شكيات نماز در رساله امام خميني

شكيات نماز ٢٣ قسم است: هشت قسم آن شكهايى است كه نماز را باطل مى‏كند، و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد، و نه قسم ديگر آن صحيح است.
 

شكهاى باطل

١١٦٥ شكهايى كه نماز را باطل مى‏كند از اين قرار است:

اول: شك در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولى شك در شماره ركعتهاى نماز مستحب دو ركعتى و بعضى از نمازهاى احتياط نماز را باطل نمى‏ كند.

دوم: شك در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى.

سوم: آنكه در نماز چهار ركعتى شك كند كه يك ركعت‏ خوانده يا بيشتر.

چهارم: آنكه در نماز چهار ركعتى پيش از تمام شدن سجده دوم شك كند كه دو ركعت‏ خوانده يا بيشتر .

(تفصيل اين مساله در صورت چهارم مساله ١١٩٩ بيان شده است، مراجعه شود.

پنجم: شك بين دو و پنج‏ يا دو و بيشتر از پنج. ششم: شك بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش. هفتم: شك در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت‏خوانده است. هشتم: شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش چه پيش از تمام شدن سجده دوم باشد يا بعد از آن. ولى اگر بعد از سجده دوم شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش براى او پيش آيد احتياط مستحب آن است كه بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.

١١٦٦ اگر يكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پيش آيد نمى‏تواند نماز را به هم بزند، ولى اگر به قدرى فكر كند كه شك پا برجا شود، به هم زدن نماز مانعى ندارد.
شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد

١١٦٧ شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است:

اول: شك در چيزى كه محل بجا آوردن آن گذشته است، مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه.

دوم: شك بعد از سلام نماز.

سوم: شك بعد از گذشتن وقت نماز.

چهارم: شك كثيرالشك، يعنى كسى كه زياد شك مى كند.

پنجم: شك امام در شماره ركعتهاى نماز در صورتى كه ماموم شماره آنها را بداند و همچنين شك ماموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند. ششم: شك در نماز مستحبى.
١– شك در چيزى كه محل آن گذشته است

١١٦٨ اگر در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه مثلا شك كند كه حمد خوانده يا نه چنانچه مشغول كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد نشده بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده بجا آورده و اگر مشغول كارى كه بايدبعد از آن انجام دهد شده به شك خود اعتنا نكند.

١١٦٩ اگر در بين خواندن آيه ‏اى شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه، يا وقتى آخر آيه را مى‏خواند شك كند كه اول آن را خوانده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند.

١١٧٠ اگر بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاى واجب آن مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند.

١١٧١ اگر در حالى كه به سجده مى ‏رود شك كند كه ركوع كرده يا نه يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.

١١٧٢ اگر در حال برخاستن شك كند كه تشهد را بجا آورده يا نه بايد اعتنا نكند، ولى اگر شك كند كه سجده را بجا آورده يا نه بايد برگردد و بجا آورد.

١١٧٣ كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى‏خواند اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مى‏خواند شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از آن كه مشغول حمد يا تسبيحات شود شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه، بايد بجا آورد.

١١٧٤ اگر شك كند كه يكى از ركنهاى نماز را بجا آورد يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده بايد آن را بجا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن تشهد شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد بجا آورد و چنانچه بعد يادش بيايدكه آن ركن را بجا آورده بوده چون ركن زياد شده نمازش باطل است.

١١٧٥ اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده بايد آن را بجا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده يا نه بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را بجا آورده بوده چون ركن زياد نشده نماز صحيح است.

١١٧٦ اگر شك كند كه ركنى را بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول تشهد است اگر شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر يادش بيايد كه آن ركن را بجا نياورده در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد آن را بجاآورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است مثلا اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد كه دو سجده را بجا نياورده بايد بجا آورد و اگر در ركوع يا بعداز آن يادش بيايد نمازش باطل است.

١١٧٧ اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است‏شده بايد به شك خود اعتنا نكند، مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگربعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد بجاآورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحيح است، بنابراين اگر مثلا در قنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است.

١١٧٨ اگر شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه يا شك كند درست گفته يا نه ، چنانچه مشغول تعقيب نماز يا مشغول نماز ديگر شده، يا به واسطه انجام كارى كه نماز را به هم مى‏زند از حال نمازگزار بيرون رفته بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از اينها شك كند بايد سلام را بگويد ، اما اگردر صحيح گفتن سلام شك كند در هر صورت بايد به شك خود اعتنا ننمايد چه مشغول كارد يگر شده باشد يا نه.
٢– شك بعد از سلام

١١٧٩ اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه ، مثلا شك كند ركوع كرده يا نه يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه چهار ركعت‏خوانده يا پنج ركعت به شك خود اعتنا نكند، ولى اگر هر دو طرف شك او باطل باشد، مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت‏خوانده يا پنج ركعت، نمازش باطل است.
شك بعد از وقت

١١٨٠ اگر بعد از گذشتن وقت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست ولى اگر پيش از گذشتن وقت‏شك كند كه نماز خوانده يا نه يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند، بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را بجا آورد.

١١٨١ اگر بعد از گذشتن وقت‏شك كند كه نماز را درست‏خوانده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.

١١٨٢ اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ولى نداند به نيت ظهر خوانده يا به نيت عصر بايد چهار ركعت نماز قضا به نيت نمازى كه بر او واجب است بخواند.

١١٨٣ اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.
٤– كثير الشك (كسى كه زياد شك مى‏كند)

١١٨٤ اگر كسى در يك نماز سه مرتبه شك كند يا در سه نماز پشت‏سر هم مثلا در نماز صبح و ظهر و عصر شك كند، كثيرالشك است و چنانچه زياد شك كردن اواز غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد به شك خود اعتنا نكند.

١١٨٥ كثيرالشك اگر در بجا آوردن چيزى شك كند چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نمى‏كند بايد بنا بگذارد كه آن را بجا آورده، مثلا اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است و اگر بجا آوردن آن نماز را باطل مى‏كند بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده، مثلا اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر چون زياد شدن ركوع نماز را باطل مى‏كند بايد بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع نكرده است.

١١٨٦ كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى‏كند چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كند بايد به دستور آن عمل نمايد ، مثلا كسى كه زياد شك مى‏كند سجده كرده يا نه، اگر در بجا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور آن رفتار نمايد يعنى اگر ايستاده، ركوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته، اعتنا نكند.

١١٨٧ كسى كه در نماز مخصوصى مثلا در نماز ظهر زياد شك مى‏كند اگر در نماز ديگر مثلا در نماز عصر شك كند بايد به دستور شك رفتار نمايد.

١١٨٨ كسى كه وقتى در جاى مخصوصى نماز مى‏خواند زياد شك مى‏كند اگر در غير آن جا نماز بخواند و شكى براى او پيش آيد به دستور شك عمل نمايد.

١١٨٩ اگر انسان شك كند كه كثيرالشك شده يا نه، بايد به دستور شك عمل نمايد و كثيرالشك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته بايد به شك خود اعتنا نكند.

١١٩٠ كسى كه زياد شك مى‏كند اگر شك كند ركنى را بجا آورده يا نه و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده چنانچه مشغول ركن بعد نشده بايد آن را بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است، مثلا اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند چنانچه پيش از سجده يادش بيايد كه ركوع نكرده بايد ركوع كند و اگر در سجده يادش بيايد نمازش باطل است.

١١٩١ كسى كه زياد شك مى‏كند اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته بايد آن را بجا آورد و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است، مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است.
٥– شك امام و ماموم

١١٩٢ اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند، مثلا شك كند كه سه ركعت‏خوانده يا چهار ركعت چنانچه ماموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت‏خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت‏خوانده است امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط لازم نيست و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت‏خوانده است و ماموم در شماره ركعتهاى نماز شك كند بايد به شك خود اعتنا ننمايد.
٦– شك در نماز مستحبى

١١٩٣ اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبى شك كند چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى‏كند بايد بنا را بر كمتر بگذارد، مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت‏خوانده يا سه ركعت بايد بنا بگذارد كه دو ركعت‏خوانده است و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى‏كند، مثلا شك كند كه دو ركعت‏خوانده يا يك ركعت،به هر طرف شك عمل كند نمازش صحيح است.

١١٩٤ كم شدن ركن نافله را باطل مى‏كند بنابر احتياط واجب، ولى زياد شدن ركن آن را باطل نمى‏كند، پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن را بجا آورد، مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره را نخوانده بايدبرگردد و سوره را بخواند و دوباره به ركوع رود.

١١٩٥ اگر در يكى از كارهاى نافله شك كند خواه ركن باشد يا غير ركن چنانچه محل آن نگذشته بايد بجا آورد و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.

١١٩٦ اگر در نماز مستحبى دو ركعتى گمانش به سه ركعت‏يا بيشتر برود يا گمانش به دو ركعت‏يا كمتر برود بايد به همان گمان عمل كند، مگر آن كه موجب بطلان باشد كه در اين صورت گمان، حكم شك را دارد، مثلا اگر گمانش به يك ركعت مى‏رود احتياطا بايد يك ركعت ديگر بخواند.

١١٩٧ اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى‏شود يا يك سجده يا تشهد را فراموش نمايد لازم نيست بعد از نماز سجده سهو يا قضاى سجده و تشهد را بجا آورد.

١١٩٨ اگر شك كند كه نماز مستحبى را خوانده يا نه، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيار وقت معين نداشته باشد بنا بگذارد كه نخوانده است و همچنين است اگر مثل نافله يوميه وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت‏شك كند كه آن را بجاآورده يا نه، ولى اگر بعد از گذشت وقت‏شك كند كه خوانده است‏يا نه، به شك خود اعتنا نكند.

 

شكهاى صحيح

١١٩٩ در نه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند بايد فكر نمايد، پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند و گرنه به دستورهايى كه گفته مى‏ شود عمل نمايد و آن نه صورت از اين قرار است:

 

اول: آنكه بعد از سر برداشتن از سجده دوم شك كند دو ركعت‏ خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت ‏خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به دستورى كه بعد گفته مى‏شود بجا آورد.

 

دوم: شك بين دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه بايدبنا بگذارد چهار ركعت‏ خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.

 

سوم: شك بين دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنابر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد ولى اگر بعد از سجده اول يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم يكى از اين سه شك برايش پيش آيد مى تواند نماز را رها كند و دوباره بخواند.

چهارم: شك بين چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد ولى اگر بعد از سجده اول يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم، اين شك، براى او پيش آيد، بنابر احتياط استحبابى به دستورى كه گفته شد عمل كند اگر چه نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند.

پنجم: شك بين سه و چهار كه در هر جاى نماز باشد بايد بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.

ششم: شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.

هفتم: شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.

هشتم: شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجاآورد.

نهم: شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بجا آورد.

١٢٠٠ اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد نبايد نماز را بشكند و چنانچه نماز را بشكند معصيت كرده است پس اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند مثل رو گرداندن از قبله، نماز را از سر گيرد نماز دومش هم باطل است. و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند مشغول نماز شود نماز دومش صحيح است.

١٢٠١ اگر يكى از شكهايى كه نماز احتياط بر آنها واجب است در نماز پيش آيد،چنانچه انسان نماز را تمام كند و بدون خواندن نماز احتياط، نماز را از سر بگيرد، معصيت كرده است. پس اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند نماز را از سر گرفته، نماز دومش هم باطل است، و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند مشغول نماز شده، نماز دومش صحيح است.

١٢٠٢ وقتى يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد، چنانكه گفته شد بايد فكر كند، ولى اگر چيزهايى كه به واسطه آنها ممكن است‏يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا شود از بين نمى‏رود، چنانچه كمى بعد فكر كند، اشكال ندارد، مثلا اگر در سجده شك كند مى‏تواند تا بعد از سجده فكر كردن را تاخير بيندازد.

١٢٠٣ اگر اول گمانش به يك طرف بيشتر باشد، بعد دو طرف در نظر او مساوى شود بايد به دستور شك عمل نمايد، و اگر اول دو طرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى كه وظيفه او است بنا بگذارد، بعد گمانش به طرف ديگر برود بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.

١٢٠٤ كسى كه نمى‏داند گمانش به يك طرف بيشتر است‏يا هر دو طرف در نظر او مساوى است، بايد احتياط كند و در هر مورد، احتياط بطور مخصوصى است كه در كتابهاى مفصل گفته شده است.

١٢٠٥ اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدى داشته كه مثلا دو ركعت‏خوانده يا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته، ولى نداند كه گمانش به خواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده، به احتياط واجب بايد نماز احتياط را بخواند.

١٢٠٦ اگر موقعى كه تشهد مى‏خواند يا بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان موقع يكى از شكهايى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح مى‏باشد براى او پيش آيد، مثلا شك كند كه دو ركعت‏خوانده يا سه ركعت، به احتياط واجب بايد به دستور آن شك عمل كند و نمازش را هم دوباره بخواند.

١٢٠٧ اگر پيش از آنكه مشغول تشهد شود يا در ركعتهايى كه تشهد ندارد پيش از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، و در همان موقع يكى از شكهايى كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است برايش پيش آيد، نمازش باطل است.

١٢٠٨ اگر موقعى كه ايستاده، بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنج‏شك كند و يادش بيايد كه دو سجده يا يك سجده از ركعت پيش بجا نياورده، نمازش باطل است.

١٢٠٩ اگر شك او از بين برود و شك ديگرى برايش پيش آيد، مثلا اول شك كند كه دو كعت‏خوانده يا سه ركعت، بعد شك كند كه سه ركعت‏خوانده يا چهار ركعت،بايد به دستور شك دوم عمل نمايد.

١٢١٠ اگر بعد از نماز شك كند كه در نماز مثلا بين دو و چهار شك كرده يا بين سه و چهار، احتياط واجب آن است كه به دستور هر دو عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند.

١٢١١ اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز شكى براى او پيش آمده ولى نداند ازشكهاى باطل بوده يا از شكهاى صحيح و اگر از شكهاى صحيح بوده كدام قسم آن بوده‏است، بنا بر احتياط واجب بايد به دستور شكهايى كه صحيح بوده و احتمال مى‏داده عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند.

١٢١٢ كسى كه نشسته نماز مى‏خواند اگر شكى كند كه بايد براى آن، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند، بايد دو ركعت نشسته به جا آورد، بلكه اگر شكى كند كه بايد براى آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد.

١٢١٣ كسى كه ايستاده نماز مى‏خواند اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود، بايد مثل كسى كه نماز را نشسته مى‏خواند و حكم آن در مساله پيش گفته شد نماز احتياط را بجا آورد.

١٢١٤ كسى كه نشسته نماز مى‏خواند اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد،بايد به وظيفه كسى كه نماز را ايستاده مى‏خواند عمل كند.

 

** حتما خوانده شود:

– شکيات نماز مطابق با نظر مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي

– رساله امام خميني