اصول گرایی از چه زمانی شکل گرفت

دوران اصول گرایی (سال 84- 91)

 

اصطلاح اصول گرا از چه زمانی شکل گرفت، مبانی فکری آن چیست؟ اصول گرایی چه تفاوتی با محافظه کاری و بنیاد گرایی دارد؟

 

نکته:

 

اصطلاح اصول گرا به طور خاص از سال 1378 در ادبیات سیاسی کشور رواج پیدا کرد.

در این سال با تحولات جامعه و تنش‌های ناشی از افراط گرایی اصلاح طلبان و سیاست‌های تساهل و تسامح آنان، که به تضعیف و تخطئه ارزش‌ها و اصول انقلاب منجر شده بود، گروهی از نیروهای انقلابی و ارزشی همراه احزاب، گروه‌ها و جمعیت‌های همسوی جامعه روحانیت در قالب شورای هماهنگی نیروهای انقلاب به تجدید سازماندهی اقدام کردند و در رقابت های انتخاباتی خود از سال 1380 به بعد، این عنوان را برای معرفی خود در مقابل اصلاح طلبان به کار بردند.

 

تفاوت اصول گرایی با جامعه روحانیت مبارز:

 

تفاوت این اصول گرایان با گروه همسوی جامعه روحانیت مبارز، که جناح راست یا راست سنتی نامیده می‌شدند، در این بود که رهبری و مدیریت فکری و عملیاتی شان با نیروهای نسل دوم و سوم انقلاب بود که غالباً تحصیل کرده، نوگرا و دارای سوابق فعالیت در دفاع مقدس بودند و از روش‌های مرسوم و معمول جناح راست برای فعالیت سیاسی استفاده نمی‌کردند و در عین حال انتقاداتی نسبت به عملکرد جناح راست سنتی از دوران آقای هاشمی (پس از جنگ) داشتند.

 

گفتمان اصول گرایی:

 

اعتقاد به ولایت مطلقه فقیه، پای بندی به ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب، عدالت خواهی، رفع تبعیض و بی عدالتی، حمایت از اقشار کم درآمد جامعه، اقتصاد عدالت محور، مقابله با استکبار جهانی و… ذیل همین گفتمان قرار می‌گرفت که در تقابل با سیاست‌ها و اندیشه‌های دوره اصلاحات و سازندگی بود.

شرایط جامعه و عملکرد جبهه دوم خرداد در قوه‌ مجریه، شوراها و مجلس ششم سبب شد که اصول گرایان در گام اول در قالب آبادگران ایران اسلامی و رایحه خوش خدمت[97] و شعارهای غیرسیاسی و تأکید بر رویکرد عمرانی و خدمت رسانی، پیروز انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا و در گام‌های بعدی پیروز انتخابات مجلس و انتخابات ریاست جمهوری شدند.

 

تفاوت اصول گرایی با محافظه کاری و بنیادگرایی:

 

اصول گرایی با محافظه کاری و بنیادگرایی تفاوت بنیادین دارد، از این رو نباید آن را با محافظه کاری و بنیاد گرایی یکسان دانست زیرا اصول گرایی به معنای پای بندی به اصول و ارزش‌های خاص و پذیرش تغییر و تحول براساس آن‌هاست در حالی که محافظه کاری، به مجموعه‌ای از اندیشه‌ها و انگاره‌های سیاسی گفته می شود که نهادهای کهن و ریشه دار را از آنچه نو و نیاز بوده است، ارزشمند تر می‌شمرد[98] و محافظه کار به هر فرد یا گروهی گفته می‌شود که به دنبال تأیید وضع موجود و مقاومت در مقابل تغییر و دگرگونی است.[99]

در محافظه کاری نوعی مقاومت در برابر هرگونه تغییر نسبت به وضع موجود نهفته است، اما در اصول گرایی بر پایه و مبنای اصول و ارزش ها به تغییر و تحول نیز توجه می شود.

همچنین به کار بردن اصطلاح بنیادگرایی نیز در مورد اصول گرایی صحیح نیست زیرا در اصول‌گرایی ضمن پای بندی به اصول و ارزش‌ها از قشری گری، تحجر و واپس گرایی که از ویژگی های بنیادگرایی است کناره‌گیری می‌شود.

بنیادگرایی جنبشی در چارچوب یک دین یا آیین سیاسی که گرایش به شکل اصلی و ارزش‌های اولیه آن دین یا آیین سیاسی دارد و با قشری گری و تمسک به ظواهر همراه است.[100]

 

بنیاد از نظر لغوی:

 

هرچند «بنیاد» ‌از نظر لغوی به معنای اصل و ریشه است و ممکن است اشاره به اصول گرایی داشته باشد، اما در کاربرد سیاسی، ناظر به قشری گری و تحجّر و دارای بار منفی است و امروزه گروه های سلفی و افراطی؛ مانند: القاعده، طالبان و… که دست ساخته آمریکا و برخی کشورها به منظور القای چهره نامناسبی از اسلام به افکار عمومی جهان، به عنوان نمود بنیادگرایی اسلامی معرفی شده اند، در حالی که دیدگاه ها و رفتارهای آنها با اسلام هیچ سنخیتی ندارد.

 

نکته:

 

دشمنان و مخالفان نظام با هدف واپس گرا و متحجّر نشان دادن انقلاب اسلامی و تخریب چهره انقلاب اسلامی واژه بنیادگرا را در مورد آن به کار می گیرند.
این در حالی است که انقلاب اسلامی تبلور پویایی و تحول بوده و هرگونه تحجّر و قشری گری مخالف است و در دل اصول و ارزش های دینی، توجه به تمامی نیازها در گستره همه زمان ها نهفته است و در اصول و ارزش های اسلامی هیچ جایی برای تحجّر و قشری گری وجود ندارد. از این رو بنیادگرا واژه صحیحی برای اشاره به اصول گرایی که با قشری گری و تحجّر همخوانی ندارد، نیست.

 

[97]. ائتلاف رایحه خوش خدمت در آستانه انتخابات شوراها شکل گرفت که در ابتدا با نام حامیان دولت پا به عرصه فعالیت سیاسی گذاشت و به دنبال دیدار شورای شهر و شهردار وقت تهران آقای احمدی نژاد در سال 1382 با مقام معظم رهبری وتعبیر ایشان که پس از گزارش خدمت ایشان فرمودند: «انسان رایحه طیبه احساس خوش خدمت را استشمام می کند». همچنین در دی ماه 1384 که چند ماه از عمر دولت نهم گذشته بود، در اجتماع باشکوه مردم قم فرمودند: «رایحه خدمت گزاری به مردم با تکیه بر شعارهای انقلاب در سرتاسر کشور استشمام می شود». نام ائتلاف سراسری رایحه خوش خدمت را برای خود برگزیدند و در عرصه انتخابات شوراها و نهمین دوره ریاست جمهوری فعالیت داشتند و به دنبال تشکیل جبهه متحد اصول گرایان به عنوان یکی از سه ضلع آن قرار گرفت.
[98]. آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، پیشین، ص 298.
[99]. آقا بخشی، علی، افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، پیشین، ص 128.
[100]. همان، ص 261.

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسش ها و پاسخ ها «جریان شناسی سیاسی» .

ویژه نامه سیاست