منظور قرآن از «دو بار میراندن» و «دو بار زنده کردن» چیست؟ /رَبَّنا اَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ اَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ

منظور از آیه «أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ»؛ (دو بار مردن و زنده شدن)!

پرسش : منظور از «دو بار میراندن» و «دو بار زنده کردن» چیست؟

پاسخ اجمالی

منظور از «دو بار میراندن»، مرگ در پایان عمر، و مرگ در پایان برزخ است، و منظور از «دو مرتبه احیاء»، احیاى برزخى و احیاى در قیامت است؛ یا اینکه منظور از «دو حیات»، زنده شدن در قبر براى پاره اى از سؤالات است، و زنده شدن در قیامت، و منظور از «دو مرگ»، مرگ در پایان عمر و مرگ در قبر مى باشد؛ و یا اینکه «مرگ نخستین»، مرگ قبل از وجود انسان در دنیا است، چرا که قبلاً خاک بود، بنابراین «زندگى اول» نیز زندگى این دنیا مى شود، و «مرگ دوم» در پایان این جهان است و «حیات دوم» در رستاخیز.

پاسخ تفصیلی

خداى متعال در آیه11 سوره«مومن» مى فرماید: (پروردگارا! ما را دو بار میراندى و دو بار زنده کردى و ما در این مرگ و حیات ها همه چیز را فهمیدیم، اکنون به گناهان خود اعتراف مى کنیم، آیا راهى براى خارج شدن از دوزخ [و بازگشت به دنیا و جبران ما فات] وجود دارد؟!)؛

«قالُوا رَبَّنا اَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ اَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ اِلى خُرُوج مِنْ سَبِیل».
در این که منظور از «دو بار میراندن» و «دو بار زنده کردن» چیست؟ مفسران چندین تفسیر ذکر کرده اند که از میان همه آنها سه احتمال قابل ذکر است:

1 ـ منظور از «دو بار میراندن»، مرگ در پایان عمر، و مرگ در پایان برزخ است، و منظور از «دو مرتبه احیاء»، احیاى برزخى و احیاى در قیامت است.
توضیح این که: هنگامى که انسان مى میرد، نوع دیگرى از حیات به عنوان حیات برزخى پیدا مى کند، همان حیاتى که شهداء به مقتضاى «بَلْ اَحْیاءٌ عَنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»، (1) دارند، همان حیاتى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امامان(علیهم السلام) دارند، سلام ما را مى شنوند و پاسخ مى گویند، و نیز همان حیاتى که سرکشان و طاغیانى همچون «آل فرعون» دارند و صبح و شام به مقتضاى «النّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوّاً وَ عَشِیّاً»، (2) مجازات مى شوند.
از سوى دیگر مى دانیم در پایان این جهان، در نخستین «نفخه صور»، نه تنها انسان ها، که همه فرشتگان و ارواح مردگان، که در قالب هاى مثالى هستند به مقتضاى (پس همه کسانى که در آسمانها و زمینند مى میرند)؛ «فَصَعِقَ مَنْ فِى السَّماواتِ وَ مَنْ فِى الاَرْضِ»، (3) مى میرند و کسى جز ذات پاک خداوند باقى نمى ماند.
به این ترتیب ما یک حیات جسمانى داریم و یک حیات برزخى، در پایان عمر، از حیات جسمانى مى میریم و در پایان این جهان، از حیات برزخى؛ و نیز داراى دو حیات به دنبال این دو مرگ هستیم: حیات برزخى و حیات روز قیامت.
2 ـ منظور از «دو حیات»، زنده شدن در قبر، براى پاره اى از سوالات است، و زنده شدن در قیامت، و منظور از «دو مرگ»، مرگ در پایان عمر و مرگ در قبر مى باشد.
3 ـ منظور از «مرگ نخستین»، مرگ قبل از وجود انسان در دنیا، است، چرا که قبلاً خاک بود، بنابراین «زندگى اول»، نیز زندگى این دنیا مى شود، و «مرگ دوم» در پایان این جهان است، و «حیات دوم» در رستاخیز.
کسانى که این تفسیررا برگزیده اند، به آیه28 سوره«بقره» نیز، استدلال کرده اند که مى گوید: «کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللّهِ وَ کُنْتُمْ اَمْواتاً فَاَحْیْاکُمْ ثُمَّ یُمِیْتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ اِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»؛ (چگونه بهخداکافر مى شوید در حالى که شما مرده بودید او شما را زنده کرد، سپس مى میراند، بار دیگر زنده مى کند، سپس به سوى او باز مى گردید؟)
ولى آیهمورد بحث، سخن از دو «اماته»؛ (میراندن) مى گوید، در حالى که آیه سوره «بقره» یک «موت» است و یک «اماته». (4)
از میان این تفسیرها، تفسیراول مناسب تر به نظر مى رسد. (5)
پی نوشت:
(1). سوره آل عمران، آیه 169.
(2). سوره غافر، آیه 46.
(3). سوره زمر، آیه 68.
(4). بعضى از مفسران، این احتمال را نیز داده اند که آیه فوق، ناظر به «رجعت» باشد، اما با توجه به عمومیت آیه فوق درباره همه کافران و عدم ثبوت عمومیت «رجعت» نسبت به همه آنها، این تفسیر قابل گفتگو است.
(5). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 20، ص 56.