شرکت زنان در تشییع جنازه از منظر اهل سنت

آنچه در پیش رو می خوانید مقاله ای ترجمه شده از سایت سایت «دار الإفتاء المصرية» در رد افکار وهابیت می باشد، نه تنها شیعه بلکه اهل سنت نیز قائل هستند که شرکت زنان در تشییع جنازه اشکالی ندارد.

حکم شرکت زنان در تشییع جنازه چیست؟

پاسخ

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) مردم را به شرکت در تشییع جنازه امر فرمودند و برای هر کس که این کار را انجام دهد، پاداشی به بزرگی کوه احد وعده دادند تا فضیلت عظیم این امر را بیان و مردم را به انجام آن ترغیب کنند. مسلم در «صحیح» خود به نقل از ابوهریره آورده است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: «هر کس که از روی ایمان و برای رضای خدا، در تشییع جنازه مسلمانی شرکت کند و بر او نماز بخواند و تا زمان خاک‌سپاری حضور داشته باشد، برای او پاداشی به اندازه دو قیراط است که هر قیراط همچون کوه احد می­باشد. هر کس که بر میت نماز بخواند و پيش از خاک‌سپاری او بازگردد، پاداشی به اندازه یک قیراط دارد». در روایت دیگری در «صحیح بخاری» آمده است: «سالم بن عبدالله بن عم) می­گوید: «ابن‌‌عمر بر جنازه نماز می­خواند و سپس بازمی­گشت. وقتی حدیث ابوهریره را شنید، گفت: قیراط‌‌‌های زیادی را از دست دادیم».

 

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) شرکت در تشییع جنازه را یکی از حقوق مسلمانان بر یکدیگر بيان فرموده‌‌اند. این دو (بخاری و مسلم) در «صحیح» خود به نقل از ابوهریره آورده ­اند که می­گوید: از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمودند: «هر مسلمان بر مسلمان دیگر پنج حق دارد: پاسخ سلام او را بگوید؛ هرگاه که بيمار شد، به عیادتش برود؛ در تشییع جنازه او شرکت کند؛ درخواست او را اجابت نماید؛ هرگاه عطسه کرد، برای او دعا کند و «یرحمک الله» بگوید». بخاری در «صحیح» خود به نقل از «براء بن عازب» آورده است: «پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) ما را به هفت چیز سفارش فرمودند:

عیادت از مریض؛

شرکت در تشییع جنازه؛

دعاکردن به هنگامی که کسی عطسه می­کند؛

یاری ضعیف؛

یاری مظلوم؛

گسترش صلح و آرامش؛

پذیرش سوگند برادر مسلمان،

و از هفت چیز بر حذر داشت: استفاده از ظرف نقره؛ استعمال انگشتر طلا؛ نشستن بر زین مرکبی که روی آن پارچه حریر و دیبا باشد؛ پوشیدن لباس حریر، دیبا؛ قسیّ (لباسی که از کتان و ابریشم تهيه می‌‌شود) و استبرق (لباس ابریشمی که با نخ طلا دوخته شده است)».

فقها در حکم شرکت زنان در تشییع جنازه اختلاف نظر دارند:

حنفی­ها معتقدند که شرکت زنان در تشییع جنازه کراهتی شدید در حد تحریم دارد. علامه ابن‌‌عابدین حنفی در «ردّ المختار علی الدر المختار» (2/232، انتشارات دارالفکر) می­گوید: کراهت شرکت زنان از باب تحریم است؛ زیرا پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) می­فرمایند: «بازگردید؛ چرا که شما مرتکب گناه شده ­اید و پاداشی برای شما نیست». ابن‌‌ماجه این حدیث را با سند ضعیف نقل کرده است؛ ولی کلمه «حادث» با اختلاف زمانی که عايشه به آن اشاره دارد، سند آن را تقویت می­کند؛ عايشه می­گوید: «اگر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) می­دید که زنان پس از او چه کردند، آنان را از ورود به مسجد بازمی­داشت؛ همان‌‌طور که زنان بنی­اسرائیل منع شدند». این سخن را در مورد زنان زمانه خود می­گوید. پس درباره زنان زمانه ما چه خواهد گفت؟

 

در «صحیحین» به نقل از اُم‌‌عطیه آمده است: «ما زنان از شرکت در تشییع جنازه منع شده­ ایم؛ اما این منع قطعی نبوده است». یعنی نهی تنزیهی است؛ لذا باید به همان زمان اختصاص یابد؛ زیرا رفتن به مساجد و شرکت در نمازهای عید برای آنان مباح بود».

– فقهای مالکی معتقدند: شرکت زن سالمند به صورت مطلق جایز است. شرکت زن جوانی که بیم گمراهی او نمی­رود، به‌‌ویژه اگر جنازه متعلق به کسانی باشد که مصیبت آن برایش سنگین باشد، مانند: پدر، مادر، همسر، پسر، دختر، برادر و خواهر بی‌‌اشکال است؛ ولی کسی که بیم گمراهی او می­رود، شرکت او مطلقا حرام است. «الصاوی» مالکی در «بلغة السالك لأقرب المسالك» معروف به «حاشية الصاوي على الشرح الصغير» (1/566، انتشارات دارالمعارف) می­گوید: «شرکت زن سالمند در تشییع جنازه، مطلقا جایز است. زن جوانی که بیم گمراهی او نمی­رود، اگر جنازه متعلق به کسانی باشد که مصیبت آن برایش سنگین باشد، مانند: پدر، مادر، همسر، پسر، دختر، برادر و خواهر، شرکت او بی‌اشکال است. کسی که بیم گمراهی او می­رود، شرکت او مطلقا حرام است». «متجالة» یعنی پیرزنی که مردان تمایلی به او ندارند. در همین کتاب می­گوید: «شرکت پیرزنی که مردان به او تمایلی ندارند، در تشییع جنازه جایز است». در «غریب الحدیث» (2/121، انتشارات دارالفکر) آمده است: «متجالة به زنی گفته می‌‌شود که به سن پیری رسیده و عاجز باشد».

فقهای شافعی و حنبلی معتقدند:

شرکت زنان مطلقا کراهت دارد. «نَوَوی» در «المجموع» (5/277، انتشارات دارالفکر) می­گوید:

«حکم درست این است که شرکت زنان در تشییع جنازه کراهت دارد، ولی حرام نیست. اصحاب ما معتقد به این سخن هستند. رویکرد ما و عموم علما بر کراهت شرکت زنان در تشییع می­باشد. این حدیث را افراد زیر به ترتیب نقل کرده­ اند: ابن‌‌منذر، ابن‌‌مسعود، ابن‌‌عمر، ابی‌‌امامه و عايشه و امامان مسروق، الحسن، النخعی، الأوزاعی، احمد، اسحاق. ثوری به نقل از ابی‌‌‌الدرداء، زُهری و ربیعة می­گوید:

آنان این حدیث را انکار نکرده ­اند. مالک شرکت در تشییع جنازه را فقط برای زن جوان مکروه می­دانست. «العبدری» به نقل از مالک می­گوید: شرکت در تشییع جنازه مکروه است؛ مگر این‌که میت فرزند، پدر و همسر آن زن یا کسانی که هم­رتبه آنان هستند، باشد». علامه ابن‌‌‌قدامه المقدسی در «المغنی» (2/356، انتشارات مکتبة‌‌القاهره) می­گوید: «شرکت زنان در تشییع جنازه مکروه است».

در پاسخ به فقهای حنفی گفته شده است: حدیثی که ابن‌‌ماجه به نقل از  امام علی(کرّم‌الله وجهه و رضی عنه) آورده، از نظر سندی ضعیف است و با وجود احادیث دیگر در این باب، به این حدیث استناد نمی­شود. آنان برای حدیث اُم‌‌عطیه تخصیص قائل شدند؛ ولی این حدیث تخصیص ندارد و بر اساس تفسیر اُم‌‌عطیه از این حدیث، نهی آن از باب تنزیه می­باشد؛ زیرا می­گوید: «ولی این نهی قطعی نیست».

 

علامه «ابن‌‌الملقن» در «التوضیح لشرح الجامع الصحیح» (9/500، انتشارات دارالنوادر) می­نویسد: اُم‌‌عطیه می­گوید: «این نهی قطعی نیست»؛ زیرا اُم‌‌عطیه از حکم شارع چنین برداشت کرده است که مراد از این نهی، ترک سخنان گناه، غیرواقعی و ناپسندی است که زنان دوران جاهلی بر زبان می‌‌‌آورند و افعال را به روزگار نسبت می­دادند. اگر زنی این امور را ترک کند و به جای آن در حق میت دعا و دلسوزی نماید، کاری شایسته انجام داده و شرکت او در تشییع جنازه مانعی ندارد. این امر دلالت می­کند که اوامر به شناخت نحوه برداشت صحابه از آن امر و چگونگی برداشت آنان نیاز دارد».

هرچند اکثر صحابه، شرکت زنان در تشییع جنازه را مکروه می­دانند، ولی هیچ‌‌‌کدام این کار را امری منکر و حرام نمی­دانستند. عايشه زمانی که شرکت زنان را می­دید، آن را مکروه می­دانست؛ ولی اگر امر مکروه یا حرامی از زنان سر نمی­زد، شرکت آنان را مکروه نمی­دانست.

فقها تصریح کرده­ اند که احکامِ مربوط به یک علت مشخص، منوط به وجود یا عدم وجود آن علت می­باشد. علامه «زرکشی» شافعی در «تشنیف المسامع بجمع الجوامع» (3/54، انتشارات مکتبة قرطبة) می­گوید: «احکام دینی به دو دسته تقسیم می­شود:

۱. احکام ثابت مانند واجبات و محرمات که تنها با نسخ تغییر می­کنند و نسخ احکام هم تنها از جانب خداوند صورت می­گیرد.
۲. احکامی که منوط به علت می­باشد. این احکام با استناد به علل آن از نظر دینی اثبات می­گردد و با تغییر علت­ها احکام نیز تغییر می­کند. بنابراین، حکم منوط به وجود یا عدم وجود علت است و با تغییر علت، تغییر می­کند».

کسانی که شرکت زنان در تشییع جنازه را در هنگام عدم فتنه و گمراهی جایز می­شمارند، به روایتی استناد می­کنند که دو شیخ (بخاری و مسلم) از اُم‌‌عطیه نقل کرده‌‌اند: «ما زنان از شرکت در تشییع جنازه منع شده­ ایم؛ اما این منع قطعی نبوده است». علامه الصنعانی در «سبل السلام» (1/493، انتشارات دارالحدیث) می­نویسد: «ظاهر عبارت (این منع قطعی نبوده است) نشان می­دهد که این نهی دلالت بر کراهت دارد، نه حرام بودن». گویا اُم‌‌عطیه این معنا را از قرینه کلام برداشت کرده؛ وگرنه اصل بر حرام بودن است. عموم علما این امر را مکروه می­دانند. روایتی که ابن‌‌ماجه به نقل از ابوهریره نقل کرده است نیز این دیدگاه را تأیید می­کند: «پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در تشییع جنازه­ای حضور داشتند. عُمَر زنی را دید و بر سر او فریاد کشید. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «ای عُمَر! او را راحت بگذار؛ زیرا چشمش اشکبار و دلش ماتم‌‌زده است و (با میت) خویشاوندی نزدیکی دارد».

استدلال دیگر آنان (برای حضور زنان) این است که میت به خانواده خود انس دارد و به دعا، اذکار، تلاوت قرآن و استغفار آنها نیاز دارد. امام مسلم در «صحیح» خود به نقل از عمرو بن العاص آورده است که وی در هنگام فوت خود وصیت کرد: «زمانی که مرا دفن کردید، بر روی من خاک بریزید؛ سپس مدت زمانی – به اندازه­ای که طول می­کشد تا شتر قربانی و گوشت آن تقسیم شود ـ در کنار قبرم بنشینید؛ زیرا من با شما انس دارم و منتظرم ببینم که فرستادگان پروردگارم با چه چیزی نزد من می­آیند». امام نَوَوی در «المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج» (2/139، انتشارات دار احیاء التراث) می­نویسد: «در این حدیث نکاتی وجود دارد؛ از جمله: مستحب بودن نشستن در کنار قبر پس از تدفین، به همان شيوه‌‌ای که در محل خودش گفته شد؛ زیرا میت صدای کسانی که اطراف قبر هستند را می‌شنود». علامه هِرَوی در «مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح» (3/1227، انتشارات دارالفکر) در توضیح این عبارت «من با شما انس دارم» می­گوید: «یعنی با دعا، اذکار، تلاوت قرآن و استغفار شما مأنوس هستم».

غزالی در «احیاء علوم‌‌‌الدین» (4/492، انتشارات دارالمعرفة) می­­نویسد: «محمد بن احمد المروزی می­گوید: از احمد بن حنبل شنیدم که می­گفت: «هرگاه وارد قبرستان شدید، سوره حمد، فلق، ناس و توحید را بخوانید و ثواب آن را به اهل قبور هدیه کنید؛ چرا که این ثواب به خود شما می­رسد. هدف از زیارت قبور، برای زائر، عبرت گرفتن و برای زیارت‌‌‌شونده (میت) بهره‌مندی از دعای اوست؛ زیرا کسی که به قبرستان می­رود، به این می­اندیشد که این میت چگونه اجزای بدنش متلاشی گشته است؟ چگونه از قبرش مبعوث خواهد شد؟ و خودش  نیز به زودی به او ملحق خواهد شد؛ این امر باعث می­شود تا عبرت بگیرد».

بر این اساس: شرکت زنان در تشییع جنازه اشکال شرعی ندارد؛ به‌‌ویژه اگر جنازه متعلق به یکی از نزدیکان او باشد که مصیبت آن سنگین است. البته باید آداب شرعی را رعایت کند؛ برای مردان مزاحمت ایجاد نکند و بیم گمراهی نرود؛ یعنی اين امور را رعایت کند: بدون آرایش حضور یابد؛ با صدای بلند گریه و شیون نکند؛ بر سر و صورت نزند؛ جامه ندرد و از سروصدای ناپسند پرهیز کند.

منبع: سایت هدانا برگرفته از مقاله سایت «دار الإفتاء المصرية» ترجمه توسط پایگاه تخصصی نقد وهابیت،