عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی
فهرست این نوشتار:
عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی
سوال: آیا حضرت قاسم ازدواج کرده بود؟
پاسخ حجت الاسلام طاها:
این واقعه سند تاریخی درست وقابل اعتمادی ندارد و از قرن دهم هجری وارد برخی از متون تاریخی شده و اکثر علما آن را نپذیرفته اند. شرایط روز عاشورا و قراین دیگر نشان می دهد که اصل وجود چنین حادثه ای واقعیت تاریخی ندارد. ظاهرا این داستان با داستان ازدواج فرزند دیگر امام مجتبی علیه السلام یعنی حسن مثنی خلط و اشتباه شده که در قبل از محرم آن سال رخ داده است.
باید دقت داشت برگزاری مراسم شادی در ایام محرم آنهم به این بهانه اصلا درست نیست و سبب وهن عزاداری سید و سالار شهیدان خواهد بود، لذا لازم است به این چنین رویدادهایی که ضعیف السند هستند توجه نکرد و رسوم غلط را در میان عزاداری های باشکوه امام حسین علیه السلام ایجاد ننمایند.
در ادامه به صورت تفصیلی بخوانید:
عروسی قاسم
عروسی قاسم یکی از ماجراهای معروف در حادثه کربلا است. از ملا حسین کاشفی به عنوان اولین کسی که از این واقعه یاد کرده نام می‌برند. به پیروی از وی، عده‌ای از مقتل نویسان از آن یاد کرده و عده‌ای نیز نپذیرفته و آن را از تحریفات عاشورا می‌دانند.
به نظر می‌رسد این داستان، با داستان عروسی حسن مثنی اشتباه شده و تغییراتی در آن صورت گرفته‌است.
قاسم بن حسن(ع)
قاسم یکی از فرزندان امام حسن مجتبی(ع) است که در واقعه کربلا به شهادت رسیده است. طبق بعضی از منابع وی در هنگام شهادت به حد بلوغ نرسیده بود.[۲] درباره حوادث زندگی کوتاه قاسم، مطلب دیگری در منابع نمی‌توان یافت مگر داستان عروسی که از قرن دهم به بعد وارد متون عزاداری شد.
داستان عروسی
قاسم در روز عاشورا از عمویش امام حسین(ع) اجازه میدان خواست ولی امام به علت سن کم وی اجازه نداد. قاسم از این ماجرا ناراحت شده، ناگاه یاد بازوبندی افتاد که پدرش امام حسن مجتبی(ع) بر بازوی وی بسته بود و از وی خواسته بود هنگامی که غم و اندوه بیش از حد بر وی غلبه کرد آن را باز کند. قاسم بازوبند را باز کرده و دید امام حسن به وی وصیت کرده بود در کربلا جان خود را فدای عمویت کن. قاسم شادمان خود را به عمو رساند و وصیت پدر را به امام نشان داد، امام پس از مشاهده خط برادر گریه کرده به قاسم فرمود:
پدر به من نیز وصیت کرده که یکی از دخترانم را به عقد تو درآورم و به عباس(ع) و عون و زینب(س) فرمود مقدمات عقد قاسم را فراهم کنند. بدین ترتیب قاسم در همان روز عاشورا عروسی کرد و پس از آن وارد میدان شد.[۳]
ناقلان داستان
اولین کسی که این داستان را به صورت تفصیل بیان کرده ملاحسین کاشفی در کتاب روضة الشهداء است.
نویسنده کتاب بحرالانساب این داستان را نقل کرده و نام دختر امام حسین(ع) را زبیده دانسته و می‌گوید: چون نوبت به قاسم بن حسن(ع) رسید حضرت امام حسین(ع) قاسم را در کنار گرفت و گفت‌ای نور دیده تو از برای من از حسن(ع) یادگاری. برادرم مرا وصیت کرده که زبیده خاتون را به عقد قاسم در آورم.[۴]
علاوه بر آنکه امام حسین(ع) دختری به نام زبیده نداشته، بر اهل تتبع پوشیده نیست که کتاب بحرالانساب هیچ ارتباطی به سید مرتضی ندارد و فاقد اعتبار علمی می‌باشد.
فخرالدین طریحی در کتاب واقعۀ المنتخب فی جمع المراثی و الخطب داستان عروسی قاسم را نقل کرده است، اما مقرم این جمله را از آن طریحی نمی‌داند و می‌گوید: شیخ فخرالدین طریحی با آن عظمت و جلالت در علم، امکان ندارد که چنین داستانی را نوشته باشد و بر کسی روا نیست که در حق او این خرافه را تصور کند. در کتاب او، منتخب، دست برده‌اند و این افسانه را داخل آن کرده‌اند؛ طریحی آن کس را هیچ وقت نخواهد بخشید.[۵]
شیخ عباس قمی نیز اگر چه طریحی را عالمی فاضل، محدث با ورع، زاهد، عابد، فقیه شاعر جلیل القدر می‌داند[۶] ولی قصه دامادی قاسم را نمی‌پذیرد و بر آن است که در منابع معتبر نیامده است.[۷]
ملامهدی نراقی در کتاب محرق القلوب می‌گوید: مخفی نماند که از جمله قضایای کربلا که باعث اندوه دلها و سوزش جانها است، واقعۀ شهادت قاسم بن حسن(ع)است و علمای ما رضوان الله علیهم کیفیت قصۀ او را به طرق مختلفه نقل کرده‌اند، بعضی دامادی او را ذکر نموده و بعضی دامادی او را نقل ننموده‌اند و در صحت آن تأمل دارند. چون که فقیر این حکایت را در بعضی کتب ملاحظه نمودم که اعتبار آن کتب به وجوۀ چند در نزد فقیر به صحت پیوسته، لهذا با حکایت دامادی او به نهجی که اظهر و اوضح است در اینجا ایراد مینمایم.[۸]
فاضل دربندی حایری در کتاب اکسیرالعبادات فی اسرار الشهادات موضوع عروسی قاسم را آورده و آن را تایید نموده است. وی می‌گوید:
اگر کسی صاحب تتبع و تحقیق کافی و تفکر دقیق و عمیق باشد بی‌شک ظن قوی به اتفاق افتادن این واقعه در کربلا پیدا میکند و نمیتواند این قضیه را انکار کند. وی می‌افزاید: سیره و روش شیعیان از دیرباز ذکر قضیه ازدواج حضرت قاسم بر سر منبرها و مجالس عزاداری و در محضر صلحا و فضلا و اتقیا بوده است و شعرای زیادی در این زمینه اشعاری سروده‌اند و وقوع این قضیه مورد تصریح جمع زیادی از علما و اصحاب مقاتل وسیره‌نگاران و تاریخ نویسان بوده است.[۹]
سید هاشم بحرانی در کتاب مدینة المعاجز داستان عروسی قاسم را به نقل از الطریحی بیان نموده است.[۱۰]
ابوالحسن شعرانی در کتاب دمع السجوم ترجمه نفس المهموم در مورد ازدواج قاسم می گوید: به نظر ما هیچ علتی ندارد که تزویج قاسم را انکار کنیم؛ چون ملاحسین کاشفی در روضة الشهداء نقل کرده است و او مردی جامع و عالم و متبحر بود… و اینکه گویند: تزویج در آن گیرودار بعید می‌نماید صحیح نیست؛ چون مصالح اعمال ائمه معصومین برای ما معلوم نیست. و اگر کسی گوید: کاشفی سنی بوده است، گوییم: اولا سنی بودن او معلوم نیست و ثانیا همه علمای ما از سنیان روایت کنند.[۱۱]
دیدگاه علمای مخالف
علامه مجلسی: قصه دامادی او(قاسم بن حسن ع) در کتب معتبره به نظر فقیر نرسیده است.[۱۲]
میرزا حسین نوری: قصه عروسی قبل از روضه (روضه الشهداء)، از عصر شیخ مفید تا تألیف کتاب فوق در هیچ کتابی دیده نشده است، چگونه می‌شود قضیه‌ای به این عظمت و قصه‌ای چنین آشکار محقق و مضبوط باشد و به نظر تمام این جماعت نرسیده باشد.[۱۳]
شیخ عباس قمی: قصه دامادی قاسم در کربلا و تزویج فاطمه بنت الحسین برای او صحّت ندارد.[۱۴]
شعرانی در ترجمه نفس المهموم این اشتباه را ناشی از آن می‌داند که امام حسین در مسیر راه، دختر خود فاطمه را به عقد حسن مثنی در آورد.[۱۵]
قاضی طباطبائی داستان عروسی قاسم را فاقد اعتبار است. وی می‌افزاید علامه مامقانی در کتاب تنقیح المقال می‌گوید: آن چه در کتاب منتخب طریحی از قصه تزویج قاسم نقل شده من و سایر اهل تتبع در کتابهای سیره، تاریخ و مقاتل با اعتبار بر آن اطلاع نیافتیم، بسیار دور از اعتبار است که چنین قضیه‌ای روز عاشورا با آن اوضاع و احوال و شدت بلایا اتفاق افتد. به نظر می‌رسد که قصّه عروسی قاسم که هنوز به حد بلوغ نرسیده بود اشتباه شده و داستان عروسی حسن مثنی بدین صورت در افواه اشتهار یافته است.[۱۶]
مرتضی مطهری «… در همان گرماگرم روز عاشورا که می‌دانید مجال نماز خواندن هم نبود، امام نماز خوف خواند و با عجله هم خواند، حتی دو نفر از اصحاب آمدند و خودشان را سپر قرار دادند که امام بتواند این دو رکعت نماز خوف را بخواند… ولی گفته‌اند در همان وقت امام فرمود: حجله عروسی راه بیندازید، من می‌خواهم عروسی قاسم با یکی از دخترهایم را این جا، لااقل شبیه آن هم که شده ببینم ! یکی از چیزهایی که از تعزیه خوان‌های ما هرگز جدا نمی‌شد عروسی قاسم نوکدخدا؛ یعنی نوداماد بود. در صورتی که این در هیچ کتابی از کتابهای تاریخی معتبر وجود ندارد».[۱۷]
ذبیح الله محلاتی عسکری، نویسندۀ تاریخ سامرا و ریاحین الشریعة: چندان که کتابهای معتبر و روایتهای قابل اعتماد را سیر کردم، اثر و اطلاعی از این عروسی به دست نیاوردم و این مطلب در آثار مثبته و کتب معتبره وجود ندارد و شکی نیست که فاطمه بنت الحسین، زوجۀ حسن مثنی بود و شوهرش در کربلا حاضر بود. چگونه ممکن است این نقل اصلی داشته باشد، حال آنکه در کربلا دختر دیگری، به نام فاطمه، از امام حسین(ع) نبوده است.[۱۸]
سید عبدالرزاق موسوی مقرم: هر چه در عروسی قاسم می‌گویند، نادرست است؛ چرا که قاسم به سن بلوغ نرسیده بود و هرگز نص صحیحی نیز در این باره از مورخان وارد نشده است. اما شیخ فخرالدین طریحی با آن عظمت و جلالت در علم، امکان ندارد که چنین داستانی را نوشته باشد و بر کسی روا نیست که در حق او این خرافه را تصور کند. در کتاب او، منتخب، دست برده‌اند و این افسانه را داخل آن کرده‌اند؛ طریحی آن کس را هیچ وقت نخواهد بخشید.[۱۹]
دلایل مخالفان
عروسی قاسم ازطرف بسیاری از محققان و صاحب نظران مورد نقد قرار گرفته است، که بعضی از آنها اشاره می‌شود:
پیشینه: در منابع و مقاتل اولیه اثری از داستان عروسی قاسم نیست، نخستین کسی که این ماجرا را به بیان کرده، ملاحسین واعظ کاشفی است، وی در کتاب روضه الشهدا به تفصیل و در قالب داستان این ماجرا را بیان نموده است. پس از وی در منابع بعدی از جمله منتخب طریحی، اکسیر العبادات فاضل دربندی، محرق القلوب نراقی و تذکره الشهدای ملاحبیب شریف کاشانی راه یافته است.
سن قاسم:اکثر منابع قاسم را کم سن و سال معرفی کرده و یاد آور شده‌اند که وی به بلوغ نرسیده بود.[۲۰][۲۱][۲۲] بدین ترتیب وی در سن ازدواج نبوده است.[۲۳]
استناد به شعر: کاشفی برای گزارش خود سندی ارائه نکرده بلکه تنها در لابلای متن به شعری از ابوالمفاخر رازی اشاره کرد‌ه‌است،[۲۴] ابوالمفاخر از شاعران پارسی گوی دوره سلجوقیان بوده که در نیمه اول سده ششم می‌زیسته‌است.[۲۵] از این بیت می‌توان نتیجه گرفت که در سده پنجم و ششم، بحث عروسی قاسم مطرح بوده‌است.
اشتباه با حسن مثنی
برخی معتقدند عروسی اتفاق افتاده در کاروان امام حسین(ع) مربوط به حسن مثنی است. حسن مثنی یکی از فرزندان امام حسن مجتبی(ع) است. وی داماد امام حسین(ع) و شوهر فاطمه بنت الحسن بوده[۲۶][۲۷] و در این مسئله کسی اختلاف نظر ندارد. فرزندان و نسل وی از جمله عبدالله محض[۲۸]، محمد نفس زکیه[۲۹]و ابراهیم بن عبدالله معروف به قتیل باخمرا[۳۰] علیه خلفای عباسی قیام کردند. لذا در اینکه حسن مثنی داماد امام حسین(ع) بوده تردیدی نمی‌ماند.
داستان عروسی حسن مثنی بر طبق بعضی منابع تاریخی بدین شرح است : حسن مثنی یکی از دختران امام حسین(ع) را خواستگاری کرد،[۳۱] امام به وی فرمود هر کدام از دخترانش فاطمه یا سکینه را می‌خواهد انتخاب کند. حسن خجالت کشیده و حرفی نزد. امام، فاطمه را به عقد وی در آورد چون به مادرش شبیه‌تر بود.[۳۲]
به گفته ابن فندق بیهقی، این ازدواج در سال شهادت امام حسین(ع) اتفاق افتاده است.[۳۳] از آنجا که امام در روز دهم محرم سال ۶۱به شهادت رسیده، به احتمال زیاد این ازدواج در سال ۶۰ و به مدت کوتاهی قبل از روز عاشورا در مکه اتفاق افتاده‌است، لذا حسن مثنی با همسرش فاطمه در کربلا حضور داشته است.[۳۴]
بدین ترتیب به نظر قاضی طباطبایی این عروسی صحت دارد ولی کاشفی به اشتباه آن را در حق قاسم نقل کرده، عروسی در حق قاسم(ع) شهرت یافته و قضیه دو برادر با هم اشتباه شده‌است.[۳۵]
در سالهای اخیر این موضوع به مراسم مداحی و روضه خوانی نیز کشیده شده و حتی اقدام به برگزاری جشن می‌کنند، البته محققین، اهل منبر و مداحان اهل مطالعه از حضور در این مجالس اجتناب کرده و آن را باعث وهن عزاداری امام حسین(ع) می‌دانند.
پانویس
- مقاتل الطالبیین،ص:۹۲
- مقتل جامع ج۲ص۶۲۹
- روضه الشهداء، کاشفی، ص۴۰۱
- بحرالانساب، ص ۲۴
- مقتل مقرم، ص ۲۶۴
- فوائد رضویه ؟
- منتهی الآمال، ج۲ص۵۷۴
- نراقی، ملا محمد مهدی، محرق القلوب، ص ۴۱۰
- اکسیرالعبادات، ج۲ص۳۰۵
- مدینه المعاجز، ج۳، ۳۶۸
- شعرانی، دمع السجوم، ص ۲۷۸ ـ ۲۷۷
- مجلسی، جلاءالعیون، ص۶۷۵
- لؤلؤ و مرجان، میرزا حسین نوری، ص ۱۹۳.
- منتهی الآمال، حاج شیخ عباس قمی، ج اول، ص ۵۷۴
- دمع السجوم ص ۲۷۷
- تحقیق دربارۀ اول اربعین حضرت سیدالشهداء شهید قاضی،ص۳۷۷.
- حماسه حسینی، شهید مطهری، ج اول، ص ۲۷ ۲۸
- محلاتی، ذبیح الله، فرسان الهیجاء، ج ۲، ص ۳۱
- مقتل مقرم، ص ۲۶۴
- کامل بهایی، ص۶۴۶
- مجلسی، جلاءالعیون، ص۶۷۵
- مقتل مقرم، ص۱۷۷
- تحقیق دربارۀ اول اربعین حضرت سیدالشهداء شهید قاضی،ص۳۷۸.
- روضه الشهداء، کاشفی، ص۴۰۱
- دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ص۲۷۷
- مصعب بن‌عبداللّه،نسب قریش، ص ۵۱
- حسنی، المصابیح، ص ۳۷۹
- مقاتل الطالبین، ص۲۱۵
- مقاتل الطالبین، ص۳۱۷
- مقاتل الطالبین، ص۳۴۸
- المنتظم، ج۷ص ۱۸۳
- ارشاد،ص۳۶۶
- ابن فندق، لباب الانساب، ص۳۸۵
- قاضی،تحقیقی درباره اولین اربعین، ص۳۷۷
- قاضی، تحقیقی درباره اولین اربعین، ص۳۷۸
منابع
- ابن فندق، بیهقی علی بن زید، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، محقق رجایی، مهدی، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی(ره)، قم.
- اصفهانی،ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق.
- بلوک باشی، علی، مجله تئاتر، زمستان۱۳۷۰ش، شماره۱۶ از صفحه ۶۳تا۸۸.
- حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، چاپ عبداللّه حوثی، صنعا.
- خاکی،محمد رضا، مجله هنر، تابستان۱۳۸۷ش، شماره۴۰از صفحه۶۶تا۷۸.
- شعرانی، میرزا ابوالحسن، دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، وزارت ارشاد، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۵ش.
- قاضی طباطبایی، محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا علیه‌السلام، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ وانتشارات، تهران، ۱۳۸۳ش.
- محلاتی عسکری، ذبیح اللَّه، فرسان الهیجاء، تهران، مرکز نشر کتاب، ۱۳۹۰ ق، ج ۲، ص۳۱.
- مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۵۳م.
- مفید، ارشاد، ترجمه محمدباقر محمودی، انتشارات اسلامیه، ۱۳۸۰ش.
- نراقی، ملا محمدمهدی، محرق القلوب، به اهتمام علی نظری منفرد، انتشارات سرور، چ اول، ۱۳۸۸ش.
منبع : سایت هدانا برگرفته از ویکی شیعه با تصرف..
مذاکره امام حسین علیه السلام با عمر سعد
ازدواج حضرت خدیجه قبل از پیامبر
دلايل ايمان آوردن حضرت ابوطالب
سند شهادت حضرت محسن در منابع اهل سنت
منزلگاه هاي سفر امام حسين تا كربلا
مشابه جنايات داعش در تاريخ اسلام
کلید: عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی عروسی حضرت قاسم از منظر اسناد تاریخی
