استطاعت بذلى‏ در حج

1-در نوشتار قبل حکم استطاعت مالی زنان مطرح شد، از اینجا کلیک کنید و بخوانید.

2-درباره استطاعت مالی در تکمیل نوشتار حاضر از اینجا کلیک کنید و بیشتر بخوانید.

ب: استطاعت بذلى‏

بذل حج‏

68- اگر كسى هزينه حج را نداشته باشد، ولى ديگرى به او بگويد: «حج بجا آور، نفقه تو[1] وعائله‏ ات،[2] بر عهده من»، با اطمينان به وفا و عدم انصراف از بذل،[3] حج واجب‏[4] مى‏ شود. اين گونه حج، حجِ «بذلى» نام دارد؛[5] و در آن، «رجوع به كفايت»- كه خواهد آمد- شرط نيست؛[6] بلى اگر قبولِ بذل و رفتن به حج، موجب اخلال در زندگى او شود،[7] استطاعت بذلى حاصل نمى‏شود.

[1] ( 1). آية اللَّه فاضل: تعهد نسبت به عائله و اطمينان به وفا و عدم رجوع باذل شرط نيست.

[2] ( 2). آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: اگر نمى‏تواند نفقه عيال را تأمين كند، چه به حج برود و چه نرود، بذل‏نفقه عيال شرط نيست.

آية اللَّه سيستانى: مگر اين كه نفقه عائله‏اش را تا زمان برگشت داشته باشد يا اين‏كه فرق نمى‏كند، چه حج برود وچه نرود نفقه آنها را نمى‏تواند تأمين كند يا از عدم تأمين نفقه آنها در حرج نمى‏افتد يا عائله واجب النفقه او نيستند كه در اين موارد بذل نفقه عائله شرطِ وجوب حج نيست.( مناسك عربى، مسأله 43).
[3] ( 3). آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: اطمينان به وفا و عدم رجوع باذل، شرط نيست، ولى اگر وثوق و اطمينان به رجوع وعدم وفاى باذل دارد حج واجب نمى‏شود.
[4] ( 4). آية اللَّه نورى: به شرطى كه قبول اين بذل براى او مستلزم ذلّت و منّت نباشد.
[5] ( 5). آيات عظام بهجت، تبريزى، خويى: در اين مسأله فرقى بين اباحه( در اختيار گذاشتن) و تمليك و دادن‏عين مال و يا قيمت آن نيست.

آية اللَّه سيستانى: اباحه‏اى كه براى اباحه كننده آن قابل برگشت باشد شرعاً، و تمليك متزلزلى كه از طرف مقابل قابل فسخ بوده باشد شرعاً، موجب حصول استطاعت نمى‏شود مگر اين‏كه اطمينان داشته باشد كه از اباحه‏ اش صرف نظر نمى‏كند يا تمليكش را فسخ نمى ‏نمايد.( مناسك، مسأله 29- 40- 43).
[6] ( 6). آية اللَّه بهجت: بلى داشتن مؤونه عيال تا وقت رجوع شرط است مگر آن‏كه با نرفتن حجّ نيزعيال او در مضيقه به‏سر برند و رفتن حج تأثيرى در اين جهت نداشته باشد.( مناسك، ص 19، مسأله 42).

آية اللَّه سيستانى: ولى اگر خودش مقدارى از مصارف حج را داشته باشد و بقيّه را به او بذل كنند در اين صورت رجوع به كفايت شرط است.( مناسك، مسأله 45).
[7] ( 7). آية اللَّه سيستانى: بلى اگر درآمدش در خصوص روزهاى حج باشد و با درآمد آن در بقيه روزهاى سال يا بعضى از آنها زندگى مى‏كند، به طورى كه اگر به حج برود قدرت تأمين هزينه زندگى در بقيه يا بعضى از روزهاى ياد شده نداشته باشد. در اين صورت حج بر او واجب نخواهد بود، مگر اينكه مخارج زندگيش را در بقيه روزهاى سال هم بدهند كه در اين صورت واجب خواهد بود.( مناسك، مسأله 45).

آية اللَّه مكارم: يا مستلزم منّت و هتك او باشد.

كفارات و پول قربانى در حج بذلى‏

69- كفارات‏[1] در حجّ بذلى، بر عهده باذل نيست؛[2] ولى پول قربانى بر عهده وى مى‏ باشد؛ و اگر آن را بذل نكند، حج واجب نمى‏ شود،[3] مگر در صورت وجود شرايط ديگر استطاعت.[4]

[1] ( 1). آية اللَّه صافى، آية اللَّه گلپايگانى: در صورتى كه هدى بر مبذول له واجب باشد پول آن بر عهده باذل ‏است، و الّا تبديل به صوم مى‏شود. ولى در كفّارات اگر محرم موجب و سبب آن را مرتكب شود پس اگر عمداً باشد كفّاره‏اش بر عهده خود او مى‏باشد و اگر از روى فراموشى يا جهل و يا اضطرار و ناچارى باشد و به اين سبب كفّاره واجب شود، پس اگر مبذول له تمكّن از ادا داشته باشد و كفّاره يافت شود، پول آن به‏عهده باذل مى‏باشد و الّا بايد مبذول‏له به وظيفه غير متمكّن از كفّاره عمل نمايد.( آداب و احكام حج، مسأله 56).
[2] ( 2). آية اللَّه نورى: اگر عملِ موجبِ كفّاره را از روى عمد و اختيار انجام داده باشد، و در غير اين صورت به عهده باذل است على الأحوط.

آية اللَّه مكارم: احتياط در غير عمد، آن است كه باذل بپردازد.
[3] ( 3). آية اللَّه تبريزى: مگر در صورتى‏كه بتواند بدون حرج بدل هدى روزه بگيرد.

آية اللَّه سيستانى: در وجوب حجِ برگيرنده، در اين صورت اشكال است، مگر در صورتى كه خود توانايى خريد آن را از مال خود داشته باشد، بلى‏اگر پرداخت قيمت قربانى موجب حرج و مشقّت باشد قبول بر او واجب نخواهد بود.( مناسك، م 52).

آية اللَّه فاضل: واجب مى‏شود لكن پول قربانى بر عهده باذل است.
[4] ( 4). آية اللَّه بهجت، آية اللَّه خويى: مگر در صورتى كه خود توانايى خريد آن را از مال خود داشته باشد، بلى اگر پرداخت پول قربانى موجب ناراحتى مالى او شود، قبول بر او واجب نخواهد بود.

 

بذل نفقه حج به شخص ناتوان و مسأله استنابه‏

70- اگر به شخصى كه استطاعت مالى و قدرت بدنى بر حج ندارد و از قادر شدن هم مأيوس است، بذل نفقه حج نمايند، قبولِ آن براى نايب گرفتن، واجب نيست.[1]

 

[1] ( 5). آية اللَّه بهجت: در اين صورت استنابه مى‏كند على الأحوط.

آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى: اگر مالى را به او اباحه كنند، به اندازه‏ اى كه با آن مى‏تواند حج برود و مجاز در نايب گرفتن هم باشد، بنابراحتياط واجب( آية اللَّه خويى بنابر فتوى) نايب بگيرد.

بخشش مال براى حج‏

71- اگر مالى به اندازه هزينه حج، به كسى ببخشند تا حج به‏ جا آورد، بايد قبول كند و حج‏ به‏ جا آورد؛[1] و همچنين است اگر واهب بگويد: «بين حج و غير آن مخيّرى»؛[2] ولى اگر اسم حج را نياورد و فقط مال را به او ببخشد، قبول واجب نيست.[3]

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: واجب نيست قبول نمايد و در صورت قبول، استطاعت بذليه محقّق است و استطاعت‏ماليّه است در دو صورت بعد.( مناسك، مسأله 43).

آية اللَّه صافى، آية اللَّه گلپايگانى: چنانچه مال كافى براى مؤونه حج باشد و يا به مقدارى است كه به ضميمه اموال خود شخص استطاعت حاصل مى‏شود، حج بر او واجب و كافى از حَجّةالاسلام است.( آداب و احكام حج، مسأله 47).

آية اللَّه نورى: مگر اين‏كه در قبول، ذلّت و مهانت براى او باشد كه در اين صورت قبول واجب نيست.
[2] ( 2). آيات عظام تبريزى، خويى، سيستانى: و اگر واهب( بخشنده) اختيار را به انسان بدهد و بگويد مى‏خواهى با اين مال حج برو و نمى‏خواهى به حج نرو و يا مالى را ببخشد و نامى از حج نبرد، قبولش واجب نيست.
[3] ( 3). آية اللَّه مكارم: بلكه قبول واجب است به‏شرط اين‏كه به هنگام بازگشت، زندگى او تأمين باشد.

رجوع باذل از بذل‏

72- باذل مى ‏تواند از بذلش برگردد؛ ولى اگر قبول كننده، در راه حج باشد، باذل بايد[1] نفقه بازگشت او را بپردازد؛ و اگر بعد از احرامْ رجوع‏[2] كند، بايد نفقه اتمام حج را نيز بپردازد.[3]

[1] ( 4). آية اللَّه بهجت: و بنا بر اظهر، نفقه بازگشت از محلِّ اعلام رجوع كه زايد بر نفقه وطن است، بر باذل است.( مناسك، ص 22، مسأله 51).
[2] ( 5). آية اللَّه بهجت: اظهر عدم جواز رجوع است.( مناسك، مسأله 51).

آية اللَّه تبريزى: باذل ضامن نفقه برگشتن او نيست همانطور كه در صورت رجوع بعد از احرام، نفقه اتمام حج را هم ضامن نمى‏باشد گر چه اتمام بر او واجب است مطلقاً.

آية اللَّه صافى، آية اللَّه گلپايگانى: بعد از احرام احوط ترك رجوع است و نسبت به رجوعِ به عينِ مبذوله، تفصيلى در مناسك عربى موجود است.

آية اللَّه فاضل: اگر اتمام واجب باشد بايد نفقه اتمام حج را نيز بپردازد، امّا وجوب اتمام در اين فرض محلّ تأمّل است.

آية اللَّه مكارم: احتياط واجب آن است كه بعد از احرام رجوع نكند.
[3] ( 6). آية اللَّه خويى: در صورتى كه اتمام آن بر مبذول‏له واجب باشد. و آن در جايى است كه آنچه تا كنون به او بذل شده و او صرف نموده، با ضميمه به اموال خود موجب استطاعت او باشد.

آية اللَّه سيستانى: اگر بعد از احرام باذل رجوع كند، مبذول‏له بايد حج را تمام كند، اگر بر او حرجى نباشد هر چند فعلًا مستطيع نباشد و باذل ضامن مصرف اتمام حج او و بازگشتش مى‏باشد.

ارسال به حج بدون تعهد به كار

73- مواردى كه نهاد يا ارگانى، فردى را بدون الزام به كارى، به حج مى ‏فرستد، با فرض مشروعيّت آن، حج بذلى محسوب مى‏شود.[1]

[1] ( 1). آية اللَّه خويى: در صورتى ‏كه ولايت شرعيه بر بذل داشته باشد يا حاكم شرع آن را اجازه نمايد.

حج روحانى و خدمه كاروان‏

74- خدمه كاروان اگر ساير شرايط استطاعت- از قبيل داشتن وسايل زندگى بالفعل يا بالقوه؛ و رجوع به كفايت، كه بتوانند پس از مراجعت، زندگى خود را به نحو مناسب اداره كنند- را دارا باشند، مستطيع هستند؛ و چنانچه ساير شرايط را ندارند،[1] به مجرّد امكانِ رفتن به حج، مستطيع نمى‏شوند و حج آنان استحبابى است. حكم روحانيّون كاروان نيز همين است؛ ولى اگر بعد از مراجعت از مكه، نياز به شهريه حوزه دارند، مستطيع نمى ‏شوند.[2]

 

[1] ( 2). آيةاللَّه‏خويى: اگرحج موجب تفاوت در زندگى آنان نباشد وجوب آن بعيد نيست.( مناسك، مسأله 28).
[2] ( 3). به تفصيل نظر مراجع ذيل مسأله 76 مراجعه شود.

 

افرادى كه براى ماموريت به حج مى ‏روند

75- افرادى- مانند پزشكان و مانند آنها- كه به عنوان مأموريت به ميقات آمده‏ اند و در ميقات شرايط استطاعت را دارا هستند، بايد حَجّةالاسلام بجا آورند.[1]

 

[1] ( 4). آية اللَّه بهجت: بايد حَجّةالاسلام بجا آورند، مگر آن‏كه مأموريت به گونه‏ اى باشد كه نتوانند به وظائف عمل كنند.( پرسشهاى جديد حج، ص 2، س 8).

آية اللَّه فاضل: مگر اين‏كه مأموريت آنها مشروط به عدم احرام براى حجّ تمتّع باشد، يا عمل به مأموريت مانع از انجام اعمال حج باشد كه در اين دو صورت حج واجب نيست، بلى اگر مخالفت كردند و حج انجام دادند هر چند مرتكب معصيت شده ‏اند ولى حج آنها صحيح است و كفايت از حَجّةالاسلام مى‏كند.

 

افرادى كه با خرج دولت به حج مى‏روند

2/ 75- جانبازان و آزادگانى كه با خرج دولت به حج مى ‏روند، با فرض اين كه دولت پول قربانى آنها را بدهد يا ندهد، حج آنها بذلى است يا نه؟[1]

[1] ( 5). آيةاللَّه بهجت: اگر بنحو جائز با خرج دولت آنها را به حج ببرند حج بذلى است و همچنين اگر مخارج حج را به آنها ببخشند و ايشان قبول كنند.[ مناسك محشّى 2، 94]

آية اللَّه خامنه ‏اى: اگر مخارج حج او را مى ‏دهند و يا پول حج را به شرط رفتن به حج به او مى‏ دهند و هيچ كارى را هم در مقابل آن از او نمى‏ خواهند، حج او بذلى است.

آيةاللَّه فاضل: اگر مخارج حج را بدهند و پول قربانى را هم بدهند يا خود جانباز پول قربانى را داشته باشد، حج بذلى است و كفايت از حجةالاسلام مى‏كند.

آية اللَّه مكارم: در صورتى كه دولت پول قربانى آنها را بدهد، يا خود آنها داشته باشند، حج آنها بذلى محسوب مى‏ شود.

 

منبع: سایت هدانا برگرفته از مناسك حج با حواشى و مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: خامنه ای، سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، وحید خراسانی، بهجت،فاضل ، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

ویژه نامه احکام حج و عمره

ویژه نامه احکام جامع سایت هدانا