حکم کثیر الشک در نماز چیست

 1- کَثِیرُ الشَّک یعنی «کسی که زیاد شک می کند». ملاک آن در ادامه مطرح می شود.

2-منظور از اعتنا نکردن به شک توسط کثیر الشک این است که آن طرف را که به نفع اوست بگیرد، مثلًا اگر شک کند سجده یا رکوع را به جا آورده؛ بنا بگذارد که به جا آورده است، هر چند از محل ّ آن نگذشته است، یا اگر شک ّ کند نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است.

[اگر کسی در یک نماز سه مرتبه شک کند]

مسأله 1184 اگر کسی (1) در یک نماز سه مرتبه شک کند، یا در سه نماز پشت سر هم مثلًا در نماز صبح و ظهر و عصر شک کند، کثیر الشک است و چنانچه زیاد شک کردن او از غضب یا ترس یا پریشانی حواس نباشد، به شک خود اعتنا نکند.

(1) (فاضل:) میزان در تشخیص کثیر الشک عُرف است و اگر کسی..

(گلپایگانی:) مسأله اگر برای انسان حالتی پیدا شده باشد که نتواند سه نماز پشت سر هم بدون شک ّ بخواند کثیر الشک است و باید به شک ّ خود اعتنا نکند.

(خوئی، تبریزی:) مسأله کثیر الشک کسی است که عرفاً بگویند زیاد شک می کند یا این که حال او به نحوی باشد که در هر سه نماز لا اقل ّ یک مرتبه شک کند؛ چنین شخصی به شک خود اعتنا نکند.

(تبریزی: و لکن معتبر است زیادی شک ّ از جهت عارضه موقّتی مانند پریشانی خاطر از غضب و ترس نباشد.)

(صافی:) مسأله کثیر الشک کسی است که عرفاً بگویند زیاد شک می کند و بعید نیست کسی هم که نتواند سه نماز پشت سر هم بدون شک بخواند، کثیر الشک باشد، که باید به شک خود اعتنا نکند.

(زنجانی:) مسأله کثیر الشک: کسی است که در هر سه نماز لا اقل یک مرتبه شک می کند، چنین شخصی به شک خود اعتنا نمی کند و کسی که عرفاً بگویند زیاد شک می کند و به این اندازه نباشد، بنا بر احتیاط واجب عمل شک را مانند شخص معمولی انجام داده و اگر شک وی در عدد رکعات باشد نماز را دوباره نیز بخواند.

(سیستانی:) مسأله کثیر الشک کسی است که زیاد شک می کند به این معنی که بیش از معمول شک می کند با مقایسه حال او با حال کسانی که مانند او هستند از جهت بودن یا نبودن اسباب اغتشاش حواس؛ و اختصاص ندارد کثیر الشک به کسی که زیاد شک کردن عادت او باشد، بلکه کافی است که در معرض عادت به کثرت شک باشد.

(مکارم:) مسأله «کثیر الشّک» یعنی کسی که زیاد شک می کند، نباید به شک خود اعتنا کند، خواه در عدد رکعات نماز باشد، یا در اجزای نماز، یا شرایط نماز. کثیر الشک کسی است که بگویند زیاد شک می کند و اگر کسی در یک نماز سه مرتبه شک کند یا در سه نماز پشت سر هم شک کند، «کثیر الشک ّ» است. هر گاه به خاطر یک حالت فوق العاده مانند بیماری، غضب یا مصیبت موقّتاً گرفتار حالت کثرت شک شود، باید به شک ّ خود اعتنا کرده و مطابق احکام آن رفتار کند.

(بهجت:) مسأله کسی که زیاد شک می کند، نباید به شک ّ خود اعتنا کند و کثیر الشک شدن به این است که مردم بگویند تو زیاد شک ّ می کنی؛ و زیاد شک کردن به این صورت محقّق می شود که در یک نماز سه مرتبه شک کند، یا در سه نماز پشت سر هم مثلًا در نماز صبح و ظهر و عصر شک کند.

[کثیر الشک اگر در به جا آوردن چیزی شک کند]

مسأله 1185 کثیر الشک اگر در به جا آوردن چیزی شک کند، چنانچه به جا آوردن آن نماز را باطل نمی کند (1) باید بنا بگذارد که آن را به جا آورده مثلًا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه باید بنا بگذارد که رکوع کرده است (2) و اگر به جا آوردن آن، نماز را باطل می کند باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده؛ مثلًا اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیشتر، چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل می کند، باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع نکرده است.

(1) (خوئی، سیستانی، زنجانی، تبریزی:) کثیر الشک اگر در به جا آوردن چیزی از اجزاء نماز شک کند.. (بهجت:) چنانچه به جا نیاوردن آن نماز را باطل می کند..

(2) (خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی:) و اگر در به جا آوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می کند، مثل این که شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا را بر صحّت می گذارد.

(گلپایگانی، صافی:) مسأله هر گاه کثیر الشّک در به جا آوردن چیزی شک کند، باید بنا بگذارد که آن را به جا آورده مگر این که اگر آن را به جا آورده باشد نماز باطل باشد که در این صورت، باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده، مثلًا اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیشتر، چون با زیاد شدن ِ رکوع، نماز باطل است، باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع نکرده است.

(فاضل:) مسأله کثیر الشک اگر در به جا آوردن چیزی شک کند باید بنا را بر این بگذارد که آن فعل را انجام داده است و نماز را ادامه دهد مثلًا اگر شک کند که سجده کرده یا خیر بنا بگذارد که انجام داده است و اگر شک کند که دو رکعت خوانده است یا سه رکعت بنا بگذارد که سه رکعت خوانده است و اگر بنا بر انجام آن فعل نماز باطل می شود بنا بگذارد که آن را انجام نداده است مثلًا اگر در نماز صبح شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت بنا بگذارد که دو رکعت خوانده و نماز را تمام کند.

(مکارم:) مسأله منظور از اعتنا نکردن به شک این است که آن طرف را که به نفع اوست بگیرد، مثلًا اگر شک کند سجده یا رکوع را به جا آورده؛ بنا بگذارد که به جا آورده است، هر چند از محل ّ آن نگذشته است، یا اگر شک ّ کند نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است.

[ کسی که در یک چیز نماز زیاد شک می کند]

مسأله 1186 کسی که در یک چیز نماز زیاد شک می کند (1)، چنانچه در چیزهای دیگر نماز شک کند (2) باید به دستور آن عمل نماید (3)، مثلًا کسی که زیاد شک می کند سجده کرده یا نه، اگر در به جا آوردن رکوع شک کند باید به دستور آن رفتار نماید یعنی اگر ایستاده (4) رکوع را به جا آورد و اگر به سجده رفته، اعتنا نکند.

(1) (سیستانی:) به طوری که زیادی شک از مختصّات آن چیز حساب شود..

(مکارم:) مثلًا در حمد و سوره..

(2) (نوری:) بطور معمول شک کند..

(3) (مکارم:) [و] تنها در موردی که زیاد شک می کند اعتنا نخواهد کرد. [پایان مسأله]

(4) (خوئی، تبریزی، زنجانی، سیستانی:) اگر به سجده نرفته.. (فاضل:) اگر هنوز ایستاده..

[ کسی که در نماز مخصوصی مثلًا در نماز ظهر زیاد شک می کند]

مسأله 1187 کسی که (1) در نماز مخصوصی مثلًا در نماز ظهر زیاد شک می کند (2) اگر در نماز دیگر مثلًا در نماز عصر شک کند، باید به دستور شک رفتار نماید.

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (سیستانی:) کسی که همیشه..

(2) (سیستانی:) به طوری که کثرت شک از مختصات آن شمرده می شود..

(مکارم:) فقط در آن باید اعتنا نکند. [پایان مسأله]

[کسی که وقتی (1) در جای مخصوصی نماز می خواند]

مسأله 1188 کسی که وقتی (1) در جای مخصوصی نماز می خواند زیاد شک می کند (2)، اگر در غیر آنجا نماز بخواند و شکی برای او پیش آید به دستور شک عمل نماید.

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (خوئی، زنجانی، سیستانی:) کسی که فقط وقتی..

(2) (سیستانی:) به همان نحو که در مسأله قبل آمد..

(مکارم:) مسأله اگر کسی در مکان مخصوصی (مثلًا وقتی در میان جمع نماز می خواند) زیاد شک ّ می کند فقط در همان جا اعتنا به شک خود نمی کند.

[ اگر انسان شک کند که کثیر الشک شده یا نه]

مسأله 1189 اگر انسان شک کند که کثیر الشک شده یا نه (1)، باید به دستور شک عمل نماید (2). و کثیر الشک تا وقتی یقین نکند (3) که به حال معمولی مردم برگشته باید به شک خود اعتنا نکند.

(1) (فاضل:) یعنی چون نمی داند که آیا در سه نماز قبلی شک کرده تا کثیر الشک باشد یا فقط در دو نماز قبلی شک کرده تا کثیر الشک نباشد..

(2) (مکارم:) بنا می گذارد بر این که کثیر الشّک نشده..

(3) (زنجانی:) تا وقتی اطمینان نکند..

[کسی که زیاد شک می کند]

مسأله 1190 کسی که زیاد شک می کند اگر شک کند رکنی را به جا آورده یا نه و اعتنا نکند بعد یادش بیاید که آن را به جا نیاورده، چنانچه مشغول رکن بعد نشده، باید آن را به جا آورد (1) و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است (2)، مثلًا اگر شک کند رکوع کرده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه پیش از سجده یادش بیاید که رکوع نکرده، باید رکوع کند و اگر در سجده یادش بیاید، نمازش باطل است (3).

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (سیستانی:) باید آن رکن را و آن چه بعد از آن است به جا آورد..

(2) (مکارم:) بقیه مسأله ذکر نشده.

(سیستانی:) بنا بر احتیاط باطل است..

(3) (خوئی، تبریزی، سیستانی:) چنانچه پیش از سجده دوّم یادش بیاید که رکوع نکرده، باید برگردد و رکوع کند و اگر در سجده دوّم یادش بیاید، نمازش باطل است (سیستانی: بنا بر احتیاط).

(گلپایگانی، صافی:) چنانچه پیش از سجده دوّم یادش بیاید که رکوع نکرده، باید برگردد و رکوع کند و نماز را تمام نماید و احتیاط مستحب آن است که نماز را دوباره بخواند و اگر در سجده دوّم یادش بیاید، نمازش باطل است.

(زنجانی:) مسأله کسی که زیاد شک می کند، اگر شک کند دو سجده را انجام داده یا نه، و اعتنا نکند و بعد یادش بیاید که آنها را انجام نداده، چنانچه مشغول رکوع رکعت بعد نشده باید آنها را به جا آورد و چنانچه مشغول رکوع شده نمازش باطل است، و اگر شک کند که رکوع را انجام داده یا نه، و اعتنا نکند و بعد یادش بیاید که آن را انجام نداده، چنانچه قبل از سر گذاشتن به زمین برای سجده دوّم یادش بیاید باید برگردد و آن را انجام دهد و اگر پس از سر گذاشتن به زمین برای سجده دوم یادش بیاید، به احتیاط واجب دو سجده را نادیده گرفته و پس از انجام رکوع و سجود نماز را تمام کند و پس از آن نماز را دوباره به جا آورد.

[ کسی که زیاد شک می کند اگر شک کند چیزی را که رکن نیست به جا آورده]

اشاره

مسأله 1191 کسی که زیاد شک می کند، اگر شک کند چیزی را که رکن نیست به جا آورده یا نه و اعتنا نکند و بعد یادش بیاید که آن را به جا نیاورده، چنانچه از محل به جا آوردن آن نگذشته باید آن را به جا آورد (1) و اگر از محل آن گذشته (2) نمازش صحیح است (3)، مثلًا اگر شک کند که حمد خوانده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه در قنوت یادش بیاید که حمد نخوانده، باید بخواند (4) و اگر در رکوع یادش بیاید نماز او صحیح است.

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (سیستانی:) باید آن را و آن چه بعد از آن است به جا آورد..

(2) (فاضل:) یعنی وارد رکن بعد شده..

(3) (مکارم:) بقیه مسأله ذکر نشده.

(4) (سیستانی:) باید حمد و سوره را بخواند..

مسأله اختصاصی

(مکارم:) مسأله 1068 اشخاص وسواسی باید به یقین و شک ّ خود عمل نکنند بلکه مطابق اشخاص معمولی عمل کنند خواه یقین برای آنها حاصل شود یا نه، و الّا در بسیاری از موارد نمازشان باطل خواهد بود.

• توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل،  اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

---

مطابق نظر آيت الله خامنه اي

س 518: با توجه به این که کثیر الشک نباید به شک خود اعتنا کند، اگر برای او در نماز شکی پیش آمد، وظیفه‏اش چیست؟
ج: بايد بنا بر انجام کارى بگذارد که در آن شک کرده است، مگر آنکه انجام آن موجب بطلان نماز شود که در اين صورت بنا بر عدم انجام آن مى‏گذارد، بدون اين که در اين مورد فرقى بين رکعت ها و افعال و اقوال نماز باشد. اجوبه الاستفتائات.

---

                 حضرت آیت الله مکارم شیرازی

تعریف کثیرالشک [شک کثیر الشک ]

پرسش : کثیر الشک در نماز به چه شخصی گفته می شود؟

پاسخ : کثیر الشک کسى است که بگویند زیاد شک مى‏ کند و اگر کسى در یک نماز سه مرتبه شک کند یا در سه نماز پشت سرهم شک کند کثیر الشک است.

وظیفه ی کثیرالشک در نماز [شک کثیر الشک ]

پرسش : شخصی که در نماز زیاد شک می کند، وظیفه ی او در مقابل شک چه می باشد؟
پاسخ : «کثیر الشک» یعنى کسى که زیاد شک مى‏ کند نباید به شک خود اعتنا کند، خواه در عدد رکعات نماز باشد، یا در اجزاى نماز، یا شرایط نماز.

کثیرالشک شدن به علت بیماری [شک کثیر الشک ]

پرسش : چنانچه شخصی به خاطر بیماری دچار حالتی شده است که در نماز زیاد شک می کند، شک های چنین شخصی چه حکمی دارد؟
پاسخ : هرگاه به خاطر یک حالت فوق العاده مانند بیمارى، غضب یا مصیبت موقّتاً گرفتار حالت کثرت شک شود باید به شک خود اعتنا کرده و مطابق احکام آن رفتار کند.

منظور از اعتنا نكردن به شك در موردکثیرالشک [شک کثیر الشک ]

پرسش : منظور از این که کثیر الشک نباید به شک خود اعتنا نماید چه می باشد؟

پاسخ : منظور از اعتنا نکردن به شک این است که آن طرف را که به نفع اوست بگیرد، مثلًا اگر شک کند سجده یا رکوع را به جا آورده، بنا بگذارد که به جا آورده است، هرچند از محل آن نگذشته است، یا اگر شک کند نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است.

کثیرالشک بودن در قسمتی از نماز [شک کثیر الشک ]

پرسش : چنانچه شخصی تنها در قسمتی از نماز زیاد شک می کند مثلا در رکوع یا قرائت، وظیفه ی چنین شخصی در مقابل شک چه می باشد؟
پاسخ : کسى که فقط در یک مورد نماز زیاد شک مى‏ کند (مثلًا در حمد و سوره) چنانچه در چیزهاى دیگر شک کند باید به دستور شک عمل نماید، تنها درموردى که زیاد شک مى‏ کند اعتنا نخواهد کرد.

کثیر الشک بودن در نماز معّین [شک کثیر الشک ]

پرسش : چنانچه شخصی تنها در نماز معینی زیاد شک می کند مثلا در نماز عصر، وظیفه ی چنین شخصی در مقابل شک ایجاد شده در نماز های دیگر چه می باشد؟
پاسخ : اگر کسى در نماز معیّنى‏ مانند نماز صبح زیاد شک مى‏ کند، فقط در آن باید اعتنا نکند و در مورد بقیه ی شک ها باید اعتنا نماید و باید مانند دیگران عمل نماید.

کثیرالشک بودن در مکان خاص [شک کثیر الشک ]

پرسش : چنانچه شخصی در مکان خاصی که قرار می گیرد در نماز زیاد شک می کند مثلا در کنار جمعیت، وظیفه ی چنین شخصی در مقابل شک چه می باشد؟
پاسخ : اگر کسى در مکان مخصوصى (مثلًا وقتى در میان جمع نماز مى ‏خواند) زیاد شک مى ‏کند فقط در همان جا اعتنا به شک خود نمى‏ کند و در بقیه ی موارد به شک خود اعتنا می کند.

 

شک در کثیرالشک شدن و بالعکس [شک کثیر الشک ]

پرسش : چنانچه شخصی در نمازهای خود شک می کند ، اما نمی داند که جزء کثیرالشک شده یا نه، هم چنین بالعکس آن کثیرالشک بوده اما الان نمی داند که از کثیرالشک بودن خارج شده یا نه، وظیفه ی او چیست؟
پاسخ : هرگاه انسان شک کند کثیر الشک شده یا نه بنا مى ‏گذارد بر این‏که کثیر الشک نشده و بعکس اگر کثیر الشک بوده، تا یقین نکند به حال معمولى برگشته، باید به شک خود اعتنا نکند.

عمل کثیرااشک به وظیفه و کشف خلاف [شک کثیر الشک ]

پرسش : چنانچه شخص کثیرالشک در افعال رکنی یا غیر رکنی شک نماید و به شک خود اعتنا نکند و بعد متوجه شود به جا نیاورده، نماز او چه حکمی دارد؟
پاسخ : کسى که زیاد شک مى ‏کند اگر شک کند رکنى را به جا آورده یا نه (مانند رکوع) و به آن اعتنا نکند بعد یادش بیاید که آن را به جا نیاورده است، چنانچه وارد رکن بعد نشده باید آن را به جا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است، ولى اگر غیر رکن باشد و بعد یادش بیاید که به جا نیاورده، چنانچه وارد رکن بعد نشده به جا مى ‏آورد و اگر وارد رکن بعد شده بر نمى ‏گردد و نمازش صحیح است.

حکم وسواس در نماز [شک کثیر الشک ]

پرسش : وظیفه ی اشخاصی که مبتلای به وسواس هستند در برابر شک و یقین چه می باشد؟

پاسخ :

اشخاص وسواسى باید به یقین و شک خود عمل نکنند بلکه مطابق اشخاص معمولى عمل کنند خواه یقین براى آنها حاصل شود یا نه، و الّا در بسیارى از موارد نمازشان باطل خواهد بود. 

وظیفه کثیر الظن در نماز و سایر اعمال [شک کثیر الشک ]

پرسش : وظیفه کثیرالظن در نماز ( یعنی کسی که زیاد دچار ظن و گمان می شود نه کثیرالشک ) چیست؟
پاسخ : در فرض سوال مانند کثیرالشک است و چنین کسی نباید به شک خود اعتنا کند.

شک کثیر الشک یا وسواسی در اصل انجام عمل [شک کثیر الشک ]

پرسش : اگر كثيرالشك يا وسواسى در اصل انجام اعمال (نه در نحوه و كيفيّت آن) مانند انجام اصل نماز،غسل، وضو يا تطهير شىء نجس بسيار ترديد نمايد، لطفاً بفرماييد تكليف اين شخص چيست؟

پاسخ :

احتیاط آن است که اگر وقت باقى است عمل را انجام دهد؛ مگر این که به سرحد وسواس برسد. 

تکلیف کثیر الشک در موارد بروز شک ابتدائی [شک کثیر الشک ]

پرسش : در صورتى كه انسان در غالب، موارد كثيرالشك باشد آيا در خصوص مواردى هم كه شكّ ابتدايى حادث مى‌گردد، كثيرالشك محسوب مى‌شود؟
پاسخ : هرگاه کثرت شک مخصوص به مورد معیّنى نیست هر شکى که مى‌کند داخل دایره آن محسوب مى‌شود.

وظیفه ی شخص فراموش کار [شک کثیر الشک ]

پرسش : کسى که زیاد فراموشکار است مثلا غالباً در نمازها فراموش مى کندکه 2یا3یا4 رکعت خوانده، وظیفه اش چیست؟

پاسخ :

در فرض سوال حکم کثیرالشک را دارد و کثیر الشّک بنا را بر طرفى مى گذارد که مفید به حال او می باشد.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی.

---

مطابق نظر آيت الله سيستاني

۱پرسش: من در نماز شک میکنم که سه یا چهار رکعت خوانده ام باید چه انجام بدهم؟

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی سیستانی.

ويژه نامه احكام نماز

• اگر بعد از نماز در درستی آن شک کند
• اگر شک کند که نماز خوانده یا نخوانده است
• شک در گفتن سلام نماز و شک بعد از سلام
• شک در انجام رکن یا غیر رکن نماز
• شک در انجام سجده یا تشهد
• شک در رکوع یا سجده

---

---

کلید: حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست X شک در نمازX شک زیاد در نمازX کثیر الشکX کثیر الشک خامنه ایX کثیر الشک در نمازX کثیر الشک سیستانیX کثیر الشک کیستX کثیر شکX ملاک کثیر الشک  حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست حکم کثیر الشک در نماز چیست دستور کثیر الشک آیا کثیر الشکی که نباید به شک خود اعتنا کند، شامل هر نوع کثیر الشک کیست و حکم او چیست شاک شکاک