مصاديق «کار خير» در قرآن و روايات

پرسش : در قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم السلام) از چه چیزهایی تعبیر به «خیر» شده است؟

پاسخ اجمالی

مصاديق «خير» در قرآن عبارت است از: 1- مال و ثروت 2- روزه 3- تقوى 4- توبه 5- جهاد 6- امت اسلام. همچنین در روایات تعبیرات متعددی در این باره آمده که برخی از آنها عبارتند از: بهترين مردم، نافع ترين آنها برای مردم است؛ بهترين مردم كسى است كه حرص را از قلبش بيرون كند و به خاطر اطاعت خدا با هوای نفس خود مخالفت نمايد و …

پاسخ تفصیلی

در قرآن و روایات مصادیقی برای «خیر» بیان شده است:
1ـ قرآن«مال و ثروت» را خیر دانسته است: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ اِذَا حَضَرَ اَحَدَکُمُ الْمَوْتُ اِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّهُ»(1)؛ (دستور داده شد که چون یکى از شما را مرگ فرا رسد اگر داراى متاع دنیا است وصیت کند)، مفسّرین از خیر در این آیه به مال و ثروت تفسیرکرده اند و این نشان مى دهد ثروت فى نفسه خیر و نیک است و باید در راه شرعى از آن استفاده شود.

2ـ قرآن«جهاد» را خیر معرفى کرده است: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ الْقِتَالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسَى اَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُم»(2)؛ (حکم جهادبر شما نوشته شده و حال آنکه بر شما ناگوار و ناپسند است و چه بسا شما چیزى را ناپسند مى پندارید و آن براى شما خیر است).

3ـ «روزه» از دیدگاه قرآن خیر است: «اَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ»(3)؛ (اینکه روزهدار باشید براى شما بهتر است).

4ـ «تقوى» خیر است: «لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِکَ خَیْرٌ»(4)؛ (لباس پرهیزکارى بهتر است).

5ـ «توبه» خیر است: «فَاِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ»(5)؛ (اگر توبه کنید براى شما بهتر است).

6ـ قرآن، «امت اسلام» را بهترین امت و «خیر» معرفى مى کند و هر کس در زمره این امت باشد خیر است: «کُنْتُمْ خَیْرَ اُمَّهٍ اُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ»(6)؛ (شما بهترین امتى بودید که به سود انسانها آفریده شدید).

در ادامه درباره علت و ملاک خیر مى فرماید:

«زیرا امر به معروف و نهى از منکر مى کنید و ایمان به خدادارید»، کسى خیر است که این خصوصیات و ملاک ها در او باشد و همین نیز ملاک خیر بودن جامعه است. هر جامعه اى خورشید امر به معروف و نهى از منکر و ایمان به خدااز آن غروب کند، بیچارگى و بدبختى بر آن جامعه طلوع می کند و نکته دقیق این است که در قرآن امر به معروف و نهى از منکر، بر ایمان به خدامقدم داشته شده و شاید به خاطر اینکه ایمان وقتى ریشه دار است که دو اصل امر به معروف و نهى از منکر حاکم باشد.

7ـ بهترین مردم، نافع ترین آنها برای مردم است. مولى على(علیه السلام) مى فرمایند: «خَیرُ النّاسِ مَنْ نَفَعَ النّاسَ»(7)؛ (بهترین مردم کسى است که به مردم نفع رساند).
در روایتى دارد که: «مردى به نبىّ اکرم(صلی الله علیه و آله) گفت: دوست دارم بهترین مردم باشم، فرمودند:

«خَیرُ النّاسِ مَنْ یَنْفَعُ النّاسُ فَکُنْ نَافِعاً لَهُم»؛

(بهترین مردم کسى است که به مردم نفع رساند، پس نافع براى آنها باش)».(8)
در روایتى دیگر امام على(علیه السلام) مى فرمایند: «خَیرُ النّاسَ مَنْ تَحَمَّلَ مَوُونَهَ النّاسِ»(9)؛ (بهترین مردم کسى است که سختى و مشقت زندگى مردم را تحمل کند).

8ـ مولى على(علیه السلام) فرمودند: (بهترین مردم کسى است که حرص را از قلب خود بیرون کند و به خاطر اطاعت پروردگارش عصیان هواهاى نفسانى خود نماید)؛

«خَیرُ النّاسِ مَنْ اَخرَجَ الحِرْصَ عَنْ قَلْبِهِ وَ عَصَى هَوَاهُ فِى طَاعَهِ رَبِّهِ».(10) در روایتى دیگر کلّى تر فرمودند: «بهترین مردم کسى است که نفس خود را از شهوات تطهیر کند[و از جمله ناپاکی هاى نفس حرص است] و غضب خود را نابود کند و پروردگارش را راضى گرداند».(11)،(12)

پی نوشت:

(1). سوره بقره، آيه 180.(2). همان، آيه 216.
(3). همان، آيه 184.
(4). سوره اعراف، آيه 26.
(5). سوره توبه، آيه 3.
(6). سوره آل عمران، آيه 110.
(7). غرر الحكم و درر الكلم‏، تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سيد مهدى‏، دار الكتاب الإسلامي‏، قم،‏ 1410 قمری‏، چاپ: دوم‏، ص 357، حکمت 55.
(8). كنز العمال في سنن الأقوال و الأفعال، متقي هندي، علاء الدين علي بن حسام الدين، محقق: بكري حياني – صفوة السقا، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1401 قمری/1981 میلادی، الطبعة الخامسة، ج 16، 128، ح 44154.
(9). غرر الحكم و درر الكلم‏، همان، حکمت 56؛ اين حديث را صاحب ميزان الحكمة، ري شهري، محمد، تحقيق: دار الحديث، دار الحديث، 1416 قمری، چاپ: اول، ج 3، ص 159 آورده است. براى مطالعه بيشتر به بحث «خير» در همان ص 159 مراجعه شود).
(10). غرر الحكم و درر الكلم‏، همان، ص 358، حکمت 77.
(11). همان، حکمت 78.
(12). گردآوری از کتاب: اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: اكبر خادم الذاكرين‏، نسل جوان‏، قم‏، 1385 شمسی، چاپ: اول‏، ج 2، ص 413.