تکلیف فرزندان در صورت ثبت نام پدر و فوت او قبل از حج
فهرست این نوشتار:
استطاعت طريقى فرزند با نوبت پدر
87- اگر كسى كه براى حج ثبت نام نموده، فوت نمايد، به هر كدام از فرزندانش اجازه حج داده شود، اگر غير از باز بودن راه، شرايط ديگر استطاعت را دارا باشد، و قبل از تحقق استطاعت، براى آن حج اجير نشده باشد، استطاعت طريقى نيز حاصل شده و حج بر او واجب مىشود.[1]
[1] ( 2). آية اللَّه صافى: اگر به عنوان نيابت پدر است بر هيچ يك از آنها رفتن به حج و قبول نيابت واجب نيست مگر آنكه بالخصوص مورد وصيّت باشد و اگر منظور اين است كه يكى از آنها مى تواند با استفاده از فيش پدر براى خود حج به جاآورد، در صورت داشتن ساير شرايط استطاعت، بر هر كدام كه مىداند با استفاده از فيش مورد مزاحمت ديگران قرار نمى گيرد حج واجب است و اگر همه در اين جهت مساوى باشند بر همه لازم است اقدام كنند و چنانچه يكى از آنها بدون مسامحه ديگران موفّق به استفاده شد حج از ديگران ساقط است ولى با مسامحه، حكم به استقرار حج بر او خالى از وجه نيست.
اين در صورتى است كه فيش از تركه ميّت محسوب نشود و اگر از تركه محسوب شود در صورتىكه هيچ يك از ورثه از حقّ خود نسبت به آن صرف نظر نكند، بايد به فروش برسد و به اى آن بين ورثه- كما فرض اللَّه- تقسيم شود و بنابراين، هر يك از ورثه يا غير ورثه بايد اقدام به خريد فيش نمايد، هر كس برايش فراهم شد حج بر او واجب است و چنانچه پدر واجبالحج بوده است بايد براى او استيجار نمايند هر چند به فروش فيش باشد.
آية اللَّه گلپايگانى: اگر به عنوان نيابت پدر است بر هيچ يك از آنها رفتن به حج و قبول نيابت واجب نيست، مگر آن كه بالخصوص مورد وصيّت باشد، و اگر منظور اين است كه يكى از آنها مىتواند با استفاده از فيش پدر براى خود حج به جا آورد، در صورت داشتن ساير شرايط استطاعت، بايد هر كدام سعى كنند كه خودشان به حج بروند و در صورت مشاجره بين آنها، با قرعه تعيين شود، و در هر صورت ارزش فيش را به ورثه مديون است، و چنانچه پدر واجب الحج بوده است، بايد براى او استيجار نمايند.( آداب و احكام حج، مسأله 144).
آية اللَّه مكارم: ولى ورثه بايد بر آن توافق كنند و حج واجبى هم بر عهده پدر نباشد.
فرق حصول استطاعت قبل و بعد از استيجار
88- اگر فرزندى راه براى او باز نبوده و از جهت نوبت پدر و قبول اجاره، راه براى او باز شده است، بايد براى پدرش حج كند،[1] مگر آنكه تبرّعاً و بدون اجاره، به نيابت پدر به حج آمده باشد كه در اين صورت مستطيع شده و بايد براى خودش حج به جا آورد.[2] و به مجرد وصيت[3] و قبول فرزند، نيابتْ واجب نمىشود مگر آنكه قبل از استطاعت، اجير شود.
[1] ( 1). آيات عظام تبريزى، صافى، گلپايگانى: بايد براى خود حج به‌جا آورد و براى پدر نايب بگيرد.
[2] ( 2). آية اللَّه خويى: در صورتىكه وصيت پدر اين بوده كه او خودش حج نيابى را به‌جا آورد، فتواى ايشان معلوم نيست.
آية اللَّه سيستانى: در اين صورت نيز بايد براى پدرش حج كند.
آية اللَّه فاضل: در اين صورت نيز بايد براى پدرش حج بجا آورد هرچند اگر براى خودش نيز حج انجام دهد صحيح است.
[3] ( 3). آية اللَّه نورى: اگر در وصيّت قيد« مباشرت شده» و فرزند وصيت را قبول كرده، نيابت واجب مىشود و استيجار لازم نيست.
آية اللَّه بهجت: به ذيل مسأله 33 مراجعه شود.
آية اللَّه سيستانى: و گذشت كه اگر اجرت معين شده باشد و او در حيات پدر وصيت را قبول كرده باشد، اجاره است و بايد انجام دهد.
آية اللَّه مكارم: اگر وصيت را قبول كرده واجب العمل است.
استجازه از ورثه براى انجام حج به نيّت خود
89- شخصى با فيش ميّت اگر از ساير ورثه اجازه بگيرد مىتواند به حج مشرف شود، آيا استجازه از ساير ورثه به عنوان مقدمه واجب- مثل ثبت نام و تهيه بليط و امثال آن- واجب است يا نه؛ و نيز با فرض عدم استجازه، چنانچه با همان فيش به حج برود و ساير شرايط را داشته باشد، حج او/ صحيح است و كفايت از حَجّةالاسلام مى نمايد يا نه؟[1]
[1] ( 4). آيةاللَّه بهجت: با فرض اينكه تنها نياز به امتياز فيش دارد و از نظر مالى خودش مستطيع است بايد بنابر احوط از اين جهت هم استجازه كند هرچند بدون آن هم حج او صحيح و مجزى از حجّةالاسلام است با فرض اينكه قاصد استرضاء ورثه فيما بعد است.
آيت اللَّه خامنهاى: در استفاده از فيش ميّت اجازه ورثه لازم است، و چنانچه بدون اجازه از آن استفاده نمايد، اگر از ميقات به بعد هم استطاعت از ناحيه فيش باشد، حجّ او حج اسلام محسوب نيست، ولى اگر از ميقات به بعد خودش هزينه حج را داشته باشد و ساير شرايط هم متحّقق باشد حج او مجزى از حَجّةالاسلام است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
آيت اللَّه تبريزى: بنابر احتياط بايد اجازه بقيه ورثه را تحصيل نمايد.
آيت اللَّه سيستانى: اگر از ساير جهات مستطيع باشد و تمكّن مالى در مورد پرداخت حق ساير ورثه در فيش نيز داشته باشد حج بر او واجب است و بايد مقدمات را تهيه كند و دراين فرض اگر بدون اجازه از فيش استفاده كند، حجش صحيح و مجزى است وبدهكار حق ورثه است.
آيت اللَّه صافى: در فرض سؤال، استجازه لازم نيست، چون تحصيل استطاعت است كه واجب نيست. و اگر بدون اجازه برود، هرچند گناه كرده لكن اگر در ميقات شرايط استطاعت در او باشد حج صحيح و مجزى از حَجّةالاسلام است.
آيت اللَّه فاضل: تصرّف در فيش، كه مشترك است، بايد با رضايت و اجازه همه ورثه باشد ولى اگر استجازه نكرد، هرچند معصيت كرده است ولى حج او صحيح است و كفايت از حَجّةالاسلام مىكند، اما بايد رضايت ورثه را تحصيل نمايد.
آيت اللَّه مكارم: استجازه كردن لازم نيست ولى اگر استجازه كند و اجازه دهند و ساير شرايط را داشته باشد مستطيع مىشود.
منبع: سایت هدانا برگرفته از مناسك حج با حواشى و مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: خامنه ای، سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، وحید خراسانی، بهجت،فاضل ، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
نيابت در حج
قبل از بيان شرايط نايب و منوبٌ عنه، بعضي از موارد جواز نيابت و وصيت به حج و احكام آنها را متذكّر مي‌شويم.
مسأله ۷۱ ـ كسي كه حج بر او مستقر شده، اگر بر اثر پيري يا بيماري قدرت رفتن به حج را ندارد، يا براي او حرج و مشقّت دارد و اميدي به بهبودي و قدرت پيدا كردن بر انجام حج بدون مشقّت را ـ هرچند در سال‌هاي آينده ـ نداشته باشد، واجب است نايب بگيرد. ولي كسي كه حج بر او مستقر نشده، واجب نيست نايب بگيرد.
مسأله ۷۲ ـ بعد از به‌جا آوردن اعمال توسط نايب، حج از منوبٌ‌عنه معذور ساقط مي‌شود، و لازم نيست خود او حجّ به‌جا آورد، اگر چه بعداً عذرش برطرف شود. ولي اگر عذر او در حين انجام حج توسط نايب، برطرف شود، واجب است حجّ را اعاده كند و در اين صورت حج نايب براي او كفايت نميكند.
مسأله ۷۳ ـ اگر كسي كه حج بر او مستقر شده در طول راه بميرد، در صورتي كه بعد از احرام بستن و داخل شدن در حرم فوت كند، از حَجةالاسلام كفايت مي‌كند. ولي اگر قبل از احرام بستن بميرد، مُجزي نيست. همچنين عمل كسي كه بعد از محرم شدن و قبل از ورود به محدوده‌ي حرم فوت كند، بنا بر احتياط واجب از حَجةالاسلام كفايت نميكند.
مسأله ۷۴ ـ كسي كه حجّ بر او مستقر شده، اگر پيش از انجام حج فوت كند، و ارثي كه براي هزينه سفر حج كافي باشد از خود باقي گذاشته باشد، ورثه او بايد از اصل مال از طرف او نايب بگيرند، مگر آنكه وصيت كرده باشد كه مخارج حجّ از ثلث پرداخت شود، كه در اين صورت عمل به آن، بر وصاياي مستحب اولويت دارد و اگر ثلث مالش براي انجام آن كافي نباشد، كمبود آن از اصل مال برداشته مي‌شود.
مسأله ۷۵ ـ در مواردي كه گرفتن نايب مجاز است، بايد فوراً به انجام آن اقدام شود، و تفاوتي ندارد كه نيابت از طرف انسانِ زنده باشد يا ميّت.
مسأله ۷۶ ـ واجب نيست انسان زنده از وطن خود نايب بگيرد و اگر از ميقات نايب بگيرد، كافي است. همچنين كسي كه از دنيا رفته و حجّ بر او واجب بوده، گرفتن نايب از ميقات براي او كفايت مي‌كند. ولي اگر نايب گرفتن فقط از وطن ميّت و يا شهر ديگري امكان‌پذير است، واجب است ورثه از همان جا كه ممكن است، براي او نايب بگيرند، و مخارج آن از اصل دارايي ميّت خارج مي‌شود. و در صورتي كه وصيّت به حجِّ بلدي كرده باشد بايد به وصيت او عمل كنند و هزينه مازاد بر اجرت حج ميقاتي از ثلث محاسبه مي‌شود.
مسأله ۷۷ ـ اگر كسي وصيت كند كه براي او حجّ مستحب به‌جا آورند، هزينه آن از ثلث برداشته مي‌شود.
مسأله ۷۸ ـ هرگاه ورثه يا وصي بدانند كه حجّ بر ميّت مستقر شده و در اداي آن شك داشته باشند، واجب است از طرف او حج به‌جا آورند. ولي اگر علم به وجوب و استقرار حجّ نداشته باشند و ميّت هم وصيّت نكرده باشد، چيزي بر آنان واجب نيست.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای
ویژه نامه احکام جامع سایت هدانا
