شب قدر چه شبی است

شبِ قدر یعنی چه و چه چیزی در آن اندازه گیری می شود؟

شب‌ قدر یعنی شب‌ اندازه‌ها. مهم است که برای ما این سؤال مطرح شود که چرا اسم این شب را شب اندازه گذاشته‌اند و منظور از مقدار و قدر، مقدار و اندازه‌ ی چه چیزی است؟

قرآن کریم به این سؤال این گونه پاسخ می‌دهد: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْر[1] = در آن [شب] فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر كارى [كه مقرر شده است] فرود آيند». یعنی اندازه‌ی همه چیز «كُلِّ أَمْر».

نظام خلقت یک نظام ریاضی است. همه ی موجودات عالم که خداوند خلق کرده از کاملترین و شبیه ترین موجود به خودش (نور پاک محمد و آل محمد علیهم السلام) گرفته تا پایین ترین موجود، همه دارای اندازه و ساختار ریاضی هستند. « كُلُّ شَیْءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدَار[2]= و هر چیزى نزد او اندازه‏ اى دارد»؛ «انّا کُلَّ شَىْء خَلَقْناهُ بِقَدَر[3] = ماییم كه هر چیزى را به اندازه آفریده‏ ایم ». شما در میان مخلوقات خداوند، هیچ مخلوقی را پیدا نمی‌کنید که در آن، ساختار، عدد، اندازه، چینش، قاعده، فرمول و نظم وجود نداشته باشد. از ریزترین قسمت یک اتم تا یک مولکول و سلول و همه ی کهکشان‌ها و کیهان‌ها، همه طبق قاعده‌ی ریاضی، فرمول‌، عدد و اندازه کار می‌کنند.

 

نظام برزخی، عالم ملکوت، عالم برزخ، نظام عالم عقلی، عالم جبروت و نظام‌های بالا، همه با قاعده، عدد و اندازه اداره می‌شوند. هیچ‌کس جز خدا وسعت و اندازه ی عالم ماده را نمی‌داند و بشر نیز تا به حال نتوانسته اندازه‌ای برای آنها کشف کند. هرتغییر و هر اتفاقی که قرار است  در عالم مثال، عالم جبروت، عالم عقل، عالم فرشتگان و عالم های بالاتر بیافتد، در شب تقدیر می‌شود. مثلاً قرار است چندتا درخت بمیرند؛ چندتا گل ب‌میرند چند تا درخت به وجود بیایند؛ چند کودک به دنیا بیایند؛ چند نفرشان دختر و چند نفرشان پسر است؛ چند نفر می‌میرند؛ چندتا مولکول تغییرِ جابجایی دارد؛ چندتا دانه باران قرار است در کجا بیاید؟

امام سجاد (علیه‌السلام) در دعا درباره فرشتگان عالم می‌گوید، باران‌ها شمرده شده است. مثلاً قرار است در شهرری این مقدار باران ببارد. قطراتش مشخص است که این قطرات کجا به زمین بیافتند. دانه های برف و مکان باریدن آنها مشخص است. ما هیچ چیزِ نامشخص و گُتره‌ای و اتفاقی نداریم. همه چیز عدد دارد. در دریاها چه اتفاقی قرار است بیافتد؟ برای تک‌تک اتم‌ها و الکترون‌ها و نوترون‌ها و پروتون‌های آنها تا کیهان و موجودات بالاتر از عالم ماده تا عالم برزخ، هرچه که قرار است اتفاق بیافتد، برنامه‌ریزی شده است. مقدراتی که برای انسان قرار است در طول یک سال رقم بخورد، در شبهای قدر مقدر می شود.

تقدیرات شب قدر به امام زمان (عج) نازل می شود و بعد بین مخلوقات خدا توزیع می شود

امام زمان (علیه السلام) که تقدیرات بر او نازل می شود، می‌تواند «كُلِّ أَمْر» را دریافت کند. یعنی اندازه و قدر مربوط به همه چیز را دریافت و بعد از محاسبه، آن را به کل نظام خلقت وارد می کند. یعنی اول تقدیرات را دریافت می‌کند و بعد، کل این نظام را با این تقدیرات اداره می‌کند.

قرآن می‌گوید در شب قدر، ملائکه و روح نازل می‌شوند. سؤال این است که به چه کسی نازل می‌شوند؟ پاسخ این است که به محضر مقدس ولی امر و امام عصر (علیه السلام) نازل می‌شوند. امام عصر (علیه السلام) تنها کسی است که می‌تواند کل امر را دریافت کند، زیرا او صاحب امر و ولی امر است.

 ولیِ امر کسی است که کل فرمول، قاعده و دستورات را دریافت می‌کند و سپس به هر موجودی تقدیرِ مربوط به آن موجود را منتقل می‌کند. ولی و صاحب امر واسطه‌ی فیض خداوند تبارک و تعالی به ما سوی الله (به همه چیز غیر از خدا) است. هر چیزی، به هر کسی که قرار است برسد، از کانال و مجرای وجودیِ آقا امام زمان (علیه‌السلام) می‌رسد. از این رو، کل امر را کسی می‌تواند دریافت کند که سعه‌ی وجودی‌اش قوی تر و بزرگتر و وسیعتر باشد و گنجایش دریافت چنین بار سنگینی را داشته باشد و بتواند همه‌ی فرمول‌ها و قواعد را برای همه‌ی مخلوقات دریافت کند.

وقتی راجع به امام زمان (علیه‌السلام) صحبت می‌کنیم، به هیچ‌وجه قابل مقایسه با هیچ‌کس نیست. امام زمان (علیه‌السلام) یعنی خلیفه‌ی خدا، مظهرِ خودِ خدا در نظام خلقت. نه فقط در کره‌ی زمین، بلکه در کل نظام خلقت. او خلیفه‌ و جانشین خداست.

در سوره‌ی یاسین این مسئله را دقیق‌تر برای ما بیان می‌کند، می‌فرماید «وَ کُلَّ شَیْء اَحْصَیْناهُ فِی اِمام مُبِین= و در لوح محفوظ و روشن خدا (یا قلب امام و خلیفة اللّه) همه چیز را به شماره آورده‌ایم.[4]» هرچیزی که در مخیله‌تان بگنجد، (هرچیزی. استثناء هم ندارد) «أحْصَیْناهُ» ما محاسبه‌ و حسابش می‌کنیم. این محاسبه در کجا و در کدام سیستم صورت می گیرد؟ در «امام مبین». یعنی چیزی خارج از علم و احاطه‌ی امام وجود ندارد.

ما باید به عظمت امام زمان مان دقت کنیم. چون شب قدرِ بدون فهم و شناخت امام زمان (علیه السلام) برای ما شب قدر نیست. اندازه‌های «کُلَّ شَیْء» و «كُلِّ أَمْر» همان‌طور که قرآن می‌گوید در امام انجام می‌شود. امام است که خزانه‌دار محاسبات الهی است. امام خزانه‌دار تقدیرات خداوند تبارک و تعالی است. تمام تقدیرات خداوند برای کوچک‌ترین موجود تا بزرگ‌ترین موجودات، در خانه‌ی امام زمان و در ذات امام زمان(علیه السلام)  محاسبه می‌شود و از خانه‌ی امام زمان(علیه السلام) به همه جای عالم، چه عالم ماده و چه عالم بالاتر از ماده صادر می‌شود.

بهترین قدر برای ما شناخت و تقرب به امام زمان (علیه السلام) است

بهترین قدر برای ما این است که بفهمیم صاحب قدر کیست و به او نزدیک شویم، یعنی به ولی امرمان به صاحب و امام زمان تقرب پیدا کنیم.

این جمله را خیلی‌ها می‌گویند اما روی آن فکر نمی‌کنند: «السَّلامُ عَلَیْكَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ» صاحب زمان یعنی چه؟کلمه‌ی زمان را دقت کنید. یعنی همه چیز در دست امام زمان(علیه السلام) و در یدِ قدرت امام مبین است. آنهایی که قرآنِ بدونِ امامت و خدای بدون معصوم را می‌خواهند، خدای توهمی را می پرستند. همانها که می‌گویند ما حدیث را لازم نداریم، قرآن برایمان بس است. این همان قرآن است که به ما می‌گوید: همه‌ی فرشته‌ها و روح به امام زمان (علیه السلام)  نازل می‌شوند. امام(علیه السلام)  فرمود: از کسانی که ما اهل بیت(علیهم السلام) را قبول ندارند، سؤال کنید ملائکه و روح کجا و به چه کسی نازل می‌شوند؟ اگر گفته شود، نزد خدا که در این صورت نزول معنا ندارد. می‌گوید: «تَنَزَّل» نازل می‌شوند، نه فقط امور کره‌ی زمین، بلکه همه امور نظام خلقت را نازل می کنند، اگر فقط امورِ مربوط به کره‌ی زمین بود، «كُلِّ أَمْر» گفته نمی شد. می‌فرماید «كُلِّ أَمْر». یعنی همه چیز به امام مبین نازل می‌شود. این نص قرآن است.

پس خوب دقت کنیم این شب‌های عزیز چقدر قیمت دارد و قرار است چه تقدیراتی صورت بگیرد. قرار است چه برنامه هایی نازل شود، خیرات و برکاتی که می‌آید، گناهانی که آمرزیده می‌شود، رشدهایی که ایجاد می‌شود، تقرب‌ها و توفیقاتی که حاصل می‌شود. هر چیزی که قرار است بیاید. ما باید خودمان را آماده کنیم که بهترین تقدیرات را دریافت کنیم.

بخشی از مقدراتِ ما در حیطه ی اختیاراتِ ما نیست، اما بخشی دیگر در اختیار ماست. هر اتفاقی که قرار است برای ما بیفتد، تا حدود و مقداری از پیش آمدهای آن را خودمان رقم می زنیم. این مقدار از داده ها که دست ما هستند را باید در شب های قدر به دست امام زمان (علیه السلام) برسانیم. یعنی این ما هستیم که با تصمیم‌هایمان روی تقدیراتمان تأثیر می‌گذاریم که چه چیزی برای ما حاصل شود، چه تقدیری نصیب ما شود.

برای همین هم دعاهای ماه مبارک رمضان طوری تنظیم شده اند که دائماً به خداوند می گویید: خدایا از تو می‌خواهم آنچه که در شب قدر تقدیر می‌کنی «وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاْمْرِ» ؛ «أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ» یکی از آن چیزهایی که می‌نویسی این را بنویس که من جزء حاجی‌ها باشم. هر شبِ ماه مبارک رمضان در دعای افتتاح و بعد از افتتاح شما مدام چیزهایی را از خداوند در خواست می کنید که برایتان مقدر کند. ما باید در این شب‌ها بهترین درخواست‌ها و تقدیرات را به محضر مقدس امام زمان (علیه‌السلام) و محضر مقدس خداوند تبارک و تعالی ببریم. هر چقدر سطح معرفت و آگاهی انسان بیشتر باشد و از بهترین تقدیرات بیشتر خبر داشته باشد، بالاترین‌ها را درخواست می‌کند. ولی اگر آگاه نباشد تقدیراتی را که می‌خواهد و درخواست‌هایی را که می‌کند چیزهای ضعیفی است که معلوم هم نیست به دردش بخورد. پس من امشب باید در کنار امام زمان (علیه‌السلام) قرار بگیرم، ببینم امام زمان چه چیزی می‌خواهد؟

«معرفتِ نفس» عامل مهم در شناخت قَدرهاست

وجود مقدس امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می فرمایند: «لا معرفة کمعرفتک بنفسک = هیچ معرفتی بالاتر از این نیست که تو خودت را بشناسی». قرار شد ما بهترین تقدیرات و اندازه ها را بشناسیم و ببینیم معصومین (علیهم‌السلام) و اولیاء خدا، چه چیزی از خدا می‌خواهند که ما هم همان چیزها را بخواهیم. چون آن‌ها به کل نظام خلقت احاطه دارند، ماده را می‌شناسند، برزخ، جبروت و بالاتر از جبروت را می‌شناسند.

«الجَهلُ مَعْدِنُ الشَّرّ= جهل معدن همه‌ی بدبختی‌های انسان است». «الجَهلُ أصْلُ كُلِّ شَرٍّ = جهل ریشه‌ هر فسادی است». من نمی‌دانم چه کسی هستم؛ نمی‌دانم از کجا آمده‌ام؛ نمی‌دانم کجا زندگی می‌کنم؛ نمی‌دانم کجا می‌خواهم بروم؛ اندازه‌ها دستم نیست؛ در این صورت آرزوهایم همه آرزوهای حیوانی و بچه‌گانه است. ای کاش فقط حیوانی باشد، گاهی وقت‌ها انسان‌ها خیلی پایین‌تر از حیوانات آرزو می کنند. اگر حیوانی باشد خوب است، چون حیوانات به بهشت می‌روند، ولی خیلی از آدم‌ها بهشت نمی‌روند. آرزوهایی می‌کنند که این آرزوها آن‌ها را به جهنم می‌رساند، آلوده می‌کند.

کسانی که از آسایش بالاتری برخوردارند و آنهایی که تحصیلات بالاتری دارند، بیشتر در معرض این آسیب ها قرار می گیرند. چون هرچقدر این ثروت و تحصیلات بیشتر می‌شود، انسان از اجزای شخصیتیِ بالاتر غافل می‌شود. وقتی از بخش اصلی وجود خود غافل شد، قدرهای درستی انتخاب نمی کند.

تحصیلات بالا و ثروتِ زیاد، بد نیستند. ما در دعاهای زیادی اینها را از خدا می خواهیم. ولی وقتی کسی به سایر بخش‌های وجودیِ خود یا فرزند خودش معرفت ندارد، فرزندان و خودش را این‌ گونه تربیت می‌کند که در تقدیرات، قَدَرهای پایین و پست را انتخاب کنند و تأکید می کنند که به آن‌ها برسند، دعاها و حاجت‌هایش هم از همین امور پست و پایین است. حتی اگر به تقدیرات بالاتری برسند مثلا کربلا‏، مکه و مشهد بروند، چون در اصل خواهان تقدیرات بالاتر نبوده و انسی با آنها نداشته اند، اگر به این تقدیرات بالاتر هم می رسد، جذبی برای او ندارد و حتی اگر بخواهند به او بدهند چون میلی ندارد، جذبی ندارد،‌ پس دریافت نمی‌کند. چون از ابعاد وجودی بالاترش غفلت کرده و در نتیجه آسیب‌هایش هم بیشتر می‌شود. تحصیلات و ثروت، زمانی خوب است که شخص به سایر ابعاد وجودی خودش معرفت و آگاهی داشته و آن ابعاد را تربیت کند و رشد دهد. تغذیه کند تا اگر به تحصیلات، ثروت و ‌نعمتی رسید، ضرر نکند.

ظاهراً وقتی به کسی بگویند که فلان کس پولدار است، تحصیلاتش بالاست، می‌گوید آدم خوشبختی است. ولی حقیقتاً این‌گونه نیست. مگر این‌که شخص به ابعاد وجودیِ خودش واقف باشد و قَدَرهای خودش را به معنای واقعی بشناسد و روی قدرهایش کار کند. یعنی ابعاد مختلف شخصیتی، مراحل مختلف شخصیتی خودش را بشناسد. هم از خدا تحصیلات بالا بخواهد، هم ثروت بخواهد، هم مهم‌تر از تحصیلات و ثروت، چیزهای بالاتری که می‌آید و تحصیلات و ثروت را مبارک می‌کند و نمی‌گذارد که به ما صدمه بزند، آن‌ها را هم از خدا بخواهد.

ولی وقتی که از ابعاد شخصیتیِ خودش غافل باشد و قدر و اندازه‌ی خودش را نداند، شب قدر هم چیزی دریافت نمی‌کند. حتی اگر در شب قدر بخواهند به او بدهند یا به او بگویند که بخواه، چون او درکی از آن ندارد، درخواستی هم ندارد و نسبت به آن میلی هم ندارد. برای همین یک شب قدر، دوتا، سی‌تا، چهل‌تا، پنجاه‌تا شب قدر، به این آدم می‌گذرد و الآن که 50 یا 60 سالش شده، ولی دریافت چندانی ندارد. رشد شخصیتیِ بالایی نکرده و قدرت زیادی ندارد. چون دریافت ندارد. برای این که زمانی که داشتند تقدیرات را می‌نوشتند، او میلی نداشته، معرفتی نداشته، خواسته ای نداشته که دریافت کند. او چیزهایی را درخواست کرده و حالا که به آنها رسیده می بیند که چقدر عفونت، اذیت، دردسر و گرفتاری برایش دارد. اگر ما تقدیرات را نشناسیم و ندانیم بالاترین‌ها چیست. چه چیزی را می‌خواهیم دریافت کنیم؟ پس معرفت نفس عامل مهم در شناخت قدرهاست.

شبِ قدر، بازارِ بورسِ بهترین تقدیرات است

شب قدر شبِ قیمت و اندازه است. امشب ما مثل کسانی هستیم که در یک بازار بورس وارد شده ایم و می خواهیم تصمیم بگیریم. در بورس دیده‌اید، جمعیت‌ها چگونه جمع می‌شوند و تلاش می‌کنند پرسودترین تصمیمات را بگیرند. امشب هم قرار است بهترین تقدیرات را بدهند. تقدیراتی که بیش از هزارماه می تواند در نامه ی عمل من و شما تأثیر بگذارد. «خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ= بهتر از هزار ماه».

فقط کسی که اندازه دستش هست، متوجه می‌شود، بیشتر از هزار ماه یعنی چه. گاهی انسان از یک ساعت عمرِ دنیایی چنان استفاده می‌کند که چند میلیون سالِ آخرتی به نفعش می‌شود، اما زمانی در این یک ساعت به اندازه چند هزارسال در آخرت گرفتاری و عقب گرد می خرد. ببینید، اهمیتِ «اندازه» تا چه حد است! با یک ساعتِ دنیا می‌شود میلیون‌ها سالِ آخرت را خرید. خدا می‌گوید، من در این شب‌ها چیزی به شما می‌دهم که بیشتر از هزار ماه است. بالاتر از هشتاد سال را ما نمی‌دانیم چه اندازه است. فقط خودِ خدا می‌داند. می‌گوید، بنده‌ها باید مشخص کنند که چقدر می‌خواهند بهره‌برداری کنند.

ما باید در این بازار بورس (شب قدر) محاسبه کنیم که چقدر می ارزیم. به فرموده ی امیر کلام علی (علیه السلام) که فرمود هیچ معرفتی بالاتر از معرفت نفس نیست. پس من باید قیمت خودم را بدانم که چقدر ارزش دارم تا بتوانم معادل ارزش خودم بالاترین تقدیرات را درخواست کنم. اهمیت شناخت و ارزیابی خود به قدری است که امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «لا مَعرِفَةَ کَمَعرِفَتِکَ بِنَفسِک = هیچ شناختی بالاتر از شناخت خودت نیست».

وقتی فهمیدی چه کسی هستی و قیمتت چقدر است، در شب قدر با قیمت واردِ بورسِ قیمت‌ها می‌شوی. شوخی نیست. تمام فرشته‌ها و روح می‌آیند. تا یک سالِ (کل ما سوی الله) غیر از خدا هرچه که هست را حساب کنند. این شب خیلی عظمت دارد، اما ما نمی‌فهمیم. «وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ = چه کسی می‌فهمد شب قدر یعنی چه؟». شما برای شناختن هر قَدری اول باید خودت را بشناسی.

چگونه در شب قدر‏ می توانیم کلِ قیمت ها و قدرها را به دست آوریم؟

شما وقتی می خواهید قیمتی را پیدا کنید یا ارزش فلان چیز را محاسبه کنید، وقتی سؤال کنید، می گویند مثلا شما در اینترنت جستجو کن،‌ یا با فلان شرکت تماس بگیر، قیمت ها را به تو می دهند. حال اگر بخواهیم قیمت «کلِ‌ أمر» را بفهمیم باید چه کار کنیم؟ ما چگونه کل قیمت ها را به دست بیاوریم تا روی بهترین آنها دست بگذاریم؟ می گویند، فقط خودت. دست روی «خودت» بگذار، همه ی قیمت ها از شناختِ خودت معلوم می شود.

تو حتی اگر بخواهی قدر خدا را بدانی و خدا را بشناسی، می‌گویند، اول خودت. «مَن عَرَفَ نَفسَه فَقَد عَرَفَ رَبَّه» دیگر بزرگ‌تر از خدا که وجود ندارد. بخواهی الله را بشناسی، از الله به پایین هم هرچه را بخواهی بشناسی، فقط روی خودت کار کن. قیمت‌های خودت را پیدا کن. کسانی که بدون شناختِ نفس شان الله‌شناسی کردند، واقعاً الله‌شناسی‌هایشان به درد نمی‌خورد، ضعیف است.

مهمترین عمل در شب قدر تفکر و فهمیدن است

ما در شب قدر باید به قیمت ها شناخت پیدا کنیم و تا به این مسئله فکر نکنیم، متحول نمی شویم. برای همین معصوم (علیه السلام) فرمود، بهترین کار در شبِ‌ قدر «فهم» است.

امام جواد (علیه السلام) فرمود: «القَصدُ إلَى اللّهِ تعالی بِالقُلُوبِ، أبلَغُ مِن إِتعابِ الجَوارِحِ بِالأعمالِ = به دل آهنگ خدا داشتن برتر است تا خسته كردن جوارح به عبادت».

شما فکر کرده‌اید مهمترین عمل، خواندنِ جوشنِ‌کبیر است؟ خواندنِ صد رکعت نماز است؟ یا خواندن دعای کمیل است؟ یا قرآن سر گرفتن است؟ خیر. بلکه همین چند دقیقه‌‌ایست که می‌نشینید و فکر می‌کنید. این که انسان با فکرش به سمتِ خدا حرکت کند، قلبش راه می افتد و خیلی زودتر می‌رسد تا این‌که بدنش را در عبادت به زحمت بیاندازد.

شب قدر جمع شویم تا فکر کنیم که قدر یعنی چه، معنایش چیست؟ ملائکه برای چه نازل می‌شوند؟ روح برای چه می‌آید؟ «من كُلِّ أَمْر» چیست؟ به چه کسی نازل می‌شوند؟ اصلاً این‌که ما دور هم جمع می‌شویم، داستان چیست؟ این که می‌گویند در این سه شب جمع شوید، بلکه بتوانید یک چیزی دریافت کنید، بیدار بمانید، که بتوانید بهترین چیزها را دریافت کنید، یعنی چه؟

وقتی من نمی‌دانم قیمتم چیست، سه شب قدر احیا بگیرم و مدام یک گوشه‌ای گریه کنم، قیمتم  به دست نمی آید. آیا فقط شب قدر برای این است که ما بنشینیم گریه کنیم و روضه بخوانیم؟! نه. روضه خواندن، عزاداری، توسل یک عبادت خوب است. اما بالاتر از همه ی این ها فهم ماست. این‌که ما بفهمیم، تا قلبمان و روحمان راه بیافتد.

[1]. قدر/ 4.

[2] . رعد /8.

[3] . قمر / 49.

[4] . سوره مبارکه یس/12.

منتظران منجی