انتظارات بشر از دين و انتظارات دين از انسان چيست؟

پرسش: انتظارات بشر از دين و انتظارات دين از انسان چيست؟

پاسخ:

انتظار بشر از دين

انتظار معقول انسان از دين اين است كه او را به كمال و سعادت نهايى در دنيا و آخرت رهنمون باشد. اين انتظارى است بزرگ كه تنها دين مى‏تواند آن را اجابت كند و هيچ جايگزينى ندارد. در كنار اين نياز اساسى و فراگير، انتظارهاى جزئى‏ترى نيز وجود دارد. انسان مى‏تواند از دين انتظار داشته باشد كه:. 1 قابل اثبات و استدلال باشد يعنى از ناحيه عقل و منطق پشتيبانى شود و اصول آموزه‏هاى آن نزد عقل باطل و غيرقابل پذيرش نباشد.. 2 به زندگى معنا بخشد انسان را از پوچى رها سازد و بيهوده‏انگارى زندگى را از او بزدايد.. 3 آرمان‏ساز، شوق‏انگيز و آرزوخيز باشد.. 4 قدرت تقدّس بخشيدن به هدف‏هاى انسانى و اجتماعى را داشته باشد.. 5 تعهدآور و مسئوليت‏زا باشد. انتظار نخست، (منطقى بودن اصول عقايد يك دين)، زمينه پذيرش، آن را فراهم ساخته، آن را براى انديشه‏ها قابل قبول مى‏كند و ابهام‏ها و تاريكى‏ها را برطرف مى‏سازد. در توضيح انتظار دوم، بايد گفت: زندگى دنيايى ما انسان‏ها همواره با درد و رنج و تحمل سختى‏ها همراه است يعنى، ما گاهى خود را در وضع نامطلوب مى‏يابيم. بعضى از اين درد و رنج‏ها با فكر و تدبير و پيشرفت صنايع برطرف شده و يا قابل برطرف شدن هستند. اما دسته‏اى ديگر چنين نيستند و آدميان هرگز به نيروى خود توان رو در رويى با آنها را ندارد از جمله: الف. انسان جوياى حقيقت است و از اينكه ممكن است در جهل و خطا باشد، رنج مى‏برد. ب. انسان خيرخواه است و مى‏خواهد پاك و معصوم باشد و اينكه شايد گرفتار بدكردارى و نادرستى شده است، او را آزار مى‏دهد. ج. انسان ميل به حيات ابدى دارد و مرگ به گمان نقطه پايان حيات، او را به هراس مى‏اندازد. د. انسان جوينده بى‏نهايت است و نقص‏ها و محدوديت‏ها موجب رنج او مى‏شوند. ه. انسان از اينكه مى‏بيند، كمتر از ديگران بهره‏هاى جسمى، هوشى دارد و يا از امكانات كمترى برخوردار است، رنج مى‏برد.

تنها دين است كه مى‏تواند، با معنا بخشيدن به زندگانى انسان‏ها، آنان را آرامش دهد و تحمل رنج‏ها را آسان كند. اگر انسان دانست براى جهان خالقى حكيم، رحمان و رحيم است كه هيچ بخلى نسبت به هيچ بنده‏اى ندارد، بندگانش نزد او يكسانند و جز تقوا چيزى ملاك تقرب به او نيست و نيز عادل است و ذره‏اى ظلم و ستم به هيچ مخلوقى روا نمى‏دارد به يك باره همه دردها و رنج‏ها از صفحه وجود او پاك و تبديل به رضا مى‏گردد و همچون رنج عاشق براى رسيدن به معشوق، شيرين و دلپذير مى‏شود. اين همان دردى است كه آگاهان و عارفان، آن را به صدهزار درمان ندهند.

پس بدان اين اصل را اى اصل جو

هر كه را درد است او برده است بو
(1)

انتظار دين از بشر

دين مجموعه‏اى مشتمل بر سه بخش: عقايد، اخلاق و احكام (فقه) است. دين به عنوان مجموعه‏اى از اين سه، پديده‏اى نيست كه بتوان درباره انتظار او از انسان يا غير انسان، سخن گفت بلكه مقصود از انتظار دين از بشر، انتظارى است كه شارع و پديد آورنده دين (خدا)، از بشر دارد. به طور خلاصه، انتظار او از انسان، آن است كه دين حق را بشناسد و عقايد راستين دينى را بپذيرد، به آنها ايمانى راسخ و استوار بياورد به احكام و دستورات آن جامه عمل بپوشاند صورت و سيرت خود را آن‏گونه كه دين آموخته آراسته سازد رذايل را از خود دور كند و فضايل را به جاى آنها بنشاند و در جهت آشناسازى ديگران با دين و ايجاد زمينه‏هاى تربيت دينى و تحقق دين در حيات فردى و اجتماعى تلاش كند. روشن است اين امور در واقع براى انسان و به نفع او است يعنى، اگر مى‏گوييم دين اين انتظارها را از انسان دارد، نه بدان معنا است كه از انسان مى‏خواهد بخشى از سرمايه‏هاى وجودى خود را صرف دين كند، از خود بكاهد و بر دين بيفزايد بلكه تحقّق اين امور جز براى انسان و به نفع او نيست. به ديگر سخن، انتظار دين از بشر آن است كه خود را به كمال برساند و از بالاترين موهبت‏هاى الهى دين بهره‏مند گردد: «ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ»(2) و از هيچ كوششى در جهت زمينه‏سازى بهره‏مندى ديگران از هدايت‏هاى دين دريغ نورزد كه اين هم در جهت رشد و تعالى خود فرد مؤثر است و بزرگترين خدمت به بشريت و خيرخواهى براى همنوعان مى‏باشد.(3)

(1) جلال‏الدين مولوى، مثنوى، دفتر اول، بيت. 628
000 (2) سبأ (34)، آيه. 47
000 (3) براى آگاهى بيشتر ر. ك: الف. على شيروانى، درس‏نامه عقايد، ص‏36.BRgt ب. عبدالحسين خسروپناه، كلام جديد، ص. 245

پرسمان