خلاصه برهان ضرورت بعثت انبيا
آیت الله مصباح یزدی
خداي متعال، انسان را آفريد تا دائم در سر چندراهي‌ها قرار گيرد و راه صحيح را انتخاب كند و سير تكاملي خود را با اختيارش طي کند. آياتي كه درزمينه ابتلا و امتحان انسان است، همه ناظر به اين مسئله است: الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيه لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً؛(1)إِنّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمّا شاكِراً وَإِمّا كَفُوراً.(2) لازمه عاقلانه بودن اين انتخاب، آن است كه انسان علم، شناخت و آگاهي داشته باشد.
برخي از اين شناخت‌ها با عقل حاصل مي‌شود، برخي به‌کلي از دسترس عقل دور است، برخي نيز به عقل فعال قوي احتياج دارد، و افراد ضعيف‌العقل به‌سرعت به آن دست نمي‌يابند؛ نياز به تعليم دارد تا با عقلشان ياد بگيرند، و سرانجام، مطالبي هم هست كه هرچند با عقل، قابل فهم است، غالباً از آن غفلت مي‌كنند. براي اينكه آگاهي آنان به‌اندازه مطلوبي برسد كه بتوانند با آن، انتخاب كنند، غيراز عقل، عامل ديگري لازم است تا آنچه را اصلاً نمي‌فهمند و عقل به آن نمي‌رسد، به آنها تعليم كند و آنچه را به عقل‌هاي بسيار قوي و زكي نياز دارد، دراختيار عموم مردم قرار دهد، و آنچه را از آن غفلت مي‌شود، به‌يادشان بياورد تا بفهمند چرا آفريده شده‌اند و چه راهي را بايد انتخاب كنند و در مقام بندگي و اطاعت خدا برآيند؛ بشناسند كه بايد خدا را پرستيد و از او اطاعت كرد تا به كمال انساني رسيد. پس مي‌توانگفت هدف خلقت انسان، پرستش خداست؛ زيرا انسان بدون پرستش خدا به كمال نمي‌رسد. قرآن مي‌فرمايد: وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلاّ لِيَعْبُدُونِ.(3) اين بدان‌جهت است كه عبادت خدا وسيله كمال انسان است. اگر مردم عبادت نكنند، به كمال نمي‌رسند. پس هدف آفرينش در اين عالم، اين است كه انسان‌ها راه صحيح را كه همان راه عبادت و اطاعت خداست بشناسند و بپيمايند تا به سعادت ابدي نايل شوند: فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ(4) اين فلسفه آفرينش انسان از ديدگاه قرآن است. روايات هم همين معاني را تأييد مي‌كند.
خلاصه سخن اينكه انسان، غيراز عقل خداداد، به معرفت خدا و راه خدا نيازمند است، و نيز به انگيزه‌اي براي عبادت و اطاعت خدا نياز دارد. بشر اين دو چيز را ندارد و اگر به خود واگذار شود و غيراز عقل، عامل ديگري نداشته باشد، شايد اكثر انسان‌ها درصدد خداشناسي و خداپرستي برنيايند؛ يا در اين مسير در دام شياطين بيفتند و به‌جاي خدا، كساني ديگر به آنها معرفي شود و از هدف بازبمانند. پس نقش انبيا اين است كه به بشر كمك كنند تا خدا را بهتر بشناسد و بهتر بپرستد. اگر اين‌دو تأمين شود، بشر به چيز ديگري نياز ندارد. اما اينكه خانه انسان گِلي يا سيماني باشد، تأثيري در سعادت او ندارد. چه‌‌بسا انسان در خانه گِلي بهتر بتواند خدا را بشناسد و نيز ممكن است اکنون كساني در خانه‌هاي بسيار مجلل، خدا را بهتر بپرستند. اين امور تأثيري در سعادت آدمي ندارد؛ مثل اينکه مركب او الاغ يا شتر يا اسب يا هواپيما باشد؛ زيرا اينها در چگونگي اطاعت از خدا تأثيري ندارد. خوراك انسان نان جو باشد يا انواع غذاهايي كه بايد با وسايل فراوان و با انواع ادويه و روش‌هاي علمي تهيه کرد، تفاوتي ندارد.
اين امور، چندان در اينكه انسان خدا را بهتر بشناسد و بهتر بپرستد، تأثيري ندارد. البته هرچه انسان از نعمت‌هاي خدا بيشتر استفاده كند، انگيزه بيشتري براي شكر پيدا مي‌كند. اين، خود، امر مطلوبي است كه آدمي بيشتر، نعمت‌هاي خدا را بشناسد و از آن استفاده كند. ولي اين‌‌گونه نيست كه سعادت انسان درگرو اين امر باشد كه حتماً در خانه‌هاي مجللِ ساخته‌شده از آهن و سيمان باشد. اگر خانه، خشت و گلي هم باشد مي‌توان به سعادت رسيد. چه‌‌بسا آنان كه در خانه‌هاي خشت و گلي زندگي مي‌كردند، از آنان كه در كاخ‌ها زندگي مي‌كنند، خدا را بهتر بشناسند و بهتر به خدا تقرب پيدا كنند؛ تلازمي ندارد، اگرچه منافاتي هم ندارد. پس آنچه براي رسيدن به هدف اصلي‌مان کم داريم، چيزي است كه به شناخت بهتر خدا كمك كند، تا خدا را بهتر اطاعت و پرستش كنيم و انبيا براي همين امر آمدند.
پی نوشت:
1. «آن‌‌كه مرگ و زندگي را بيافريد تا بيازمايد كه كدامين از شما نيكوكارتر است» (ملک، 2).
2. «راستي كه ما او را به راه (درست) رهنمون شديم؛ يا شكر گزارد و يا ناسپاس گردد» (انسان، 3).
3. «ما جن و انس را نيافريديم جز براي آنکه عبادت کنند» (ذاريات، 56).
4. «در نشيمن‌گاه راستين، نزد فرمانروايي قدرتمند» (قمر، 55).
منبع:هدانابرگرفته از کتاب سيماي پيامبر اعظم (صلي‌الله‌عليه‌وآله) در آينه نهج‌البلاغه
