندى، قم، دارالحديث، چ 1، 1376 ش، ص. 65)

به قول رودكى:

هيچ شادى نيست اندر اين جهان

برتر از ديدار روى دوستان

هيچ تلخى نيست بر دل تلخ‏تر

از فراق دوستان پُر هنر

9- خود آرايى و نظافت:

نظيف بودن و آراستگى ظاهر (چهره، لباس و…) از جمله چيزهايى است كه در آموزه ‏هاى دينى نسبت به آن سفارش فراوان شده است كه البته با كمال تأسف امروزه برخى به بهانه اسراف و توجيهات اشتباه ديگر، با ظاهرى ژوليده و چه بسا زننده مشاهده مى‏شوند كه به نظر مى‏رسد تميزى و نظافت را با به روز بودن و لباسهاى گرانقيمت پوشيدن و امثال آن اشتباه گرفته‏اند. در هر صورت ما به روايات مراجعه كرده و قضاوت را بر عهده خواننده مى‏گذاريم.

در روايتى از امام صادق (ع) آمده است: «اِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّل وَ يُبْغِضُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُس، فَاِنَّ اللهَ اِذَا اَنْعَمَ عَلَى عَبْدِهِ نِعْمَهً أَحَبَّ اَنْ يَرَى عَلَيْهِ اَثَرَهَا. قِيلَ: كَيْفَ ذَلكَ؟ قالَ: يُنَظِّف ثَوْبَهُ وَ يُطَيِّب رِيحَهُ وَ يُجَصِّص دارَهُ وَ يَكنِس اَفْنِيَتَهُ (مكارم الاخلاق، شيخ طبرسى، نشر شريف رضى، چ 6، 1392، ص. 41) خداوند زيبايى و آراستگى را دوست دارد و كثيفى و ژوليدگى را دشمن دارد، خداوند دوست دارد وقتى به بنده خود نعمتى مى ‏دهد اثر آن را در او مشاهده كند (و بنده آن نعمت را نمايان سازد.) پرسيدند: اين ظاهر كردن نعمت به چه چيز است؟ فرمود: لباسش را تميز كند، خود را معطر سازد، و خانه‏اش را گچ‏كارى كند و فضاى جلوى خانه را جارو كند….»

امير مومنان (ع) مى‏فرمايد: «غُسْلُ الثِّيابِ يَذْهَبُ الْهَمَّ وَ الْحُزْنَ شستن جامه‏ها غم و اندوه را از بين مى‏برد.» (وسائل الشيعه، ج 5، ص 14)

همچنين استفاده از لباسهاى رنگ روشن و نيز استحمام و شستشو، مسواك زدن (وسائل الشيعه، ج 5، ص 566)، پيرايش مو (كافى، ج 6، ص 485) و… از موارد اندوه‏زاى ديگرى است كه در روايات بدانها سفارش شده است.

10- رژيم غذايى مناسب:

پس از طوفان نوح علیه السلام، زمانى كه آب فروكش كرد و استخوانهاى مردگان نمايان شد، حضرت نوح علیه السلام با ديدن آن صحنه بسيار بى‏ تاب و اندوهگين گشت پس خداى تعالى به او وحى كرد كه: انگور سياه بخور تا غمت زدوده شود.» (كافى، ج 6، ص 351)

امام صادق (ع) نيز مى‏فرمايد: «شَكَى نَبِىٌّ مِنَ الْاَنْبِيَاءِ اِلَى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْغَمَّ، فَأمَرَهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَكْلِ الْعِنَب يكى از پيامبران از غم و اندوه به درگاه خداوند شكوه كرد خداوند به او دستور داد انگور تناول كند.» (كافى، ج 6، ص 351)

همچنين خوردن كشمش، (خصال، ص 344) روغن زيتون، (عيون اخبار الرضا (ع)، شيخ صدوق، نشر اعلمى، بيروت، چ 1، 1404، ج 1، ص. 39) گلابى (وسائل الشيعه، ج 25، ص. 166) و… براى زدودن غم و اندوه سفارش شده است. تمامى موارد ذكر شده بيانگر آن است كه رژيم غذايى مناسب و قرار دادن برخى از خوراكى ها در دستور غذايى خود در رفع دلتنگى تاثير گذار مى باشند.

11- سفر و گردش در طبيعت:

سير و سفر و تغيير محيط و جابجايى، زندگى را از يك نواختى ملال آور خارج مى كند و نشاط و شادكامى را به ارمغان مى آورد. علاوه بر اينكه مشاهده جلوه هاى طبيعت كه تجليات خداوند است، اين نشاط را دو چندان مى نمايد. حضرت على (ع) با اشاره به فرح بخشى جلوه‏هاى گوناگون طبيعت مى‏فرمايد: «فَهِىَ تَبْهَجُ بِزِينَهِ رِيَاضِهَا وَ تَزْدَهِى بِمَا اُلْبِسَتْهُ مِنْ رَيْطِ أزَاهِيرِهَا وَ حِلْيَهِ مَا سُمِطَتْ بِهِ مِنْ نَاضِرِ أنْوَارِهَا وَ… زمين به وسيله باغهاى زيباى خود، همگان را به سرور و شادى دعوت مى‏كند و با لباس نازك گلبرگها كه بر خود پوشيده است، هر بيننده‏اى را به شگفتى وامى‏دارد و با زينت و زيورى كه از گلوبند گلهاى گوناگون خود را آراسته است، هر بيننده‏اى را به نشاط و وجد مى‏آورد.» (نهج البلاغه، خطبه 91).

همچنين مى‏فرمايد: «النَّظَرُ إلَى الْخُضْرَهِ نُشْرَهٌ نگريستن به سبزه‏ها مايه شادمانى است.» (وسائل الشيعه، ج 2، ص 143)

اى دل چو زمانه مى‏كند غمناكت

ناگه برود زتن روان پاكت

بر سبزه نشين و خِوبش‏ز ي روزى چند

زان پيش كه سبزه بر دَمَد از خاكت (مجله مبلغان:: مهر 1388- شماره 121- رضا اخوى)

12- ورزش

از ديگر اموريكه بعث از بين رفتن دلتنگى و اندوه مى شود ورزش است در روايتى كه عوامل برطرف كننده دلتنگى و غم اندوه ذكر گرديده به امورى همچون پياده روى، سواركارى و شنا تصريح شده است (نزهه النواظر فى ترجمه معدن الجواهر ص 103)

كارشناسان نيز معتقدند تمرينات ورزشى با حالات روانى رابطه دارد زيرا اين تمرينات باعث كم شدن سطح كورتيزول مى شود وسروتونين را كه از آن به هورمون شادى تعبير مى شود افزايش مى دهد.

13- پرهيز از بيكارى و بى برنامگى

به بطالت گذراندن اوقات، پرخوابى، تنبلى، بى كارى و بى برنامگى در زندگى به مرور زمان ناراحتى و دلتنگى به دنبال دارد.

الإمام الكاظم «ع» فرموده اند: إنّ اللَّه عزّ و جلّ ليبغض العبد النّوّام، إنّ اللَّه ليبغض العبد الفارغ.. «وسائل»/ 12. 37» خداى بزرگ از بنده پرخواب بيزار است، خدا از بنده بيكار متنفّر است. (الحياه با ترجمه احمد آرام ج 5 493)

و در حديث ديگرى از على عليه السّلام نقل شده: التّوانى مفتاح البؤس. «المستطرف 2، صفحه 56»: مسامحه و سستى كليد شدائد و مصائب است.

بنا براين بايد از بى‏كارى و بى‏برنامگى پرهيز نموده و همه اوقات خود را به طور منطقى پر كرد. حضرت على عليه السلام در اين خصوص فرموده اند:: المؤمن… مشغول وقته. «. «نهج البلاغه»/ 1243 «عبده»/ 3. 232» وقت مؤمن… پر است (و هيچ گاه بيكار نيست).

در پايان اين نكته نيز قابل ذكر است كه در احاديث معصومين عليهم السلام به يك نوع دلتنگى و اندوه پسنديده نيز اشاره شده است كه دانستن آن خالى از لطف نيست:

«جابر جُعفى» يكى از ياران باوفاى امام باقر (ع) مى‏گويد: «در حضور امام باقر (ع) دلم گرفت. به حضرت عرض كردم: فدايت شوم گاهى اوقات بدون آنكه مصيبتى يا گرفتاريى به من رسد، اندوهگين مى‏شوم چندان كه همسرم و دوستم آن را در چهره ‏ام مى‏خوانند. حضرت فرمود: آرى، اى جابر خداى عز و جل مؤمنان را از طينت بهشتى آفريد و از نسيم روح خويش در آنها جارى ساخت از اينروست كه مؤمن برادر تنى و واقعى مؤمن است. پس هرگاه به يكى از آن ارواح در شهرى اندوهى رسد آن روح ديگر اندوهگين شود زيرا او نيز از جنس اوست.» (كافى، ج 2، ص. 166)

همچنين از امام رضا (ع) سؤال شد: «چرا فردى غمگين مى‏شود، بى‏ آنكه علت اندوه خود را بداند؟

حضرت فرمود: اگر اندوهى به او رسد بداند كه برادرش غمى دارد، همچنين است اگر بى دليل شاد شود.» (بحار الانوار، ج 71، ص 227)

يكى ديگر از مصاديق اندوه و حزن پسنديده در موارد ذكر مصائب ائمه: است كه آثار و فوايد بسيار زيادى بر آن مترتب مى‏باشد كه در روايات بدانها تصريح شده است. امام صادق (ع) فرمود: «نَفَسُ الْمَهُمومِ لَنا الْمُغْتَمِّ لِظُلْمِنَا تَسبِيحٌ وَ هَمُّهُ لِأمْرِنَا عِبَادَهٌ (كافى، ج 2، ص 226) كسى كه براى ما نگران باشد و به خاطر ستمى كه بر ما رفته، غمگين شود، نفس كشيدنش تسبيح است و غمخواريش براى ما عبادت است.»

ابو بصير مى‏گويد: «با يكى از ياران خدمت امام صادق (ع) رسيديم. به آن حضرت عرض كردم: فدايت شوم، يابن رسول الله من گاه بدون آنكه بدانم دليلش چيست، غمگين و اندوهناك مى‏شوم

امام صادق (ع) فرمود: آن غم و شادى از ما به شما مى‏رسد زيرا اگر اندوه يا سرورى به ما برسد بر شما نيز وارد مى‏گردد چون ما و شما از نور خداى عزوجلّ هستيم.» (بحار الانوار، ج 58، ص 145) به تعبير ديگر، هستى شيعه متأثر از حزن و سرور ائمه معصومين: مى‏باشد. (مجله مبلغان:: مهر 1388- شماره 121- رضا اخوى)

–

پى نوشت:

1 از آنجا كه در سوال خود به مورد خاصى اشاره ننموده ايد، پاسخ ارائه شده بافرض اينكه منظور شما عوامل معنوى دلتنگى و دانستن راهكارهايى براى رهايى از آن مى باشد تنظيم گرديده. لذا در صورتى كه دلتنگى شما مربوط به عوامل ظاهرى مى باشد ج كه برخى از آنها را برشمرديم ج لطفا سوال خود را بطور مصداقى طرح نمائيد تا پاسخ آن به شما ارائه گردد.

پرسمان.

ذکر و دعا جهت رفع غم و اندوه و افسردگی

میوه های مفید برای درمان افسردگی

راه درمان افسردگی چیست

افسردگی و پشیمانی پس از رد کردن خواستگار

درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهاییدرمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهاییدرمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهاییدرمان دلتنگی و تنهاییدرمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهاییدرمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهاییدرمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و تنهایی افسردگی,دلتنگی درمان دلتنگی چیست درمان دلتنگی با قران درمان دلتنگی و افسردگی درمان دلتنگی عشق درمان دلتنگی پس از شکست عشقی درمان دلتنگی در سربازی درمان دلتنگی خانواده درمان دلتنگی برای خانواده درمان دلتنگ دلتنگی درمان ندارد درمان قطعی دلتنگی درمان دلتنگی با قران درمان دلتنگی عشق درمان دلتنگی پس از شکست عشقی درمان دلتنگی خانواده درمان خانگی دلتنگی درمان دلتنگی برای خانواده درمان دلتنگی چیست درمان دلتنگی شدید درمان دلتنگی پس از شکست عشقی شعر درمان دلتنگی درمان حس دلتنگی درمان سریع دلتنگی درمان دلتنگی در سربازی درمان دلتنگی و تنهایی دلتنگی درمان ندارد درمان دلتنگی با قران درمان دلتنگی برای خانواده درمانی برای دلتنگی برای درمان دلتنگی چه کنیم برای درمان دلتنگی بهترین درمان دلتنگی درمان احساس دلتنگی درمان دلتنگی و افسردگی درمان دلتنگی پس از شکست عشقی برای درمان دلتنگی چه کنیم راه درمان دلتنگی روش درمان دلتنگی درمان گیاهی دلتنگی درمان دلتنگی پس از شکست عشقی درمان دلتنگی در سربازی درمان درد دلتنگی درمان دلتنگی و تنهایی درمان دلتنگی و افسردگی درمان استرس و دلتنگی دلتنگی و درمان