خلقت جهان از عدم
آفرينش جهان چگونه است؟ اگر جهان از عدم خلق شده كه عدم زايش ندارد؟
جهان از عدم به معناى ناچيز خلق نشده است بلكه آفرينش جهانِ هستى ابتدايى و غيروابسته به هر ماده پيشين است. به عبارت ديگر آفرينش جهان، صرفاً مستند به اراده حق تعالى است و نيازمند ماده پيشينى نيست كه خداوند جهان را از آن پديد آورد برخلاف خلاقيّت و آفرينش بشرى كه چيزى جز تغيير صورتها و تركيب مواد نخستين براى پديد آوردن محصولى نو نيست. بنابراين حتى اگر در فيزيك كيهانى مواد نخستينى فرض شود كه صورت موجود جهان، تابع تغيير آرايش آن مواد است، از نظر فلسفى آن مواد نيز مخلوق و معلول علت هستى بخش (خداوند) مىباشد.
امام صادق (ع) درباره آفرينش جهان مىفرمايد: «خداوند جهان را از «چيزى» نيافريده است، نه اينكه از «هيچ چيز» و «عدم»، جهان را آفريده باشد».
دقت در عبارت فوق از سويى نمايانگر احاطه علمى و فلسفى امام صادق (ع) و از ديگر سو نشانگر قدرت بى پايان و بىنيازى خداوند در آفرينش جهان است.
در كتاب الاحتجاج شيخ طبرسى آمده است(1): «از امام صادق (ع) پرسيده شد: جهان از چه چيزى آفريده شده است؟ فرمود: از چيزى آفريده نشده است. پرسيده شد: چگونه خداوند از هيچ چيز، زنده مىكند. پاسخ داد: موجودات يا از چيزى آفريده مىشوند و يا از غير شىء (مادى) آفريده مىشوند»(2).
ماجراى آفرينش الهى در قالب يك مثال ساده چنين است: همانطور كه يك مهندس ابتدا نقشه ساختمانى را در ذهن خويش مجسّم مىكند، سپس آن را به تصوير مىكشد و در خارج محقّق مىسازد. در آفرينش جهان هستى نيز حضرت حق قبل از آفرينش، به همه تار و پود و خصوصيات نظام هستى علم دارد و چون اراده كند، به معلومات خويش وجود مىبخشد و آنها موجود مىشوند. لذا قبل از اراده حق اشياء نزد خداوند وجود علمى دارند و بعد از اراده پروردگار، وجود عينى و خارجى پيدا مىكنند(3).
بنابراين فرق است بين اينكه جهان «از چيزى خلق نشده باشد» و اينكه جهان از «عدم» يا «ناچيز» خلق شده باشد. سخن نخست درست و سخن دوم باطل است و اگر كسى به گونه دوم سخن بگويد، بايد آن را به معناى اول فرا داد.
(1) قال الزنديق لابى عبدالله (ع) من اى شى خلق قال عليه السلام: «لا من شى فقال كيف يحيى من لاشى. قال: ان الاشياء لاتخلوا ان تكون خلقت من شى او من غير شى فان كانت خلقت».
000 (2) محمد صالح مازندرانى، شرح اصول كافى، ج 3، ص 300 و. 301
000 (3) براى اطلاع بيشتر ر. ك: مبدأ و معاد، آيه اللَّه جوادى آملى، مقاله هشتم، نظام احسن جهان هستى. پرسمان.
