سفارشات لقمان در مورد سفر وهمسفران

از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «حضرت لقمان به فرزندش نصيحت كرد كه در سفر اين امور را مراعات كند :

1. در سفرهاى گروهى در مورد كارهاى خودت وآنها با ايشان مشورت كن.
2. در برخورد با آنان بسيار تبسّم كن.
3. در توشه راه وهزينه كردن در ميان همسفرانت، كرامت وبزرگوارى داشته باش.
4. هنگامى كه تو را به ميهمانى دعوت كنند بپذير.
5. اگر از تو كمك خواستند آنها را كمك كن.
6. در سه چيز بر آنها سبقت بگير: در سكوت بسيار، در نماز فراوان، در سخاوت وجوانمردى نسبت به آنچه با خود همراه دارى از توشه ومركب.
7. اگر از تو طلب شهادت كردند، يا بر امر حقّى بخواهند گواه باشى قبول كن.
8. هنگامى كه با تو مشورت كردند سعى كن نظر خوبى به آنها ارائه دهى.
9. زود تصميم نگير ونظر خود را به آنها نگو، تا در آن انديشه وتفكّر كنى.
10. در هنگام مشورت پاسخ ايشان را نده، تا در آن فكر برخيزى وبنشينى وبخوابى وچيزى بخورى ونماز بخوانى ودر اثناى اين امور فكر وحكمت خود را در مشورت آنها به كارگيرى، زيرا هر كس خيرخواهى خود را براى كسى كه با او مشورت مى‌كند خالص نگرداند، خداوند عقل ورأى او را مى‌گيرد وامانت را از او برمى‌دارد.
11. هنگامى كه همسفرانت پياده مى‌روند تو هم با آنها پياده برو.
12. هنگامى كه دوستان همسفر تو كارى انجام مى‌دهند به آنها كمك كن.
13. اگر همسفران تو صدقه يا قرضى مى‌دهند، تو هم همراه آنها اين كار را انجام بده.
14. سخن كسى را كه از تو بزرگ‌تر است گوش كن.
15. هرگاه همسفرانت كارى از تو مى‌خواهند يا سؤالى مى‌پرسند (حتّى الامكان) پاسخ مثبت بده ونه نگو كه نه گفتن، نشانه عجز وموجب سرزنش است.
16. هنگامى كه در سفر راه را گم كرديد وحيران شديد، فرود آييد (وبه راه ادامه ندهيد).
17. اگر در مسيرى كه به سمت محلّ مورد نظر مى‌رويد ترديد داريد توقّف كنيد وبا همديگر مشورت نماييد ومصلحت خويش را بيابيد.
18. اگر يك نفر را در بيابان وبين راه ديديد خبر راه را از وى نپرسيد كه وجود يك انسان تنها در بيابان انسان را به ترديد مى‌اندازد كه شايد جاسوس دزدان يا شيطان باشد كه مى‌خواهد شما را سرگردان كند. واز دو نفر نيز بپرهيزيد مگر اينكه نشانه‌هاى مثبتى در آنها ببينيد كه من (شخص غايب) نبينم، زيرا انسان عاقل هنگامى كه با چشمان خود به چيزى نظر كند آنچه را حقّ است تشخيص مى‌دهد وحاضر چيزى مى‌بيند كه غايب متوجّه آن نمى‌شود.
19. فرزندم، هنگامى كه وقت نماز فرا مى‌رسد آن را تأخير نينداز وبا خواندن به وقت نماز احساس راحتى كن، زيرا نماز بدهى است (كه هر چه زودتر ادا كنى سبك‌بارتر مى‌شوى).
20. نماز را با جماعت به جاى آور، هر چند بر سر نيزه باشى.
21. بر روى چهار پا نخواب كه به سرعت باعث زخم پشت آن مى‌شود. واين كار انسان‌هاى عاقل نيست، مگر اينكه در كجاوه باشى كه بر اثر سستى مفاصل ممكن است انسان بخوابد.
22. هنگامى كه به محلّ استراحت نزديك مى‌شوى از مركب پياده شو كه آن چهارپا يار وياور تو است واوّل علف او را بده بعد خودت غذا بخور.
23. هنگام فرود آمدن مكانى را انتخاب كنيد كه زيباتر وخاكش نرم‌تر وپرگياه‌تر باشد.
24. هنگامى كه فرود آمدى دو ركعت نماز بخوان.
25. چنانچه خواستى قضاى حاجت كنى، به جاى دوردستى برو.
26. هنگام سوار شدن بر مركب نيز دو ركعت نماز بخوان.
27. آن‌گاه از آن زمين خداحافظى كن وبر آن زمين واهل آن سلام كن، زيرا در هر قسمتى از زمين چند فرشته وجود دارد.
28. اگر بتوانى هر غذايى كه مى‌خورى مقدارى از آن را صدقه بده.
29. مادام كه سوار هستى كتاب خدا را قرائت كن.
30. به هنگام كار، ياد وتسبيح خدا را فراموش نكن.
31. به هنگام تنهايى وبيكارى دعا كن.
32. در اوّل شب راه نرو، بلكه در ابتداى شب فرود آى ودر نيمه آخر شب حركت كن.
33. به هنگام سفر صدايت را بلند نكن».[1]

مروّت در سفر وحضر

1. از حضرت على عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «مروّت در حضر (وطن) عبارت است از: قرائت قرآن، همنشينى با علما، تفكّر در فقه وساير علوم،محافظت بر نماز جماعت. ومروّت در سفر عبارت است از: هزينه كردن توشه خود، مخالفت نكردن با همسفران، ياد كردن خدا در هنگام بالا رفتن از بلندى‌ها وفرود آمدن از پستى‌ها وايستادن ونشستن».[2]
2. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «مروّت در سفر عبارت است از: توشه فراوان برداشتن (كه در صورت لزوم به ديگران كمك كند)، پاكيزه گرداندن توشه، بخشش به همسفران، پوشاندن رازهاى همسفران، شوخى ومزاح بسيار، البتّه بدون معصيت وگناه».[3]
3. در حديثى ديگر فرمود: «مروّت نيست كه انسان تمام آنچه را در سفر ديده نقل كند».[4]

كمك كردن به مسافران

در حديثى معتبر مى‌خوانيم كه پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس به مؤمن مسافر كمك كند، خداوند متعال هفتاد وسه مشكل از مشكلات دنيوى او را برطرف واو را از اندوه رها مى‌كند. وبه هنگامى كه از شدّت احوال قيامت نفس‌هاى مردم مى‌گيرد، خداوند هفتاد غم وشدّت را از او برمى‌دارد».[5]

توشه سفر

از حضرت رسول صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «توشه مسافر حُدى خواندن است[6] . همچنين خواندن اشعارى كه مشتمل بر حرام وباطل نباشد».[7]

همراهى با همسفران

از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «اگر با گروهى همسفر شدى نگو اينجا توقّف كنيم وآنجا توقّف نكنيم، زيرا در ميان آن گروه كسى هست كه اين كار را بكند اگر تو اجازه بدهى».[8]
(اين‌گونه كارها را به دست يك نفر بسپاريد تا اختلافى پيدا نشود).

[1] . محاسن، ص 375، ح 145؛ كافى، ج 8، ص 287، ح 547.
[2] . خصال، ج 1، ص 92، ح 61؛ بحارالأنوار، ج 76، ص 266، ح 1.
[3] . معانى الأخبار، ص 258.
[4] . محاسن، ص 358، ح 70؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 180، ح 801.
[5] . محاسن، ص 363، ح 95؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 192، ح 875.
[6] . «حُدى» آوازى بود كه در سفر مى‌خواندند.
[7] . محاسن، ص 358، ح 73؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 183، ح 823.
[8] . محاسن، ص 364، ح 102؛ مكارم الأخلاق، ص 267.