استخاره در ازدواج

پرسش 38 . من دخترى 24ساله هستم و الآن خواستگارى دارم 30ساله، استخاره كردم كه متوسط در آمده است حالا من دو دل شده ام كه آيا با اين آقا ازدواج كنم يا نه؟ و سؤال ديگر اين كه آيا در مورد ازدواج بايد استخاره انجام داد يا نه؟ بعضى ها سفارش مى كنند پيش دعانويس بروم آيا درسته؟!

در ابتدا بايد دانست كه استخاره حكم شرعى نيست كه عمل به آن واجب باشد، بلكه مى توان از آن چشم پوشيد به ويژه در مسائل مهم زندگى مانند ازدواج كه بهتر است با توكل به خداو مشورت و تحقيق اقدام كرد. اما جهت توضيح بيشتر توجه شما را به مطالب زير جلب مى كنيم:

 

«استخاره» در لغت، به معناى طلب خير از خداوند متعال است كه دانا به امور و عواقب كارها است. در كنار اين معنا، گاهى استخاره در هنگام تحيّر است كه همراه با دعا و درخواست از خداوند متعال به كار برده مى شود. اين نوع استخاره معمولاً با تسبيح و قرآن انجام مى شود. در روايات، استخاره به معناى طلب خير از خداوند متعال، بسيار مورد سفارش قرار گرفته است، و ائمه اطهار (علیهم السلام)  ترغيب كرده اند كارهاى خود را بر اساس استخاره انجام دهند.

 

 

امام صادق (علیه السلام)  نيز فرموده است: «كُنَّا نَتَعَلَّمُ الاِسْتِخَارَةَ كَمَا نَتَعَلَّمُ السُّورَةَ مِنَ الْقُرْآنِ ثُمَّ قَالَ مَا أُبَالِى إِذَا اسْتَخَرْتُ اللَّهَ عَلَى أَيِّ جَنْبِي وَقَعْتُ»[2]؛ «ما استخاره را آموزش مى دهيم، همان گونه كه سوره قرآن را آموزش مى دهيم. سپس فرمود: آن گاه كه استخاره كردم، باكى ندارم كه چه بر من واقع مى شود». دليل اين امر را بايست در اين نكته جست و جو كرد كه استخاره كننده، خود را به خدا سپرده و خداوند متعال نيز به خير او آگاه تر است. بنابراين در صورت عمل بر اساس استخاره، هر اتفاقى كه بيفتد، بايد ايمان داشته باشد كه خير او در آن بوده است. اما طريقه استخاره در روايات، متفاوت و متنوع است؛ غسل استخاره، نماز استخاره، دعاهاى متعدد و مختلف براى استخاره در حالات و ساعات متعدد و استخاره با قرآن يا تسبيح، از جمله روش هاى استخاره است.

 

از آنجا كه معناى اصلى استخاره، طلب خير از خداوند متعال است، بهترين روش آن، «دعا» است؛ زيرا در حقيقت استخاره نوعى دعا و طلب خير از پيشگاه خداوند متعال است كه عالم به همه امور است و خير و شرّ ما نيز در دست او است. دعاهاى متعددى براى استخاره نقل شده از جمله:

 

امام باقر (علیه السلام)  مى فرمايد: «من هرگاه در كار مهمى اراده استخاره دارم؛ در حال نشسته صد بار با دعاى زير، از خدا طلب خير مى كنم. اما براى خريد چيزى و كارهاى شبيه آن سه بار اين دعا را در حال نشسته مى خوانم: «اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ كَذَا وَ كَذَا خَيْرٌ لِى فَخِرْهُ لِى وَ يَسِّرْهُ وَ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ شَرٌّ لِى فِى دِينِى وَ دُنْيَاىَ وَ آخِرَتِى فَاصْرِفْهُ عَنِّى إِلَى مَا هُوَ  خَيْرٌ لِى وَ رَضِّنِى فِى ذَلِكَ بِقَضَائِكَ فَإِنَّكَ تَعْلَمُ وَ لاَ أَعْلَمُ وَ تَقْدِرُ وَ لاَ أَقْدِرُ وَ تَقْضِى وَ لاَ أَقْضِى إِنَّكَ عَلاَّمُ الْغُيُوب»[3]؛

 

«خدايا از درگاه تو خواستارم كه تو آگاه به پنهان و آشكار هستى اگر در كارى كه در نظر دارم خير و خوبى مى دانى پس آن را براى من فراهم بساز و آسان گردان و اگر در آن شر و بدى در دين و دنيا و آخرتم مى دانى پس آن را از من دور گردان به سوى آنچه براى من خير است و مرا راضى به آن قرار بده. همانا تو مى دانى و من نمى دانم و تو مى توانى و من نمى توانم و فرمان مى دهى و پايان مى بخشى و من پايان بخش نيستم، همانا تو داناى به هر پنهان ها هستى».

 

 

در صحيفه سجاديه آمده است: «اللَّهُمَّ إِنِيِّ أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اقْضِ لِي بِالْخِيَرَةِ؛ وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَةَ الاِخْتِيَارِ، وَ اجْعَلْ ذَلِكَ ذَرِيعَةً إِلَى الرِّضَا بِمَا قَضَيْتَ لَنَا وَ التَّسْلِيمِ لِمَا حَكَمْتَ فَأَزِحْ عَنَّا رَيْبَ الاِرْتِيَابِ، وَ أَيِّدْنَا بِيَقِينِ الْمُخْلِصِينَ. وَ لاَ تَسُمْنَا عَجْزَ الْمَعْرِفَةِ عَمَّا تَخَيَّرْتَ فَنَغْمِطَ قَدْرَكَ، وَ نَكْرَهَ مَوْضِعَ رِضَاكَ، وَ نَجْنَحَ إِلَى الَّتِى هِيَ أَبْعَدُ مِنْ حُسْنِ الْعَاقِبَةِ، وَ أَقْرَبُ إِلَى ضِدِّ الْعَافِيَةِ؛ حَبِّبْ إِلَيْنَا مَا نَكْرَهُ مِنْ قَضَائِكَ، وَ سَهِّلْ عَلَيْنَا مَا نَسْتَصْعِبُ مِنْ حُكْمِكَ؛ وَ أَلْهِمْنَا الاَْنْقِيَادَ لِمَا أَوْرَدْتَ عَلَيْنَا مِنْ مَشِيَّتِكَ حَتَّى لاَ نُحِبَّ تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ، وَ لاَ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ، وَ لاَ نَكْرَهَ مَا أَحْبَبْتَ، وَ لاَ نَتَخَيَّرَ مَا كَرِهْتَ. وَ اخْتِمْ لَنَا بِالَّتِى هِيَ أَحْمَدُ عَاقِبَةً، وَ أَكْرَمُ مَصِيراً، إِنَّكَ تُفِيدُ الْكَرِيمَةَ، وَ تُعْطِى الْجَسِيمَةَ، وَ تَفْعَلُ مَا تُرِيدُ، وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»[4].

 

 

يكى از روش هاى استخاره، استخاره با قرآن است. در روايات به اين نوع  روش نيز در كنار روش هاى ديگر اشاره شده است.

 

 

در روايتى آمده است: «الْيَسَعِ الْقُمِّيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام)  أُرِيدُ الشَّيْءَ وَ أَسْتَخِيرُ اللَّهَ فِيهِ فَلاَ يُوَفَّقُ فِيهِ الرَّأْيُ إِلَى أَنْ قَالَ فَقَالَ: افْتَتِحِ الْمُصْحَفَ فَانْظُرْ إِلَى أَوَّلِ مَا تَرَى فَخُذْ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ»[5]؛ «اليسع قمى مى گويد:

به امام صادق (علیه السلام)  عرض كردم: كارى مى خواهم انجام دهم و در آن كار از خدا نيز استخاره مى كنم؛ اما به نظر ثابتى موفق نمى شوم. آن حضرت فرمود: قرآن را بگشا و به نخستين آيه كه مى بينى نگاه كن و آن را بگير كه اگر خدا بخواهد [خير تو در آن است] اما درباره چگونگى فهم خير از آيات قرآن، دعاهاى مختلفى وارد شده كه يكى از آنها به پيامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله) منسوب است. آن حضرت مى فرمايد: هنگامى كه خواستى به كتاب خدا استخاره كنى و از تحيّر بيرون بيايى، سه بار سوره اخلاص (توحيد) را بخوان و سه صلوات بر پيامبر اكرم و آل او بفرست» سپس قرآن را باز كن و بدون اين كه خطوط و صفحات را بشمارى، از خط اول عاقبت كار را بخوان»[6].

روش استخاره

اما درباره استخاره و روش آن، رعايت پنج نكته ضروررى است:

 

1. استخاره هيچ گاه جاى انديشه و مشورت را نمى گيرد؛ بلكه استخاره پس از انديشه و مشورت است؛ يعنى، هر كارى را كه مى خواهيم انجام بدهيم، ابتدا بايد درباره آن بينديشيم و سود و زيان آن را بسنجيم. در مرحله  دوم با كسانى كه در آن موضوع صاحب نظرند مشورت كنيم و آن گاه يكى از دعاهاى استخاره را تلاوت كنيم و اگر تحيّر ما برطرف نشد، با قرآن استخاره كنيم.

 

 

2. به رغم اين كه امروزه، استخاره با قرآن رواج بيشترى دارد؛ اما بايد دقت كرد كه هر كس حق ندارد فهم خود را بر قرآن تحميل كند و بر اساس برداشت خود از قرآن و آيات آن عمل نمايد. بهتر است در استخاره با قرآن، از علماى آشنا با قرآن، كمك گرفت تا خداى ناكرده دچار اشتباه كارى در فهم قرآن و تحميل آنها به قرآن نشد؛ زيرا الهام گيرى از آيات قرآن، كار آسانى نيست و نياز به كسانى است كه آگاهى و آشنايى تخصصى نسبت به قرآن دارند. پس نمى توان به خوب و بدى كه در بالاى بعضى از قرآن ها نوشته شده اعتماد كرد.

 

 

3. خواندن دعاى استخاره براى هر كارى توصيه شده است؛ زيرا خير ما به دست خداوند متعال است و ما در هر كارى، بايد خير خود را از او بخواهيم. در اين صورت استخاره با قرآن، نبايد به صورت عادت و روش دائمى درآيد و جايگزين انديشه و مشورت و تحقيق شود.

 

 

4. همان گونه كه در انجام دادن واجبات و ترك محرمات، استخاره نبايد كرد؛ در كارهايى كه عقل آنها را تأييد مى كند و همه شواهد و قرائن به خوبى آن گواهى مى دهند نيز نبايد استخاره كرد.

 

 

5. استخاره به معناى طلب خير از خداوند متعال است؛ اما تفأل به معناى فهم عاقبت كارها است. به اين دليل در روايتى از تفأل زدن به قرآن نهى شده است: «عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)  قَالَ: لاَ تَتَفَألْ بِالْقُرْآنِ»[7]؛ «امام صادق (علیه السلام) مى فرمايد:  به قرآن تفأل نزنيد». بر اين اساس فهم عاقبت امور و استنباط آن، تنها بر اهلش ميسر است و هر كسى نمى تواند از قرآن به چنين استنباطى برسد؛ زيرا اگرچه استنباط عاقبت از آيات قرآن، براى كسى كه اهلش باشد امكان دارد، اما همه كس را بدان راه نيست. پس اكثريت مردم در همان حد استخاره با قرآن، بايد توقف كنند و اهل معرفت مى توانند به عواقب امور نيز پى ببرند.

 

 

عمل به استخاره از لحاظ شرعى واجب نيست اما خوب است احترام آن را رعايت كرد و پس از گذشت مدتى با دادن صدقه يا با مشورت بيشتر به نتيجه قطعى رسيديد بدون دغدغه ازدواج كنيد و يا براى اطمينان خاطر يك بار ديگر استخاره بگيريد.

بسيارى از خانواده ها براى ازدواج به استخاره روى مى آورند در حالى كه اگر شواهد و دلائل كافى براى صلاحيت فرد پيدا كرديد در اينجا استخاره ضرورت ندارند. حضرت امام خمينى(ره) براى ازدواج استخاره نمى كردند و مى فرمودند: ازدواج استخاره ندارد.

 

 

نكته ديگر آن كه اگر كسى پس از استخاره خواست برخلاف آن عمل كند. در صورتى كه شرايط عمل مورد نظر تغيير نكرده باشد، مى تواند با دادن صدقه قابل توجه واطعام جمعى از مؤمنين، به خواسته خود جامعه عمل بپوشاند (مطلب اخير برگرفته از فرمايش حضرت آيه اللّه  بهجت است).

در پايان گفتنى است؛ تأثير دعا ،امرى مسلم و حتمى است؛ چه خود انسان دعا كند و يا ديگرى را شفيع در دعا قرار دهد. ولى بايد به افراد قابل اعتماد  مراجعه كرد و از كسانى كه به دنبال شهرت و سودجويى نيستند بهره گرفت.

 

در مورد دعانويس ها؛ بايد دانست كه بسيارى از اين افراد شيادانى هستند كه از عقايد مردم سوء استفاده مى كنند. بنابراين بايد در برخورد با آنان هشيار بود. براى دعا به درگاه خداوند نيازى به واسطه و دعانويس نيست؛ بلكه هر كس مى تواند براى رفع مشكلات خود به درگاه او عرض حاجت نمايد و از اعمال نيك براى تقرب به درگاه خداوند بهره ببرد. مگر آن كه به افراد وارسته و اهل دل دسترسى داشته باشيم كه به طور يقين دعاى آنان و نفوذ كلام آنان تأثير ويژه اى دارد.

 

 

گفتنى است؛ بسيارى از اين گونه افراد، با تجربه اى كه در قيافه شناسى دارند بسيارى از حالات مشترك را مطرح مى كنند كه تصور مخاطب اين است كه آنها خبر دقيق دارند. در حالى كه تشخيص اين گونه امور از چهره افراد بستگى به تجربه دارد و هميشگى نيست.

گفتنى است رجوع به دعانويس ها در سنت و سيره پيامبر (صلی الله علیه وآله)  و امامان (علیهم السلام)  نبوده و بزرگان دين هيچ گونه توصيه اى در اين باره ندارند، لذا بهترين روش هم تعقل و تدبير شخصى و مشورت با خردمندان و توكل بر خدا و پرداخت صدقه و خواندن دعاهاى معتبر است.

 

[2]. همان.
[3]. وسائل الشيعة، ج 8، ص 75.
[4]. الصحيفه السجادية، دعاى 33.
[5]. وسائل الشيعة، ج 6، ص 233.
[6]. مستدرك الوسائل، ج 4، ص 304.
[7]. وسائل الشيعة، ج 6، ص 233 ؛ كافى، ج 2، ص 629، ح 7.

• منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، کتاب پرسش و پاسخ خواستگارى .

ویژه نامه مشاوره و زندگی دینی