احکام اعتکاف آیت الله سیستانی
فهرست این نوشتار:
احکام اعتکاف آیت الله سیستانی
مطابق نظر آيت الله سيستاني
اعتكاف
مسأله ۲۱۳۶. اعتكاف شرعاً آن است كه فرد در مسجد به قصد قربت، توقّف و اقامت كند و احتیاط مستحب آن است كه اقامت، به قصد انجام اعمال عبادی مانند نماز یا دعا باشد؛ اعتكاف از عبادت‌های مستحب میباشد که به وسیله نذر، عهد، قسم و… واجب میشود.
مسأله ۲۱۳۷. اعتکاف وقت معیّن بخصوصی ندارد و هر زمانی در طول سال كه روزه صحیح است، اعتكاف هم صحیح میباشد و بهترین وقت آن، ماه مبارک رمضان است و بهتر، دهه آخر ماه رمضان است.
مسأله ۲۱۳۸. حداقل زمانِ اعتكاف، سه روز به همراه دو شبِ وسطِ آن سه روز، میباشد و كمتر از آن صحیح نیست؛ ولی بیشتر از سه روز جایز است؛ هرچند آن مقدار زیادی، یک روز یا یک شب یا بخشی از یک روز یا یک شب باشد و اعتکاف، حدّاکثرمعیّنی ندارد؛ البتّه اگر فرد، پنج روز کامل معتکف شد، باید روز ششم معتکف بماند؛ بلکه بنابر احتیاط واجب هرگاه فرد دو روز به اعتکافش اضافه کرد، احتیاط واجب آن است که روز بعد را هم معتکف بماند؛ بنابر این اگر هشت روز معتکف ماند، احتیاط واجب آن است که روز نهم را هم معتکف بماند و همین‌طور در مورد روز دوازدهم و پانزدهم و…
مسأله ۲۱۳۹. ابتدای محاسبه سه روز که حداقل زمان اعتکاف است، اذان صبح روز اوّل و انتهای آن بنابر احتیاط واجب، اذان مغرب روز سوم است.[۱] و در محقّق شدن اعتکاف، سه روز تلفیقی کافی نیست؛ یعنی فرد نمی‌تواند بعد از اذان صبح روزِ اوّل معتکف شود؛ هرچند کمبود روز اوّل را از روز چهارم جبران نماید، مثل اینکه از اذان ظهر روز اوّل تا اذان ظهر روز چهارم در مسجد بماند.
شرایط صحیح بودن اعتكاف
مسأله ۲۱۴۰. برای آنکه اعتکاف صحیح باشد، لازم است شرایطی رعایت شود که درمسائل بعد، به صورت مختصر ذکر میشود:
شرط اوّل تا چهارم: معتکف، مسلمان و عاقل باشد، اعتکاف را به قصد قربت انجام دهد و حدّاقل سه روز باشد
مسأله ۲۱۴۱. کسی که اعتکاف می‌کند (معتکف)، باید مسلمان و عاقل باشد و از آغاز تا پایان اعتکاف همان‌طور که در نیّت وضو ذکر شد، قصد قربت و اخلاص داشته باشد و طوری که در مسأله (21388) ذکر شد، حدّاقل سه روز معتکف باشد.
شرط پنجم: معتکف روزه باشد
مسأله ۲۱۴۲. اعتكاف كننده باید در ایّام اعتکاف، روزه باشد، بنابراین كسی كه نمی‌تواند روزه بگیرد، مریض و زن حائض و نفساء، اعتكافشان صحیح نیست و در ایّام اعتكاف، لازم نیست كه روزه، مخصوص اعتكاف باشد؛ بلكه هر روزه‌ای باشد – حتّی روزه استیجاری، مستحبّی و قضاء – كافی است.
شایان ذکر است در مدّتی که معتکف روزه است، هرکاری که روزه را باطل می‌کند، باعث باطل شدن اعتکاف نیز میشود.
شرط ششم و هفتم: اعتکاف در مساجد چهار گانه یا در مسجد جامع بوده و در یک مسجد انجام شود
مسأله ۲۱۴۳. اعتکاف در مسجد الحرام یا مسجد النّبی(صلى الله عليه و آله) یا مسجد كوفه یا مسجد بصره و نیز در مسجد جامع هر شهر صحیح میباشد و منظور از مسجد جامع، مسجدی است كه اختصاص به محلّه یا منطقه خاص یا گروه خاصّی نداشته باشد و محلّ اجتماع و رفت و آمد مردم مناطق و محلّات مختلف شهر باشد.
مشروع بودن اعتکاف در سایر مساجد – غیر از مساجدی که ذکر شد – ثابت نیست؛ امّا انجام آن رجاءً و به امید مطلوب بودن، اشکال ندارد و امّا در جایی که مسجد نیست و مثلاً حسینیّه است، اعتکاف عمل مشروع نمی‌باشد؛ بنابر این به قصد رجاء هم انجام نشود.
مسأله ۲۱۴۴. اعتکاف، لازم است در یک مسجد انجام شود. بنابراین یک اعتكاف را نمی‌توان در دو مسجد انجام داد چه جدا از هم باشند یا متّصل به هم باشند؛ مگر به گونهای به هم متّصل باشند كه عرفاً یک مسجد حساب شوند.
شرط هشتم: اعتکاف با اجازه كسی كه اجازه او شرعاً معتبر است، باشد
مسأله ۲۱۴۵. اعتکاف باید با اجازه كسی كه اجازه او شرعاً معتبر است، باشد؛ بنابر این در مواردی که توقّف فرد در مسجد، بدون اجازه یا رضایت دیگری حرام است، اعتکاف نیز باطل میباشد. به طور مثال اگر اعتکاف باعث اذیّت والدین باشد و این اذیّت، از روی دلسوزی آنان باشد و یا اینکه زن بدون اجازه شوهر از منزل خارج و معتکف شده باشد، چنین اعتکافی باطل است.
شرط نهم: معتکف در مکان اعتکاف باقی بماند و از آن خارج نشود مگر در مواردی که خروج، شرعاً جایز است
مسأله ۲۱۴۶. معتکف در مدّت اعتکاف باید در مسجد بماند و جز برای امور ضروری از مسجد خارج نشود و اگر برای کار ضروری – که در مسأله بعد ذکر میشود- خارج شود، بیشتر از زمانی که برای آن کار لازم است، خارج از مسجد نماند.
مسأله ۲۱۴۷. مواردی که خارج شدن از محلّ اعتکاف برای آن جایز و در بعضی از آن‌ها واجب است، از این قرار میباشد:
1. ضرورت‌هایی که چاره‌ای جز انجام آن نیست؛ مثل تخلّی (دستشویی رفتن). 2.غسل جنابت.[۲] 3. غسل استحاضه.[۳] 4. وضو برای نماز واجبِ اداء[۴] یا غسل واجب غیر جنابت در صورتی که انجام غسل یا وضو در مسجد مانع داشته[۵] یا امکان نداشته باشد.[۶] 5 تا 8. تشییع جنازه، تجهیز میّت، عیادت مریض، نماز جمعه[۷] 9. هر آنچه ضرورت عرفی به حساب می‌آید.[۸]
در غیر موارد ذکر شده، خارج شدن از مسجد اگر برای کاری باشد که انجام دادن آن بهتر از انجام ندانش باشد، مثل غسل یا وضوی مستحبّی، محلّ اشکال و احتیاط میباشد.
مسأله ۲۱۴۸. اگر معتكف، به سبب كار ضروری – که در مسأله قبل ذکر شد – از مسجد خارج شود، ولی مدّت خروجش طولانی‌گردد، به گونه‌ای‌كه صورت اعتكاف از بین برود، اعتكافش باطل است، هرچند خروجش از روی إكراه یا اجبار یا اضطرار و یا فراموشی باشد.
مسأله ۲۱۴۹. اگر معتکف، عمداً و با اختیار در غیر موارد مجاز، از محلّ اعتکاف خارج شود، هرچند به علّت ندانستن حکم شرعی یا از روی فراموشی باشد، اعتکافش باطل میشود؛ امّا اگر به اکراه یا اجبار خارج شود، اعتکاف وی باطل نمیشود؛ مگر در مورد مسأله (21488).
مسأله ۲۱۵۰. اگر خارج شدن از مسجد بر معتکف واجب باشد، ولی خارج نشود، گناهکار است امّا اعتکافش باطل نمیشود.[۹]
مسأله ۲۱۵۱. در مواردی که خارج شدن از مسجد مجاز است، معتکف نباید بیش از مقدار نیاز بیرون مسجد بماند و در خارج از مسجد، در صورت امکان، نباید در روز، زیر سایه بنشیند؛ ولی اگر انجام آن کار، جز با نشستن معتکف زیر سایه انجام نمیشود، اشکال ندارد و بنابر احتیاط واجب بعد از انجام آن کار و رفع نیاز نباید بنشیند؛ مگر آنکه ضرورتی پیش آید. البتّه معتکف میتواند درمواردی که خارج شدن از مسجد مجاز است، زیر سایه راه برود؛ هرچند احتیاط مستحب ترک آن است.
مسأله ۲۱۵۲. در هنگام خارج شدن از مسجد در موارد مجاز، بنابر احتیاط واجب، لازم است کوتاه‌ترین مسیر در رفت و برگشت انتخاب شود؛ مگر آنکه انتخاب مسیر دورتر، باعث شود مدّت کمتری خارج از مسجد باشد که در این صورت باید از آن راه برود.
مسأله ۲۱۵۳. انسان میتواند از آغاز، هنگام نیّتِ اعتكاف، در غیر اعتكافِ واجبِ معیّن، شرط كند كه اگر مشكلی پیش آمد، اعتكاف را رها كند. بنابر این وی میتواند با قرار دادن این شرط، در وقت پیش آمدن مشکل و مانع، اعتكاف را – حتّی در روز سوّم – رها کند و اشكالی هم ندارد، امّا اگر معتكف شرط كند بدون پیش آمدن هیچ علّتی بتواند اعتكاف را قطع نماید، بنابر احتیاط واجب چنین شرطی صحیح به حساب نمیآید. شایان ذكر است قرار دادن این شرط (شرط رها کردن اعتکاف در بین آن) بعد از شروع اعتكاف یا قبل از شروع آن صحیح نیست؛ بلكه باید همزمان با نیّت اعتكاف باشد.
شرط دهم: کارهایی که بر معتکف حرام است را ترک کند
مسأله ۲۱۵۴. معتکف، برای صحیح بودن اعتکافش لازم است از کارهایی که در ادامه ذکرمی‌شود، پرهیز نماید. آن کارها عبارت هستند:
1. بوییدن بوی خوش 2. جماع و آمیزش با همسر. 3. استمناء و لمس و بوسیدن از روی شهوت (بنابر احتیاط واجب) 4. مجادله كردن 5. خرید و فروش.
شایان ذکر است، انجام موارد فوق علاوه بر اینکه باطل کننده اعتکاف میباشد، در صورتی که اعتکاف، واجب معیّن باشد، بنابر فتوی حرام است و اگر اعتکاف، واجب معیّن نباشد، در مورد جماع باز هم بنابر فتوی و در بقیّه موارد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.
مسأله ۲۱۵۵. برای معتكف بوییدن عطریّات – چه از بوییدنش لذّت ببرد و چه لذّت نبرد- جایز نیست و بوییدن گیاهان خوشبو در صورتی كه از بوییدن آن لذّت می‌برد، جایز نیست و اگر از بوییدن آن لذّت نمی‌برد اشكال ندارد. همچنین معتكف میتواند از مواد شوینده معطّر و خوشبو از جمله صابون مایع یا جامد، شامپو، خمیر دندان خوشبو استفاده نماید و در مساجدی كه معمولاً غیر معتكفین عطر می‌زنند، استشمام بوی عطر آنان جایز نیست؛ ولی احساس بوی عطر، ظاهراً مانعی ندارد و لازم نیست بینی خود را بگیرد.
مسأله ۲۱۵۶. در حال اعتكاف جدال بر سر مسائل دنیوی یا دینی، در صورتی كه به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضلیت و برتری باشد، حرام است امّا اگر به قصد اظهار حق و روشن شدن حقیقت و بر طرف كردن خطا و اشتباه طرف مقابل باشد، نه تنها حرام نیست، بلكه از بهترین عبادات میباشد. بنابراین ملاک، قصد و نیّت معتكف است.
مسأله ۲۱۵۷. در حال اعتكاف، خرید و فروش و بنابر احتیاط واجب، هر نوع داد و ستدی مانند اجاره، مضاربه، معاوضه و… حرام است؛ هرچند معامله انجام شده، صحیح میباشد. البتّه اگر معتکف برای تهیّه مواد خوراکی یا سایر احتیاجات اعتکاف، ناچار به خرید و فروش شود و راه دیگری برای تهیّه آن نداشته باشد[۱۰]، خرید و فروش اشکال ندارد.
مسأله ۲۱۵۸. اگر معتكف محرّمات اعتكاف را عمداً و با وجود اطّلاع از حکم شرعی انجام دهد، یا آنکه به علّت ندانستن مسأله مرتکب شود؛ امّا در ندانستن و جهل معذور نبوده و جاهل مقصّر باشد،اعتكافش باطل میشود؛ ولی اگر سهواً یا از روی فراموشی باشد یا آنکه به علّت ندانستن مسأله مرتکب آن شده و در ندانستن آن جاهل قاصر بوده، اعتکافش صحیح میباشد.
احكام قضای اعتكاف
مسأله ۲۱۵۹. اگر شخص معتكف، اعتكافش را به وسیله انجام یكی از مبطلاتی که در مسائل پیش ذکر شد، باطل كند، اگر اعتكاف واجبِ معیّن باشد، بنابر احتیاط واجب، باید اعتكاف را قضاء كند و اگر در اعتكاف واجبِ غیر معیّن باشد، مثل آنكه اعتكاف را بدون آنكه در وقت معیّنی باشد نذر كند، واجب است كه اعتكاف را دوباره از سر گیرد و اگر در اعتكاف مستحب باشد و بعد از پایان روز دوّم، اعتكاف را باطل كند، بنابر احتیاط واجب اعتكاف را قضاء كند و اگر قبل از اتمام روز دوّم، اعتكاف مستحب را باطل كند، چیزی بر عهده او نیست و قضاء ندارد.
شایان ذکر است اگر طبق توضیحات مسأله (2153) اعتکافش مشروط باشد، با انجام مبطل اعتکاف، قضا یا از سر گرفتن، هیچ کدام لازم نیست.
مسأله ۲۱۶۰. اگر زنی كه معتكف شده بعد از پایان روز دوّم اعتكاف، حائض شود، واجب است فوراً از مسجد خارج شود و قضاء اعتكاف بر او بنابر احتیاط واجب لازم میباشد، مگر آنکه اعتکافش با توضیحات مسأله (21533) مشروط باشد.
مسأله ۲۱۶۱. قضاء اعتكاف واجب، واجب فوری نیست؛ ولی نباید قضاء آن را به حدّی تأخیر اندازد كه سهل انگاری در اداء واجب حساب شود و احتیاط مستحب است كه آن را فوراً قضاء كند.
كفّاره باطل كردن اعتكاف
مسأله ۲۱۶۲. اگر معتکف، اعتكاف واجب را عمداً با جماع باطل كند، چه در روز باشد یا شب، كفّاره واجب میشود و در سایر مبطلات، كفّاره ندارد؛ هرچند احتیاط مستحب است كه كفّاره بدهد.
كفّاره باطل کردن اعتكاف، همانند كفّاره باطل کردن عمدی روزه ماه مبارک رمضان است.
۱. البتّه فرد، میتواند شب اوّل (قبل از اذان صبح اوّلین روز) و شب چهارم (پس از اذان مغرب روز سوّم) راهم نیت اعتکاف داشته باشد؛ ولی این مدّت، در محاسبه، جزء سه روز به حساب نمیآید.
۲. که لازمه‌اش ماندن جنب در مسجد بوده یا باعث نجس کردن مسجد شود.
۳. البتّه اگر مستحاضه، غسل واجبش را انجام ندهد، اعتکافش باطل نمیشود.
۴. خارج شدن برای وضوی نماز واجبِ قضاء، در صورتی که وقت قضاء وسعت داشته باشد، محلّ اشکال است.
۵. مثلاً باعث نجس شدن مسجد شود.
۶. اگر غسل در مسجد مانعی نداشته و ممکن باشد، بنابر احتیاط واجب نباید از مسجد خارج شود.
۷. کسی که درمکّه مکرّمه معتکف شده، برای نماز جماعت یا فرادا هم میتواند از مسجد خارج شده و هرجا از شهر مکّه که می‌‌خواهد نماز بخواند.
۸. بنابر این چنانچه شرکت در امتحانات حوزه، دانشگاه یا مدارس، ضرورت عرفی باشد، معتکف میتواند برای آن، با رعایت سایر شرایط خروج، از محلّ اعتکاف خارج شود؛ ولی نباید مدّت خروجش طولانی گردد، به گونهای که صورت اعتکاف از بین برود؛ به طور مثال اگر یک روز از ایّام اعتکاف، تا حدود دو ساعت، برای امتحان خارج شود، اشکال ندارد.
۹. البتّه اگر معتکف جنب شده باشد و عمداً در محلّ اعتکاف باقی بماند و برای انجام غسل جنابت از مسجد محلّ اعتکاف خارج نشود، اعتکافش باطل میشود.
۱۰. به این معنا که حتّی شخص غیر معتکفی را نیابد که این خرید و فروش را به وکالت از او انجام دهد و تهیّه آن اجناس، بدون خرید، مثل هدیه یا قرض گرفتن امکان نداشته باشد.
رساله توضیح المسائل
اعتكاف
شاید این مطالب را هم بپسندید:
مسأله ۲۱۳۶. اعتكاف شرعاً آن است كه فرد در مسجد به قصد قربت، توقّف و اقامت كند و احتیاط مستحب آن است كه اقامت، به قصد انجام اعمال عبادی مانند نماز یا دعا باشد؛ اعتكاف از عبادت‌های مستحب میباشد که به وسیله نذر، عهد، قسم و… واجب میشود.
مسأله ۲۱۳۷. اعتکاف وقت معیّن بخصوصی ندارد و هر زمانی در طول سال كه روزه صحیح است، اعتكاف هم صحیح میباشد و بهترین وقت آن، ماه مبارک رمضان است و بهتر، دهه آخر ماه رمضان است.
مسأله ۲۱۳۸. حداقل زمانِ اعتكاف، سه روز به همراه دو شبِ وسطِ آن سه روز، میباشد و كمتر از آن صحیح نیست؛ ولی بیشتر از سه روز جایز است؛ هرچند آن مقدار زیادی، یک روز یا یک شب یا بخشی از یک روز یا یک شب باشد و اعتکاف، حدّاکثرمعیّنی ندارد؛ البتّه اگر فرد، پنج روز کامل معتکف شد، باید روز ششم معتکف بماند؛ بلکه بنابر احتیاط واجب هرگاه فرد دو روز به اعتکافش اضافه کرد، احتیاط واجب آن است که روز بعد را هم معتکف بماند؛ بنابر این اگر هشت روز معتکف ماند، احتیاط واجب آن است که روز نهم را هم معتکف بماند و همین‌طور در مورد روز دوازدهم و پانزدهم و…
مسأله ۲۱۳۹. ابتدای محاسبه سه روز که حداقل زمان اعتکاف است، اذان صبح روز اوّل و انتهای آن بنابر احتیاط واجب، اذان مغرب روز سوم است.[۱] و در محقّق شدن اعتکاف، سه روز تلفیقی کافی نیست؛ یعنی فرد نمی‌تواند بعد از اذان صبح روزِ اوّل معتکف شود؛ هرچند کمبود روز اوّل را از روز چهارم جبران نماید، مثل اینکه از اذان ظهر روز اوّل تا اذان ظهر روز چهارم در مسجد بماند.
شرایط صحیح بودن اعتكاف
مسأله ۲۱۴۰. برای آنکه اعتکاف صحیح باشد، لازم است شرایطی رعایت شود که درمسائل بعد، به صورت مختصر ذکر میشود:
شرط اوّل تا چهارم: معتکف، مسلمان و عاقل باشد، اعتکاف را به قصد قربت انجام دهد و حدّاقل سه روز باشد
مسأله ۲۱۴۱. کسی که اعتکاف می‌کند (معتکف)، باید مسلمان و عاقل باشد و از آغاز تا پایان اعتکاف همان‌طور که در نیّت وضو ذکر شد، قصد قربت و اخلاص داشته باشد و طوری که در مسأله (21388) ذکر شد، حدّاقل سه روز معتکف باشد.
شرط پنجم: معتکف روزه باشد
مسأله ۲۱۴۲. اعتكاف كننده باید در ایّام اعتکاف، روزه باشد، بنابراین كسی كه نمی‌تواند روزه بگیرد، مریض و زن حائض و نفساء، اعتكافشان صحیح نیست و در ایّام اعتكاف، لازم نیست كه روزه، مخصوص اعتكاف باشد؛ بلكه هر روزه‌ای باشد – حتّی روزه استیجاری، مستحبّی و قضاء – كافی است.
شایان ذکر است در مدّتی که معتکف روزه است، هرکاری که روزه را باطل می‌کند، باعث باطل شدن اعتکاف نیز میشود.
شرط ششم و هفتم: اعتکاف در مساجد چهار گانه یا در مسجد جامع بوده و در یک مسجد انجام شود
مسأله ۲۱۴۳. اعتکاف در مسجد الحرام یا مسجد النّبی(صلى الله عليه و آله) یا مسجد كوفه یا مسجد بصره و نیز در مسجد جامع هر شهر صحیح میباشد و منظور از مسجد جامع، مسجدی است كه اختصاص به محلّه یا منطقه خاص یا گروه خاصّی نداشته باشد و محلّ اجتماع و رفت و آمد مردم مناطق و محلّات مختلف شهر باشد.
مشروع بودن اعتکاف در سایر مساجد – غیر از مساجدی که ذکر شد – ثابت نیست؛ امّا انجام آن رجاءً و به امید مطلوب بودن، اشکال ندارد و امّا در جایی که مسجد نیست و مثلاً حسینیّه است، اعتکاف عمل مشروع نمی‌باشد؛ بنابر این به قصد رجاء هم انجام نشود.
مسأله ۲۱۴۴. اعتکاف، لازم است در یک مسجد انجام شود. بنابراین یک اعتكاف را نمی‌توان در دو مسجد انجام داد چه جدا از هم باشند یا متّصل به هم باشند؛ مگر به گونهای به هم متّصل باشند كه عرفاً یک مسجد حساب شوند.
شرط هشتم: اعتکاف با اجازه كسی كه اجازه او شرعاً معتبر است، باشد
مسأله ۲۱۴۵. اعتکاف باید با اجازه كسی كه اجازه او شرعاً معتبر است، باشد؛ بنابر این در مواردی که توقّف فرد در مسجد، بدون اجازه یا رضایت دیگری حرام است، اعتکاف نیز باطل میباشد. به طور مثال اگر اعتکاف باعث اذیّت والدین باشد و این اذیّت، از روی دلسوزی آنان باشد و یا اینکه زن بدون اجازه شوهر از منزل خارج و معتکف شده باشد، چنین اعتکافی باطل است.
شرط نهم: معتکف در مکان اعتکاف باقی بماند و از آن خارج نشود مگر در مواردی که خروج، شرعاً جایز است
مسأله ۲۱۴۶. معتکف در مدّت اعتکاف باید در مسجد بماند و جز برای امور ضروری از مسجد خارج نشود و اگر برای کار ضروری – که در مسأله بعد ذکر میشود- خارج شود، بیشتر از زمانی که برای آن کار لازم است، خارج از مسجد نماند.
مسأله ۲۱۴۷. مواردی که خارج شدن از محلّ اعتکاف برای آن جایز و در بعضی از آن‌ها واجب است، از این قرار میباشد:
1. ضرورت‌هایی که چاره‌ای جز انجام آن نیست؛ مثل تخلّی (دستشویی رفتن). 2.غسل جنابت.[۲] 3. غسل استحاضه.[۳] 4. وضو برای نماز واجبِ اداء[۴] یا غسل واجب غیر جنابت در صورتی که انجام غسل یا وضو در مسجد مانع داشته[۵] یا امکان نداشته باشد.[۶] 5 تا 8. تشییع جنازه، تجهیز میّت، عیادت مریض، نماز جمعه[۷] 9. هر آنچه ضرورت عرفی به حساب می‌آید.[۸]
در غیر موارد ذکر شده، خارج شدن از مسجد اگر برای کاری باشد که انجام دادن آن بهتر از انجام ندانش باشد، مثل غسل یا وضوی مستحبّی، محلّ اشکال و احتیاط میباشد.
مسأله ۲۱۴۸. اگر معتكف، به سبب كار ضروری – که در مسأله قبل ذکر شد – از مسجد خارج شود، ولی مدّت خروجش طولانی‌گردد، به گونه‌ای‌كه صورت اعتكاف از بین برود، اعتكافش باطل است، هرچند خروجش از روی إكراه یا اجبار یا اضطرار و یا فراموشی باشد.
مسأله ۲۱۴۹. اگر معتکف، عمداً و با اختیار در غیر موارد مجاز، از محلّ اعتکاف خارج شود، هرچند به علّت ندانستن حکم شرعی یا از روی فراموشی باشد، اعتکافش باطل میشود؛ امّا اگر به اکراه یا اجبار خارج شود، اعتکاف وی باطل نمیشود؛ مگر در مورد مسأله (21488).
مسأله ۲۱۵۰. اگر خارج شدن از مسجد بر معتکف واجب باشد، ولی خارج نشود، گناهکار است امّا اعتکافش باطل نمیشود.[۹]
مسأله ۲۱۵۱. در مواردی که خارج شدن از مسجد مجاز است، معتکف نباید بیش از مقدار نیاز بیرون مسجد بماند و در خارج از مسجد، در صورت امکان، نباید در روز، زیر سایه بنشیند؛ ولی اگر انجام آن کار، جز با نشستن معتکف زیر سایه انجام نمیشود، اشکال ندارد و بنابر احتیاط واجب بعد از انجام آن کار و رفع نیاز نباید بنشیند؛ مگر آنکه ضرورتی پیش آید. البتّه معتکف میتواند درمواردی که خارج شدن از مسجد مجاز است، زیر سایه راه برود؛ هرچند احتیاط مستحب ترک آن است.
مسأله ۲۱۵۲. در هنگام خارج شدن از مسجد در موارد مجاز، بنابر احتیاط واجب، لازم است کوتاه‌ترین مسیر در رفت و برگشت انتخاب شود؛ مگر آنکه انتخاب مسیر دورتر، باعث شود مدّت کمتری خارج از مسجد باشد که در این صورت باید از آن راه برود.
مسأله ۲۱۵۳. انسان میتواند از آغاز، هنگام نیّتِ اعتكاف، در غیر اعتكافِ واجبِ معیّن، شرط كند كه اگر مشكلی پیش آمد، اعتكاف را رها كند. بنابر این وی میتواند با قرار دادن این شرط، در وقت پیش آمدن مشکل و مانع، اعتكاف را – حتّی در روز سوّم – رها کند و اشكالی هم ندارد، امّا اگر معتكف شرط كند بدون پیش آمدن هیچ علّتی بتواند اعتكاف را قطع نماید، بنابر احتیاط واجب چنین شرطی صحیح به حساب نمیآید. شایان ذكر است قرار دادن این شرط (شرط رها کردن اعتکاف در بین آن) بعد از شروع اعتكاف یا قبل از شروع آن صحیح نیست؛ بلكه باید همزمان با نیّت اعتكاف باشد.
شرط دهم: کارهایی که بر معتکف حرام است را ترک کند
مسأله ۲۱۵۴. معتکف، برای صحیح بودن اعتکافش لازم است از کارهایی که در ادامه ذکرمی‌شود، پرهیز نماید. آن کارها عبارت هستند:
1. بوییدن بوی خوش 2. جماع و آمیزش با همسر. 3. استمناء و لمس و بوسیدن از روی شهوت (بنابر احتیاط واجب) 4. مجادله كردن 5. خرید و فروش.
شایان ذکر است، انجام موارد فوق علاوه بر اینکه باطل کننده اعتکاف میباشد، در صورتی که اعتکاف، واجب معیّن باشد، بنابر فتوی حرام است و اگر اعتکاف، واجب معیّن نباشد، در مورد جماع باز هم بنابر فتوی و در بقیّه موارد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.
مسأله ۲۱۵۵. برای معتكف بوییدن عطریّات – چه از بوییدنش لذّت ببرد و چه لذّت نبرد- جایز نیست و بوییدن گیاهان خوشبو در صورتی كه از بوییدن آن لذّت می‌برد، جایز نیست و اگر از بوییدن آن لذّت نمی‌برد اشكال ندارد. همچنین معتكف میتواند از مواد شوینده معطّر و خوشبو از جمله صابون مایع یا جامد، شامپو، خمیر دندان خوشبو استفاده نماید و در مساجدی كه معمولاً غیر معتكفین عطر می‌زنند، استشمام بوی عطر آنان جایز نیست؛ ولی احساس بوی عطر، ظاهراً مانعی ندارد و لازم نیست بینی خود را بگیرد.
مسأله ۲۱۵۶. در حال اعتكاف جدال بر سر مسائل دنیوی یا دینی، در صورتی كه به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضلیت و برتری باشد، حرام است امّا اگر به قصد اظهار حق و روشن شدن حقیقت و بر طرف كردن خطا و اشتباه طرف مقابل باشد، نه تنها حرام نیست، بلكه از بهترین عبادات میباشد. بنابراین ملاک، قصد و نیّت معتكف است.
مسأله ۲۱۵۷. در حال اعتكاف، خرید و فروش و بنابر احتیاط واجب، هر نوع داد و ستدی مانند اجاره، مضاربه، معاوضه و… حرام است؛ هرچند معامله انجام شده، صحیح میباشد. البتّه اگر معتکف برای تهیّه مواد خوراکی یا سایر احتیاجات اعتکاف، ناچار به خرید و فروش شود و راه دیگری برای تهیّه آن نداشته باشد[۱۰]، خرید و فروش اشکال ندارد.
مسأله ۲۱۵۸. اگر معتكف محرّمات اعتكاف را عمداً و با وجود اطّلاع از حکم شرعی انجام دهد، یا آنکه به علّت ندانستن مسأله مرتکب شود؛ امّا در ندانستن و جهل معذور نبوده و جاهل مقصّر باشد،اعتكافش باطل میشود؛ ولی اگر سهواً یا از روی فراموشی باشد یا آنکه به علّت ندانستن مسأله مرتکب آن شده و در ندانستن آن جاهل قاصر بوده، اعتکافش صحیح میباشد.
احكام قضای اعتكاف
مسأله ۲۱۵۹. اگر شخص معتكف، اعتكافش را به وسیله انجام یكی از مبطلاتی که در مسائل پیش ذکر شد، باطل كند، اگر اعتكاف واجبِ معیّن باشد، بنابر احتیاط واجب، باید اعتكاف را قضاء كند و اگر در اعتكاف واجبِ غیر معیّن باشد، مثل آنكه اعتكاف را بدون آنكه در وقت معیّنی باشد نذر كند، واجب است كه اعتكاف را دوباره از سر گیرد و اگر در اعتكاف مستحب باشد و بعد از پایان روز دوّم، اعتكاف را باطل كند، بنابر احتیاط واجب اعتكاف را قضاء كند و اگر قبل از اتمام روز دوّم، اعتكاف مستحب را باطل كند، چیزی بر عهده او نیست و قضاء ندارد.
شایان ذکر است اگر طبق توضیحات مسأله (2153) اعتکافش مشروط باشد، با انجام مبطل اعتکاف، قضا یا از سر گرفتن، هیچ کدام لازم نیست.
مسأله ۲۱۶۰. اگر زنی كه معتكف شده بعد از پایان روز دوّم اعتكاف، حائض شود، واجب است فوراً از مسجد خارج شود و قضاء اعتكاف بر او بنابر احتیاط واجب لازم میباشد، مگر آنکه اعتکافش با توضیحات مسأله (21533) مشروط باشد.
مسأله ۲۱۶۱. قضاء اعتكاف واجب، واجب فوری نیست؛ ولی نباید قضاء آن را به حدّی تأخیر اندازد كه سهل انگاری در اداء واجب حساب شود و احتیاط مستحب است كه آن را فوراً قضاء كند.
كفّاره باطل كردن اعتكاف
مسأله ۲۱۶۲. اگر معتکف، اعتكاف واجب را عمداً با جماع باطل كند، چه در روز باشد یا شب، كفّاره واجب میشود و در سایر مبطلات، كفّاره ندارد؛ هرچند احتیاط مستحب است كه كفّاره بدهد.
كفّاره باطل کردن اعتكاف، همانند كفّاره باطل کردن عمدی روزه ماه مبارک رمضان است.
۱. البتّه فرد، میتواند شب اوّل (قبل از اذان صبح اوّلین روز) و شب چهارم (پس از اذان مغرب روز سوّم) راهم نیت اعتکاف داشته باشد؛ ولی این مدّت، در محاسبه، جزء سه روز به حساب نمیآید.
۲. که لازمه‌اش ماندن جنب در مسجد بوده یا باعث نجس کردن مسجد شود.
۳. البتّه اگر مستحاضه، غسل واجبش را انجام ندهد، اعتکافش باطل نمیشود.
۴. خارج شدن برای وضوی نماز واجبِ قضاء، در صورتی که وقت قضاء وسعت داشته باشد، محلّ اشکال است.
۵. مثلاً باعث نجس شدن مسجد شود.
۶. اگر غسل در مسجد مانعی نداشته و ممکن باشد، بنابر احتیاط واجب نباید از مسجد خارج شود.
۷. کسی که درمکّه مکرّمه معتکف شده، برای نماز جماعت یا فرادا هم میتواند از مسجد خارج شده و هرجا از شهر مکّه که می‌‌خواهد نماز بخواند.
۸. بنابر این چنانچه شرکت در امتحانات حوزه، دانشگاه یا مدارس، ضرورت عرفی باشد، معتکف میتواند برای آن، با رعایت سایر شرایط خروج، از محلّ اعتکاف خارج شود؛ ولی نباید مدّت خروجش طولانی گردد، به گونهای که صورت اعتکاف از بین برود؛ به طور مثال اگر یک روز از ایّام اعتکاف، تا حدود دو ساعت، برای امتحان خارج شود، اشکال ندارد.
۹. البتّه اگر معتکف جنب شده باشد و عمداً در محلّ اعتکاف باقی بماند و برای انجام غسل جنابت از مسجد محلّ اعتکاف خارج نشود، اعتکافش باطل میشود.
۱۰. به این معنا که حتّی شخص غیر معتکفی را نیابد که این خرید و فروش را به وکالت از او انجام دهد و تهیّه آن اجناس، بدون خرید، مثل هدیه یا قرض گرفتن امکان نداشته باشد.
توضیح المسائل جامع
پرسش: آیا می‌توان برای غسل ام داوود از محل اعتکاف خارج شد ؟ بر فرض خروج باعث بطلان اعتکاف میشود ؟ و چه احکامی از قبیل قضا و کفاره بر مکلف واجب میشود ؟
پاسخ: جایز نیست خارج شود زیرا استحباب ان ثابت نیست و اگر خارج شد کفاره ندارد بلکه حتی برای وضو و غسل مستحبی خارج شدن محل اشکال است. ولی اگر نذر کرده باشد باید دوباره انجام دهد و اگر نذر معین بوده یا در روز سوم بوده احتیاطا باید قضا کند .
۲پرسش: آیا می توان در ایام البیض ( اعتکاف ) نیت به روزه قضاء عن ماء فی الذمه گرفت؟
پاسخ: اشکال ندارد .
۳پرسش: گفتگو با تلفن همراه در مسجد در ایام اعتکاف جایز است ؟
پاسخ: مانعی ندارد.
۴پرسش: خارج شدن از محل اعتکاف یا باطل کردن اعتکاف برای کسی که به نیت رجاء در مسجدی اعتکاف کرده چه حکمی دارد؟
پاسخ: قضا یا کفاره ندارد.
۵پرسش: آیا اعتکاف برای مسافر در مساجد چهار گانه یا دیگر مساجد جامع صحیح است؟
پاسخ: اگر روزه از او صحیح باشد مانند اینکه به نذر روزه سه روز اعتکاف بر او واجب شده باشد اعتکاف صحیح است.
۶پرسش: اگر روزه خود را در حال اعتکاف باطل کند وظیفه او چیست؟
پاسخ: اعتکاف او باطل است ولی اگر پس از روز دوم باشد باید قضا کند .
۷پرسش: اعتکاف در مسجد دانشگاه صحیح است؟
پاسخ: اگر مسجد جامع نباشد ـ که معمولا چنین است ـ اعتکاف صحیح نیست ولی ماندن آنجا به نیت رجاء اشکال ندارد .
۸پرسش: اگر زن پس از روز دوم اعتکاف حیض شود وظیفه او چیست؟
پاسخ: باید از مسجد خارج شود و اگر اعتکاف او معین باشد (مثلا نذر کرده ایام البیض اعتکاف کند) باید قضا کند و اگر معین نباشد باید از نو اعتکاف کند و اگر اعتکاف او مستحبی بوده به احتیاط واجب باید قضا کند.
۹پرسش: ملاقات وگفتگوی اعتکاف کننده داخل مسجد با اعضای خانواده اش، همسر، خواهر، مادر در طول اعتکاف چه حکمی دارد؟
پاسخ: اشکال ندارد.
۱۰پرسش: اگر روزه برای کسی ضرر داشته باشد اعتکاف او چه حکمی دارد؟
پاسخ: نمی تواند معتکف شود.
پرسش: آیا شروع اعتکاف و نیت آن حتما باید از اذان صبح روز اول باشد یا از شب می توان به مسجد رفت و نیت اعتکاف کرد؟
پاسخ: می تواند شب نیت اعتکاف کند و باید به واجبات اعتکاف عمل کرده و از محرمات آن بپرهیزد.
۱۲پرسش: آیا اجازه شوهر در اعتکاف همسر لازم است؟
پاسخ: خروج از خانه بدون اجازه شوهر حرام است و در مواردی که اجازه شوهر لازم نیست چنانچه منافی با حق شوهر در استمتاع و تمکین باشد اعتکاف صحیح نیست.
۱۳پرسش: خروج برای امتحان هنگام اعتکاف چه حکمی دارد؟
پاسخ: معتکف برای شرکت در امتحانات دبیرستان یا دانشگاه یا حوزه چنانچه ضرورت عرفی باشد می تواند از محل اعتکاف خارج شود ولی نباید مدّت خروجش طولانی گردد، به گونه ای که صورت اعتکاف از بین برود، مثلاً تا دو ساعت اشکال ندارد.
۱۴پرسش: آیا می توان در روز اول یا دوم اعتکاف را قطع کرد و اگر مردد بشوم که چنین کنم یا نه چه حکمی دارد؟
پاسخ: اشکال ندارد و مردد شدن نسبت به اصل اعتکاف ضرر به اعتکاف نمی زند.
۱۵پرسش: اگر معتکف از روی فراموشی از مسجد خارج شود چه حکمی دارد؟
پاسخ: اعتکاف او باطل می شود.
۱۶پرسش: آیا اعتکاف تنها در رجب مستحب است؟
پاسخ: اعتکاف همیشه مستحب است و در ماه رمضان تاکید شده و دلیلی بر خصوصیت آن در ماه رجب نیافته ایم.
۱۷پرسش: روز سوم که اعتکاف و روزه آن روز بر معتکف واجب می شود آیا باید نیت روزه اعتکاف کرد یا نیت های دیگر نیز صحیح است؟
پاسخ: نیت های دیگر صحیح است بلکه اگر قضا داشته باشد باید نیت قضا بکند.
۱۸پرسش: آیا جایز است که معتکف کسی را برای خرید وکیل نماید؟
پاسخ: اشکال ندارد .
۱۹پرسش: آیا خانم ها میتوانند در خانه خود اعتکاف کنند؟
پاسخ: اعتکاف در غیر مساجد چهار گانه و مساجد جامع صحیح نیست.
۲۰پرسش: اگر امکان آن باشد که با بطری آب وضو بگیریم آیا جایز است به دستشویی مسجد رفته و آنجا وضو بگیریم؟
پاسخ: با امکان وضو در مسجد خروج از مسجد صحیح نیست و اگر امکان آن نباشد تنها برای انجام واجب می تواند خارج شود.
پرسش: کسی که برای دستشویی مجبور است از مسجد خارج شود آیا می تواند به دستشویی دورتر برود یا باید به نزدیکترین دستشویی برود؟
پاسخ: اگر دستشویی دورتر موجب تأخیر در برگشت به مسجد می گردد هر چند مقدار کم باید نزدیکتر را انتخاب کند.
۲۲پرسش: اگر معتکف از روی جهل از مسجد خارج شود مثلا برود تو حیاط مسجد و فکر میکرده که مسجد است ولی بعدا مشخص شد که حیاط جزو مسجد نیست حکمش چیست؟
پاسخ: اعتکاف او باطل می شود.
۲۳پرسش: خرید شارژ موبایل برای معتکف چه حکمی دارد؟
پاسخ: جایز نیست مگر در حالت اضطرار و ضرورت.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی سیستانی.
ویژه نامه احکام جامع سایت هدانا
احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی احکام اعتکاف آیت الله سیستانی
