اظهار عجز ملحدان از تحدی قرآن در عصر امام صادق(ع)

پرسش : آیا در طول تاریخ کسانى به فکر تحدىّ با قرآن افتاده اند؟

پاسخ اجمالی:

 ابن ابى العوجاء، و ابوشاكر ديصانى، و عبدالملك بصرى، و ابن مقفع از ملحدان و افراد بى ايمان كنار خانه كعبه جمع شده و اعمال حاجيان را مسخره کرده و بر قرآن طعنه مى زدند. ابن ابى العوجاء گفت: بياييد هر كدام از ما يك چهارم قرآن را نقض كنيم و ميعاد ما سال آينده در همين جا خواهد بود در حالى كه تمام قرآن را نقض كرده ايم… آنها بر اين مسأله توافق و پراكنده شدند. سال آينده، همان روز در كنار خانه كعبه اجتماع كردند، امّا هرکدام از ناتوانی خود در نقض قرآن و حیرت خود در فصاحت و بلاغت و مضامین عالی قرآن گفتند.

پاسخ تفصیلی:

مرحوم طبرسى در احتجاج از هشام بن حکم، دانشمند معروفى که از شاگردان امام صادق(علیه السلام) بود مى گوید که: ابن ابى العوجاء، و ابوشاکر دیصانى، و عبدالملک بصرى، و ابن مقفع ـ که همگى از ملاحده و افراد بى ایمانبودند ـ کنار خانه کعبه جمع شده و اعمال حاجیان را به باد مسخره مى گرفتند و بر قرآنطعنه مى زدند.

ابن ابى العوجاء گفت: بیایید هر کدام از ما یک چهارم قرآنرا نقض کنیم (و چیزى همانند آن بیاوریم) و میعاد ما سال آینده در همین جا خواهد بود در حالى که تمام قرآن را نقض کرده ایم؛ زیرا نقضقرآنسبب ابطال نبوّت محمّد(صلى اللهعلیه وآله)، و ابطال نبوّت او ابطال اسلام، و اثبات حقانیت ادعاى ما است. آنها بر این مساله توافق کردند و پراکنده شدند.

در سال آینده در همان روز در کنار خانه کعبه اجتماع کردند، ابن ابى العوجاء لب به سخن گشود و گفت: از آن روز که من از شما جدا شدم در این آیهفکر مى کردم: «فَلَمَّا اسْتَیْئَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِیّاً»؛ (هنگامى که [برادران یوسف] از او مایوس شدند، به کنارى رفتند و با هم به نجوى پرداختند).(1) دیدم آن قدر فصیح و پر معنا است که نمى توانم چیزى را به آن بیفزایم و پیوسته این آیه فکر مرا از غیر آن به خود مشغول داشت.

عبدالملک گفت: من نیز از آن وقت که جدا شدم در این آیهمى اندیشیدم: «یَااَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ اِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوْ اجْتَمَعُوا لَهُ وَاِنْ یَسْلُبْهُمْ الذُّبَابُ شَیْئاً لاَ یَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ»؛ (اى مردم! مَثَلى زده شده است، به آن گوش فرا دهید: کسانى را که غیر از خدامى خوانید [و پرستش مى کنید]، هرگزنمى توانند مگسى بیافرینند، هر چند براى این کار دست به دست هم دهند؛ و هرگاه مگس چیزى از آنها برباید، نمى توانند آن را بازپس گیرند. هم طلب کننده ناتوان است، و هم طلب شونده [هم عابدان، و هم معبودان]).(2)
من خود را عاجز دیدم که همانند آن بیاورم.

و ابوشاکر گفت: از آن زمان که از شما جدا شدم در این آیهمى اندیشیدم: «لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَهٌ اِلاَّ اللهُ لَفَسَدَتَا»؛ ([در حالى که] اگر در آسمان و زمین، جز خداوند یگانه، خدایان دیگرى بود، نظام جهان به هم مى خورد).(3)

و خود را قادر ندیدم که همانند آن را بیاورم!

و ابن مقفع افزود: «اى قوم! این قرآناز جنس کلام بشر نیست؛ چرا که از آن لحظه که از شما جدا شدم در این آیهمى اندیشیدم: «وَقِیلَ یَا اَرْضُ ابْلَعِى مَاءَکِ وَیَا سَمَاءُ اَقْلِعِى وَغِیضَ الْمَاءُ وَقُضِىَ الاَْمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِىِّ وَقِیلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»؛ (و گفته شد: اى زمین، آبت را فرو بر! و اى آسمان، [از بارش] خود دارى کن. و آب فرو نشست و کار پایان یافت و [کشتى] بر [دامنه کوه] جودى، پهلو گرفت؛ و [در این هنگام] گفته شد: دور باد گروه ستمکاران [از رحمت خدا!]).(4)
و من خود را از آوردن همانند آن عاجز دیدم.

 

هشام بن حکم مى گوید: در این اثناء جعفر بن محمد الصادق(علیه السلام) از کنار آنها گذشت و این آیهرا تلاوتفرمود: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الاِْنسُ وَالْجِنُّ عَلَى اَنْ یَاْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ یَاْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ کَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْض ظَهِیراً»؛ (بگو: اگر انس و جن دست به دست هم دهند که همانند این قرآنرا بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد؛ هر چند [در این کار] پشتیبان یکدیگر باشند).(5)، (6)

پی نوشت:
(1). سوره يوسف، آيه 80.
(2). سوره حج، آيه 73.
(3). سوره انبياء، آيه 22.
(4). سوره هود، آيه 44.
(5). سوره اسراء، آيه 88.
(6). گردآوري از کتاب: پيام قرآن‏، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، 1386 ه. ش‏، ج 8، ص 90.