انتظار مثبت چه تفاوت هايى با انتظار منفى دارد؟

پرسش: انتظار مثبت چه تفاوت هايى با انتظار منفى دارد؟ (با توجه به سخنان رهبرمعظم انقلاب اسلامى)

پاسخ:

يكى از مهمترين و پر ارزش ترين وظايف و تكاليف شيعه در عصر غيبت موعود جهان، مسأله انتظار است. انتظار در لغت به معناى «انتظار كشيدن و مراقب بودن است» و معمولا به حالت كسى گفته مى شود كه از وضع موجود ناراحت است و براى ايجاد وضع بهترى تلاش مى كند. پس انتظار- به خصوص انتظار فرج- يعنى چشمه است يك گشايش و يا چشم به راه يك آينده مطلوب همراه با تلاش و كوشش براى رسيدن به آن جامعه زيبا و دلپسند. اميد به آينده و انتظار فرج به دو معنا در آموزه هاى دين اسلام به كار رفته است:

1 انتظار به معناى عام در اين مكتب اسلام كوشيده است كه از يك سو با فضيلت بخشيدن به «انتظار گشايش» و اميد به آينده و از سوى ديگر با نكوهش يأس، نااميدى، دلسردى و دلمردگى، روحيه تلاش و تكاپوى سازنده را در افراد جامعه اسلامى زنده نگه دارد و از ايجاد حالت يأس و نااميدى در زندگى شخصى مسلمانان جلوگيرى كند. به همين جهت روايت شده است: «افضل العباده، انتظار الفرج بهترين عبادت ها، انتظار فرج است».

2 انتظار به معناى خاص. در اين معنا، انتظار گشايش و اميد به آينده از حالت امرى محدود، سطحى و فردى خارج شده و تبديل به امرى گسترده، عميق و اجتماعى مى گردد. دين اسلام، با توجه به اينكه به آينده و انتظار يك گرايش فطرى است، تلاش نموده اين گرايش را توسعه و تعميق بخشد و آن را وارد زندگى فردى، اجتماعى و سياسى همه بشر بكند و مسير آينده را با مسير كمال و سعادت واقعى او پيوند بخشد. به همين جهت بحث «انتظار ظهور مهدى موعود» (بحارالانوار، ج 2، ص 287، ج 2) را مطرح كرده و آن را جزء اعتقادات مسلمانان قرار داده است.

امام جواد به جناب عبدالعظيم حسنى چنين مى گويد: «اى ابوالقاسم به درستى كه قائم از ما است و او است مهدى كه واجب است در زمان غيبتش انتظار كشيده شود و در (زمان) ظهورش اطاعت گردد و او سومين (امام) از فرزندان من است.» (كمال الدين و تمام النعمه، ج 2، ص 377)

مردم مؤمن به عنايات الهى هرگز و در هيچ شرايطى اميد خويش را از دست نمى دهند و تسليم يأس و نا اميدى و بيهوده گويى نمى گردند. چيزى كه هست اين انتظار فرج و اين عدم ياس از روح الله در مورد يك عنايت عمومى و بشرى است نه شخصى يا گروهى و به علاوه توأم است با نويدهاى خاص و مشخص كه به آن قطعيت داده است.

انتظار فرج و آرزو و اميد و دلبستن به آينده دو گونه است:

1) انتظارى كه سازنده و نگهدارنده است، تعهد آور است، نيرو آفرين و تحريك كننده است، به گونه اى كه مى تواند نوعى عبادت و حق پرستى شمرده شود.

2) انتظارى كه گناه است، ويرانگر است، اسارت بخش است، فلج كننده است و نوعى «اباحى گرى» محسوب گردد.

اين دو نوع انتظار فرج معلول دو نوع برداشت از ظهور عظيم مهدى موعود (عج) است و اين دو نوع برداشت به نوبه خود از دو نوع بينش درباره تحولات و انقلابات تاريخى ناشى مى شود. از اين رو لازم است اندكى درباره دگرگونيها و (قيام و انقلاب مهدى‏مرتضى مطهرى)

وى‏ژگيهاى دو نوع انتظار:

1 انتظار منفى

انتظارى است ويرانگر و مخرب كه بازدارنده و فلج كننده است وجامعه را به طرف انحطاط و سقوط مى‏كشاند. هستند افرادى كه خيال مى‏كنند انتظار يعنى دست روى دست گذاشتن و منتظر ظهور مصلح ماندن. در نظر اينان هر اصلاحى محكوم به شكست است و گناه و فساد و ظلم و تبعيض و حق‏كشى، راه را براى ظهور منجى بشريت باز مى‏كند. بديهى است اين گونه انتظار، عاملى است براى توجيه ستم‏ها و فسادها و حق‏كشى‏ها و بى‏عدالتى‏ها، مسئوليت‏گريزى و مسؤوليت ستيزى و پشت كردن به انسان و بشريت. بر اساس چنين برداشتى اگر جامعه‏اى در اوج عزت و اقتدار هم باشد، به ذلت و فلاكت گرفتار مى‏شود. ساده انديشان و بيمار دلان، گمان برده‏اند كه فسق و فجور، زور و استبداد، جهل و گمراهى، ركود وجمود، سكون و سكوت و پژمردگى و افسردگى عاملى است در تسريع حركت بشرى كه با قيام جهانى، به رهبرى مصلح كل، به نهايت و اوج خود خواهد رسيد و آن جاست كه حكومت جهانى واحد پديدار خواهد شد و صلح و عدالت همه جا را فرا خواهد گرفت.

2 انتظار مثبت

اين نوع انتظار، انتظارى تعهدآور و تحرك بخش است. انتظارى است كه انسان را از سكون و سكوت مى‏رهاند و به حركت وادار مى‏كند. لازمه انتظار، ساقط شدن تكليف از آدمى نيست. تكاليف در جاى خود محفوظ و ثابت‏اند. و همه موظف به اجراى اين وظايف‏اند. لازمه انتظار، به كارگرفتن تمامى نيروها و كوشش بى‏دريغ به سوى امر مورد انتظار است، نه تعطيل كردن تكاليف و قوه تفكر و جسم و دست روى دست گذاشتن به اميد اين كه مصلحى خواهد آمد و نظام جهان را دگرگون ساخته و بشر را از نيستى و بدبختى نجات خواهد داد. در روايات وارد شده است كه در زمان ظهور امام زمان (عج) گروهى زبده به ايشان ملحق مى‏شوند.

روشن است كه اين گروه ناگهانى خلق نمى‏شود، بلكه در عين ظلم و فساد، زمينه‏هايى وجود دارد كه چنين گروهى ورزيده و آماده پرورش يابند. نخستين فايده انتظار، حفظ آمادگى براى نبرد نهايى و كوشش و تلاش براى رسيدن به هدف است. امام خمينى (ره) «انتظار فرج» را «انتظار قدرت اسلام» مى‏داند. چنين انتظارى است كه بالاترين عبادت‏ها است. چرا كه به انسان حرارت و شوق، تحرك و جوشش، مسؤوليت و تعهد، عشق و اميد و عزت و سرافرازى مى‏دهد. در يك كلام انتظار مثبت، اعتراض به وضع موجود است براى حركت به وضع مطلوب ونهايى.

فرهنگ انتظار در كلام حضرت آيت اللّه خامنه اى

ابعاد مختلف انتظار فرج

معناى صحيح انتظار داراى ابعادى است كه توجه به اين ابعاد براى كسى كه مى داند در فرهنگ اسلام و شيعه، چه قدر به انتظار اهميت داده شده، بسيار جالب است. يك بعد اين است كه انتظار به معناى قانع نشدن به وضع موجود است. «انتظار داريم» يعنى هرچه خير و عمل خوب انجام داديم و به وجود آمده، كم و غيركافى است و منتظريم تا ظرفيت نيكى عالم پر بشود. يك بعد ديگر از ابعاد انتظار دل گرمى مؤمنين نسبت به آينده است. انتظار مؤمن يعنى اين كه تفكر الهى اين انديشه روشنى كه وحى بر مردم عرضه كرده است يك روز سراسر زندگى بشر را فرا خواهد گرفت. يك بعد انتظار اين است كه منتظر با شوق و اميد حركت بكند. انتظار يعنى اميد. انتظار ابعاد گوناگون ديگرى هم دارد.

ملت منتظر

ما ملتى منتظر هستيم ملتى كه به اميد پيشرفت و موفقيت، اقدام و تلاش و انقلاب كرد و موفق شد. ما امروز براى انتظار بايد باب به خصوصى در زندگى خود بازكنيم. حقيقتا ملت ما بايد روح انتظار را به تمام معنى در خود زنده كند. «ما منتظريم» يعنى اين اميد را داريم كه با تلاش و مجاهدت و پيگيرى اين دنيايى كه بوسيله دشمنان خدا و شياطين از ظلمات وجود و طغيان و ضعيف كشى و مكتب حاكميت ستمگران و قلدران و زورگويان پرشده است، در سايه تلاش و فعاليت بى وقفه ما يك روز به جهانى تبديل خواهد شد كه در آن انسانيت و ارزش هاى انسانى محترم است و ستمگر، زورگو، ظالم، قلدر و متجاوز به حقوق انسان ها فرصت و جايى براى اقدام و انجام خواسته و هوى و هوس خود پيدا نخواهد كرد. اين روشنايى در ديدگاه ما نسبت به آينده وجود دارد.

انتظار و زمينه سازى ظهور

اين راهى كه اسلام و قرآن و خط غدير ترسيم كرده يك راه روشن است. راهى است كه با استدلال و فلسفه مستحكمى ترسيم شده و روندگان بسيار بزرگ و عظيم المنزلتى پيدا كرده است. امروز هم خوشبختانه اين راه در دنيا مطرح است. ديگر ما در تنهايى و عزلت نيستيم. امروز ما در مركز و محور توجه مردم جهان به خصوص كشورهاى اسلامى هستيم. راه، راه خوش عاقبت و روشنى است. با تلاش مسئولان و با اميد به پشتيبانى قشرهاى مختلف مردم بايستى قدم به قدم اين راه را طى كنيم و پيش برويم. اين راه گرچه كوتاه مدت نيست، اما همان راهى است كه بالاخره به نجات بشريت منتهى خواهد شد. همان راهى است كه انشاءاللّه زمينه هاى ظهور مهدى موعود را فراهم خواهد كرد.

مهدويت، عامل تحرّك

مسئله امام زمان (عج) يكى از زنده ترين مسائل اسلامى است كه هم در دوران مبارزه با طاغوت به مبارزين اميد مى داد و هم امروز كه روز حكومت مستضعفين زمين است، ما را تشويق مى كند كه حركت خود را تسريع كنيم.

مفهوم انتظار مثبت و منفى

در گذشته سوءاستفاده هاى زيادى از قضيه انتظار شده است. برداشت منفى همان چيزى است كه استكبار و استعمار در طول ساليان متمادى كوشش مى كردند تا به مردم تزريق كنند. برداشت منفى اين است كه مردم بگويند كه به ما چه كه در مقابل ظلم و ستم و فساد و كفر و بدى و شرارت بايستيم. ما منتظر خواهيم ماند تا امام زمان (عج) خودش بيايد و مشكل را حل كند. اين برداشت منفى است يعنى سلب مسؤوليت نسبت به همه شرارت ها و بدى هاى موجود در جامعه… برداشت مثبت و صحيح اين است كه اگر امام زمان (عج) خواهد آمد و دنياى پر از عدل و داد درست خواهد كرد، پس ما بايد به سهم خود در زمينه سازى اين دنيا كوشش كنيم.

اولين گام انتظار

ملت مسلمان ايران براى حاكميت اسلام و نزديك شدن ملت هاى مسلمان به عهد ظهور مهدى موعود (عج) اولين گام را برداشته و اين حقيقت روشن كه جمهورى اسلامى ايران به توفيقات بزرگى در زمينه هاى مختلف دست يافته، هميشه براى دشمنان اسلام دردآور بوده است و ما اين موفقيت ها را از جمله معجزات اسلام مى دانيم.

ابعاد انتظار

انتظار فرج و اعتقاد به مهدويّت علاوه بر ابعاد منطقى، فكرى و استدلالى بسيار بارز- آن داراى جنبه‏هاى عاطفى، معنوى و ايمانى عميق و بسيار مهمّى است و اميد ناشى از ايمان و اعتقاد به وجود منجى، همواره سرمايه عظيم حركت‏هاى بزرگ در جوامع اسلامى و شيعى شده است. (38)

قانع نشدن به وضع موجود و تلاش فزاينده و مستمر در انجام اعمال نيك و خير، يك بُعد از انتظار است.

اميد به آينده‏اى روشن- كه در آن سراسر زندگى بشر را تفكّر الهى فرا خواهد گرفت- بُعد ديگر انتظار است. ملّت منتظر ايران، با تكيه بر اميد به پيشرفت و موفّقيّت، دست به اقدام، تلاش و انقلاب زد و پيروز شد لذا مردم ما بايد روح ((انتظار)) را به تمام معنا در زندگى خود زنده كنند. (39)

آثار انتظار

اين عقيده مبارك براى شيعه- آن وقتى كه آن را درست فهميده باشد و با آن درست رفتار بكند- يك منبع فيض و يك منبع نور است.

علاوه بر اينكه آحاد مردم مسلمان و معتقدان و شيعه، بايد در قلب و در عمل خود، سعى كنند كه رابطه معنوى و فكرى را با آن بزرگوار حفظ بكنند و خود را به صورتى تربيت كنند و بار بياورند كه امام معصوم- كه به اراده الهى و با علم الهى، محيط به همه حركات ما است- از آنها راضى باشد خود اين عقيده نيز آثار و خصوصياتى دارد كه اين خصوصيات براى همه ملّتها و براى ملّت مسلمان ما، حيات بخش است و عمده اين خصوصيات و آثار هم، عبارت است از ((اميد به آينده)).

امروز هر فرد شيعه، مى‏داند كه در يك آينده‏اى- آن آينده، ممكن است خيلى نزديك باشد، ممكن است دور دست باشد، به هر حال قطعى است- اين بساط ظلم و بى عدالتى و زورگويى، كه امروز در دنيا هست، برچيده خواهد شد. مى‏داند كه اين وضعى كه مستكبران در دنيا به وجود آورده‏اند- كه هر كسى حرف حقّى بزند و راه حقّى را دنبال كند، از طرف آنها مورد فشار قرار مى‏گيرد و اراده فاسد خودشان را بر ملّت‏ها تحميل مى‏كنند- يك روزى از بين خواهد رفت و گردن كشان، طاغيان، ياغيان و قدرت‏هاى زورگوى عالم، ناگزير خواهند شد كه در مقابل حقّ، تسليم بشوند يا از سر راه حركت حق، برداشته بشوند هر فرد مسلمان- به خصوص هر فرد شيعه- اين را مى‏داند و به آن يقين دارد.

اين خيلى اميد بخش است. اين موجب مى‏شود كه هر انسان خيرخواه و مصلح و علاقه‏مند به صلاح، كار و تلاش و مجاهدت خود را در راه صلاح، با اميد به آينده انجام بدهد. ببينيد اين عقيده چقدر ارزش‏مند، داراى تأثير و حيات بخش است. (40)

احساسات بسيار خوب است. عواطف پشتوانه بسيارى از اعمال نيكوى انسان‏ها است. ايمان و عقيده قلبى، به وجود اين منجى عظيم عالم، شفابخش بسيارى از بيمارى‏ها و دردهاى معنوى و روحى و اجتماعى است. (41)

مردم ما، ولىّ اللَّه اعظم و جانشين خدا در زمين و بقيه اهل بيت پيامبر را، با نام و خصوصيات مى‏شناسند از لحاظ عاطفى و فكرى با او ارتباط برقرار مى‏كنند به او مى‏گويند به او شِكوِه مى‏برند از او مى‏خواهند و آن دوران آرمانى (دوران حاكميّت ارزش‏هاى والاى الهى بر زندگى بشر) را انتظار مى‏برند. اين انتظار داراى ارزش زيادى است. اين انتظار به معناى آن است كه وجود ظلم و ستم در عالم، چشمه اميد را از دل‏هاى منتظران نمى‏زدايد و خاموش نمى‏كند. اگر اين نقطه اميد در زندگى جمعيتى نباشد، چاره‏اى ندارد جز اين‏كه به آينده بشريت، بدبين باشد. (42)

قبل از ظهور مهدى موعود (عج)، در ميدان‏هاى مجاهدت، انسان‏هاى پاك امتحان مى‏شوند. در كوره‏هاى آزمايش وارد مى‏شوند و سربلند بيرون مى‏آيند و جهان به دوران آرمانى و هدفىِ مهدى موعود- ارواحنا فداه- روز به روز نزديك تر مى‏شود. اين، آن اميد بزرگ است. (43)

انتظار و اميد، به انسان جرأت اقدام و حركت و نيرو مى‏بخشد و شيعيان و پيروان آن حضرت، بايد كسب آمادگى معنوى، روحى و ايمانى را جزو وظايف خود بدانند و سرمايه عظيم اميد، ايمان و نورانيت را در خود ايجاد كنند تا در حركت جهانى امام زمان (عج)، در رديف نزديكان (خواص)، ياران و همكاران آن حضرت قرار گيرند. (44)

پاورقى ها

32) جهان اسلام. 72/ 11/ 9

39) كيهان. 69/ 12/ 12

40) جمهورى اسلامى. 77/ 9/ 15

41) جمهورى اسلامى. 79/ 8/ 23

42) سخنرانى قم. 70/ 11/ 30

43) سخنرانى قم. 70/ 11/ 30

44) جهان اسلام. 72/ 11/ 9

45) رسالت. 76/ 9/ 26

پرسمان