عظمت علمى قرآن در بيان آثار «رعد و برق»

پرسش : رعد و برق و آثار آن در قرآن چگونه بیان شده است؟

پاسخ اجمالی:

 رعد و برق به عنوان پدیده ای حاصل از تخلیه الکتریکی ابرها، فواید زیادی دارد. از جمله: ترکیب قطرات آب با اکسیژن بیشتر بر اثر حرارت رعد و برق و در نتیجه پدید آمدن آب اکسیژنه به عنوان آفت زدای میکروب های نباتی، ترکیب شدن قطرات آب با کربن هوا بر اثر حرارت رعد و برق و پدید آمدن اسید کربنیک به عنوان عنصر اولیه کودهای طبیعی، سوزانده شدن مقدار زیادی از اکسیژن اطراف ابرها و ایجاد فشار هوا برای متراکم و سنگین شدن ابرها و بارش باران های شدید که به این فایده رعد و برق در یکی از آیات سوره روم اشاره شده است.

پاسخ تفصیلی:

در قرآن مجید کراراً سخن از رعد و برق به میان آمده و بلافاصله بعد از آن به ریزش باران ها اشاره شده است.
در آیه24 سورهروم مى خوانیم: «وَمِنْ آیَاتِهِ یُرِیکُمْ الْبَرْقَ خَوْفاً وَطَمَعاً وَیُنَزِّلُ مِنْ السَّمَاءِ مَاءً فَیُحْیى بِهِ الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ فِی ذَلِکَ لاَیَات لِقَوْم یَعْقِلُونَ»؛ (و از نشانه هاى او این است که برق [آسمانى] را به شما نشان مى دهد که مایه بیم و امید است [بیم از صاعقه، و امید به نزول باران]، و از آسمان آبى فرو مى فرستد که زمین را بعد از مردنش بوسیله آن زنده مى کند؛ در این نشانه هایى است براى گروهى که مى اندیشند).
در آیه12 سورهرعد مى خوانیم: «هُوَ الَّذِى یُرِیکُمْ الْبَرْقَ خَوْفاً وَطَمَعاً وَیُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ»؛ (او کسى است که برق [و صاعقه] را به شما نشان مى دهد، که هم مایه بیم است و هم مایه امید؛ و ابرهاى سنگین بار ایجاد مى کند).

در گذشته کسى دقیقاً نمى دانست که پیدایش رعد و برق از کجا است، لذا هر کس فرضیه اى براى خود درست مى کرد، و گاه آن را با اسطوره ها و افسانه ها مى آمیخت. ولى امروزه مسلم شده است که جریان رعد و برق مربوط به تخلیه هاى الکتریکى است که بین دو قطعه ابر با الکتریسیته هاى مختلف (یکى مثبت و دیگرى منفى) حاصل مى شود؛ و در واقع همان طور که وقتى دو سیم برق به هم نزدیک شود، جرقه اى مى زند که هم داراى صدا و هم حرارت است؛ همین معنا در میان ابرها رخ مى دهد، برق جرقه عظیم آن است و رعد صداى آن جرقه.
گاه این تخلیه الکتریکى بین قطعات ابرى که داراى الکتریسیته مثبت است و زمین که معمولا الکتریسته منفى دارد صورت مى گیرد و در این هنگام، جرقه در سطح زمین ظاهر مى شود، و آن را صاعقه مى نامند که سبب آتش سوزى هاى مهیب در بیابان ها و جنگل ها و گاه در ساختمان ها مى شود و ممکن است یک گله گوسفند عظیم را در یک لحظه تبدیل به خاکستر کند؛ و یا اگر به کوه بخورد سنگ ها متلاشى شود؛ و یا اگر به سطح دریا اصابت کند جانداران دریا را در یک منطقه نابود سازد. همه اینها به خاطر آن است که حرارت حاصله از آن جرقه بسیار بالا است ـ در حدود پانزده هزار درجه سانتیگراد یعنى تقریباً دو برابر حرارت سطح خورشید ـ حرارتى که همه چیز را مبدل به دود و خاکستر مى کند.
بنابراین گرچه برق و رعد، از مظاهر وحشتناک جهان طبیعت است ولى با این حال فواید و برکات زیادى نیز در بر دارد.
یکى از مهم ترین آثار آن، نزول باران هاى سنگین است؛ زیرا حرارت ناشى از برق، مقدار زیادى از هواى اطراف را مى سوزاند؛ و فشار هوا کم مى شود و مى دانیم که در فشار کم ابرها مى بارند و به همین دلیل رگبارهاى شدید بعد از رعد و برق ها ظاهر مى شود.
این نکته نیز جالب توجه است که در همان حال که ابرهاى متراکم تا نزدیکى هاى زمین را مى پوشانند و هوا تاریک مى شود، و صداى غرش رعد و روشنایى برق شنیده و دیده مى شوند؛ و تندبادهاى بالاتر سبب مى گردد که ابرها، حامل دانه هاى درشت و فراوان شوند و بسیار ثقیل و سنگین گردند.(1)
و این درست همان چیزى است که در آیات فوق خواندیم که بعد از اشاره به مساله برق سخن از ابرهاى سنگین مى گوید.
از این گذشته حرارت شدید برق سبب مى شود که قطرات باران با مقدار بیشترى از اکسیژن ترکیب شده و آب اکسیژنه که آب سنگین نیز گفته اند حاصل (2 o 2H ) شود و این آب سنگین، اثر فوق العاده اى در کشتن بسیارى از میکروب ها و آفات نباتى دارد؛ لذا دانشمندان گفته اند هر سال رعد و برق کمتر باشد آفات نباتى بیشتر است. (این تفسیر دیگرى درباره ابرهاى سنگین است).
اضافه بر اینها قطرات باران که با کربن هوا به واسطه حرارت شدید برق آمیخته مى شود حالت اسید کربنیک پیدا مى کند که بعد از پاشیده شدن بر زمین ها و ترکیب با مواد دیگر، ترکیباتى به وجود مى آورد که از بهترین کودها براى پرورش گیاهان محسوب مى شود. تا آنجا که بعضى از دانشمندان مى گویند مقدار کودى که از رعد و برق ها در کره زمین به وجود مى آید بالغ بر ده میلیون تن در سراسر کره زمین است که رقم بسیار بالایى است.
هنگامى که این اکتشافات علمى را در برابر آیات فوق قرار مى دهیم و مخصوصاً با توجه به این که در آن عصر و زمان و به ویژه در محیط عربستان کمترین اثرى از این علوم وجود نداشت به عظمت علمى قرآنپى مى بریم.(2)
پی نوشت:
(1). اقتباس از كتاب باد و باران، صفحه 138.
(2). گردآوري از کتاب: پيام قرآن‏، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، 1386 ه. ش‏، ج 8، ص 183.