احکام جعاله چیست
فهرست این نوشتار:
احکام جعاله چیست
احکام جُعالَه
مسأله 2218 جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام می‌دهند مال معینی بدهد (1) مثلًا بگوید هر کس گمشده مرا پیدا کند، ده تومان به او می‌دهم؛ و به کسی که این قرار را می‌گذارد «جاعل» و به کسی که کار را انجام می‌دهد «عامل» می گویند. و فرق بین جعاله و این که کسی را برای کاری اجیر کنند این است که در اجاره بعد از خواندن صیغه (2) اجیر باید عمل را انجام دهد (3) و کسی هم که او را اجیر کرده اجرت را به او بدهکار می‌شود، ولی در جعاله، عامل (4) می‌تواند مشغول عمل نشود (5) و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهکار نمی‌شود.
(1) (سیستانی): مالی بدهد.. (2) (زنجانی): فرق بین جعاله و اجاره این است که در اجاره بعد از بستن قرارداد..
(سیستانی): میان جعاله و اجاره، از جهاتی فرق است؛ از آن جمله، این است که در اجاره، بعد از قرارداد..
(3) (نوری): و حق ّ ندارد که از آن سر باز زند و عمل نکند و کسی هم که او را اجیر کرده، بعد از انعقاد اجاره، اجرت را به او بدهکار می‌شود ولی در جعاله، پس از انعقاد جعاله، عامل می‌تواند مشغول عمل نشود و تا عمل او را انجام نداده است، جاعل بدهکار نیست و پس از انجام عمل، بدهکار می‌شود. (4) (خوئی)، (فاضل)، (صافی)، (تبریزی)، (سیستانی)، (زنجانی): اگر چه شخص معین باشد..
(5) (مکارم): یا در وسط کار از آن دست بکشد و نیز تا کار را انجام نداده جاعل بدهکار نیست.
مسأله اختصاصی
(مکارم): مسأله 1929 جعاله ممکن است با شخص غیر معیّن یا با شخص معیّن صورت گیرد، مثلًا بگوید: اگر طبیبی، بیماری فرزندم را علاج کند، فلان مقدار خواهم داد و یا به غوّاصی بگوید اگر فلان جنس غرق شده مرا از دریا بیرون آوری هزار تومان به تو می‌دهم؛ در هر دو صورت صحیح است.
[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][fusion_builder_column type=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none”][شرایط جعاله]
مسأله 2219 جاعل باید بالغ و عاقل باشد و از روی قصد و اختیار قرار داد کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نماید (1) بنا بر این جعاله آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند (2) اگر حاکم شرع او را از عمل منع کرده باشد (3)، صحیح نیست (4).
(1) (بهجت): بقیّه مسأله ذکر نشده.
(2) (گلپایگانی)، (صافی): و جعاله محجور، نسبت به اموالی که شرعاً از تصرّف در آنها ممنوع است صحیح نیست. (3) (نوری): یا در حال بالغ شدن سفیه باشد..
(4) (اراکی)، (خوئی)، (فاضل)، (سیستانی)، (تبریزی)، (مکارم): جعاله آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند، صحیح نیست ((سیستانی): و همچنین جعاله مفلّس، در آن قسم از اموالش که حق ّ تصرّف در آنها را ندارد، صحیح نمی‌باشد).
(زنجانی): مسأله جاعل باید ممیّز و عاقل باشد و از روی قصد قرارداد کند و نیز اگر بخواهد در مال خود قرارداد کند باید بالغ و با اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نماید؛ بنا بر این جعاله نابالغ یا سفیه یا مفلّس (که توضیح آن در مسأله [2145] گذشت) صحیح نیست، مگر ولی ّ نابالغ یا سفیه به انجام جعاله اذن دهند، یا پس از انجام، آن را اجازه دهند؛ همین طور اگر طلبکاران، جعاله مفلّس را اذن یا اجازه دهند، جعاله صحیح است.
[کار نباید حرام و بی فایده باشد]
مسأله 2220 کاری را که جاعل می‌گوید برای او انجام دهند، باید حرام نباشد و نیز باید بی فایده نباشد (1) که غرض عقلایی به آن تعلق نگرفته باشد (2) پس اگر بگوید هر کس شراب بخورد، یا در شب (3) به جای تاریکی برود (4) ده تومان به او می‌دهم، جعاله صحیح نیست.
(1) (بهجت): و از واجباتی نباشد که شرعاً خود عامل لازم است بجا آورد؛ پس اگر بگوید، هر کس شراب بخورد، یا در شب تاریک به مکانی مخوف برود، یا نماز واجب خود را بخواند صد تومان به او می‌دهم، جعاله صحیح نیست.
(2) (فاضل): یا از واجباتی که شرعاً لازم است مجاناً آورده شود نباشد مگر در موردی که یک غرض عقلایی نسبت به جاعل در آن وجود داشته باشد..
(گلپایگانی)، (زنجانی): کاری را که جاعل می‌گوید برای او انجام دهند، باید حرام یا بی فایده نباشد..
(خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی)، (صافی): کاری را که جاعل می‌گوید برای او انجام دهند، باید حرام یا بی فایده یا از واجباتی که شرعاً لازم است مجاناً آورده شود نباشد..
(3) (سیستانی): در شب بدون مقصد عقلایی.. (زنجانی): بی جهت در شب..
(4) (خوئی)، (سیستانی)، (تبریزی): یا نماز واجب خود را بخواند..
[مالی که در جعاله می دهد]
مسأله 2221 اگر مالی را که قرار می‌گذارد بدهد، معین کند مثلًا بگوید هر کس اسب مرا پیدا کند، این گندم را (1) به او می‌دهم، لازم نیست بگوید آن گندم مال کجاست و قیمت آن چیست، ولی اگر (2) مال را معین نکند مثلًا بگوید کسی که اسب مرا پیدا کند ده من گندم به او می‌دهم، باید (3) خصوصیات آن را کاملًا معین نماید.
(1) (زنجانی): این گندم را (که به رؤیت عامل رسیده است)..
(2) (تبریزی): و اگر.. (3) (فاضل): بنا بر احتیاط واجب باید.. (تبریزی): لازم نیست..
(سیستانی): مسأله مالی را که قرار می‌گذارند، لازم نیست با ذکر تمام خصوصیات معین شود، بلکه اگر به طوری نزد عامل معلوم باشد، که اقدام او برای انجام آن کار سفاهت محسوب نشود، کافی است، مثلًا اگر جاعل بگوید این مال را هر مقداری بیش از ده تومان فروختی زیادی آن برای تو باشد، جعاله صحیح است؛ و همچنین اگر بگوید هر کس اسب مرا پیدا کند نصف او را به او می‌دهم یا ده من گندم به او می‌دهم، جعاله نیز صحیح است.
(نوری): مسأله مالی را که قرار می‌گذارند به عامل بدهند معتبر نیست که مثل باب اجاره از همه جهت معین باشد، ولی باید این اندازه معین باشد که بعداً موجب غرر و مشاجره میان جاعل و عامل نشود مثلًا اگر بگوید هر کس کیف مرا که محتوی پول بوده است و گم شده است پیدا کند یک چهارم آن پول را به او می‌دهم، صحیح است.
(مکارم): مسأله هر گاه مالی را معین کند و مثلًا بگوید هر کس اسب مرا پیدا کند این گندم را به او می‌دهم احتیاط آن است که مقدار و خصوصیات آن را که در ارزش آن تأثیر دارد معیّن کند و اگر مال را معیّن نکند و مثلًا بگوید کسی که اسب را پیدا کند صد کیلو گندم به او می‌دهم باید خصوصیات گندم را که در قیمت دخالت دارد معیّن نماید، ولی اگر جاعل مزد معیّنی را برای این کار قرار ندهد و بگوید هر کسی گم شده مرا پیدا کند پولی به او می‌دهم یا مژدگانی دریافت خواهد کرد جعاله باطل است و چنانچه کسی آن عمل را انجام دهد باید مزد او را به مقداری که کار او در نظر مردم ارزش دارد بدهد، مگر این که ظاهر گفتار جاعل این باشد که مبلغ مورد نظر او کمتر از آن است، در این صورت باید همان را بدهد.
[اگر مزد کار را تعیین نکند]
مسأله 2222 اگر جاعل مزد معینی برای کار قرار ندهد، مثلًا بگوید هر کس بچه مرا پیدا کند (1) پولی به او می‌دهم (2) و مقدار آن را معین نکند (3) چنانچه کسی آن عمل را انجام دهد، باید مزد او را به مقداری که کار او در نظر مردم ارزش دارد (4) بدهد.
(1) (سیستانی): اگر مزد کار کاملًا مبهم باشد، مثلًا جاعل بگوید هر کس بچه مرا پیدا کند..
(2) (فاضل): پول یا مژدگانی به او می‌دهم..
(3) (گلپایگانی)، (صافی)، (فاضل): جعاله صحیح نیست ولی..
(4) (بهجت): یعنی اجره المثل پرداخت نماید. (مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله 2221.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
(زنجانی): مسأله اگر جاعل مزد معینی برای کار قرار ندهد، مثلًا به بنّا بگوید: اگر اتاق مرا تعمیر کردی، پولی به تو می‌دهم و مقدار آن را معین نکند، چنانچه بنّا آن کار را انجام دهد، جاعل باید حد اقل مقداری را که در این گونه جعاله ها داده می‌شود بدهد.
[اگر عامل به قصد مزد کار نکرده باشد]
مسأله 2223 اگر عامل (1) پیش از قرارداد، کار را انجام داده باشد یا بعد از قرار داد، به قصد این که پول نگیرد انجام دهد، حقّی به مزد ندارد.
(1) (نوری): یا شخص دیگر..
(بهجت): مسأله اگر شخصی کاری را بدون جُعاله یا با جُعاله انجام دهد و قصد او این باشد که پولی نگیرد، مستحق ّ اجرت نخواهد بود.
مسأله اختصاصی
(مکارم): مسأله 1934 هرگاه کسی بگوید هر کس گم شده مرا پیدا کند نیمی از آن را به او می‌دهم، در صورتی که عامل از خصوصیات و قیمت آن گم شده با خبر نباشد جعاله اشکال دارد.
[فسخ جعاله]
مسأله 2224 پیش از آن که عامل شروع به کار کند، جاعل و عامل می‌توانند جعاله را به هم بزنند (1)
(1) (خوئی)، (فاضل)، (تبریزی)، (سیستانی)، (صافی): جاعل می‌تواند جعاله را به هم بزند.
(مکارم): [و] بعد از شروع نیز می‌توانند جعاله را به هم بزنند، ولی اگر جاعل بهم زند باید مزد مقدار عملی را که انجام داده به او بدهد.
(بهجت): مسأله جاعل می‌تواند پیش از آنکه عامل، شروع به کار کند جُعاله را بهم بزند، و بعد از شروع به کار نیز می‌تواند، بهم بزند ولی باید مزد مقدار عملی که عامل انجام داده به او بدهد.
[اگر کار را به هم بزند]
مسأله 2225 بعد از آن که عامل شروع به کار کرد، اگر جاعل بخواهد جعاله را به هم بزند اشکال ندارد (1) ولی باید مزد مقدار عملی را که انجام داده به او بدهد.
(1) (اراکی): پس اگر حقّی را که قرار داده شده بر مجموع مقدمات و نتیجه باشد، باید به همان نسبت مزد مقدار کاری را که انجام داده است به او بدهد.
(خوئی)، (گلپایگانی)، (فاضل)، (تبریزی)، (صافی)، (نوری)، (زنجانی): اشکال دارد. [پایان مسأله] (سیستانی): اشکال دارد، مگر اینکه با عامل به توافق برسند. [پایان مسأله] (بهجت)، (مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله
[عامل می‌تواند عمل را ناتمام بگذارد]
2224 مسأله 2226 عامل می‌تواند عمل را ناتمام بگذارد، ولی اگر تمام نکردن عمل، اسباب ضرر جاعل شود (1) باید آن را تمام نماید. مثلًا اگر کسی بگوید هر کس چشم مرا عمل کند فلان مقدار به او می‌دهم و دکتر جراحی شروع به عمل کند، چنانچه طوری باشد که اگر عمل را تمام نکند، چشم معیوب می‌شود، باید آن را تمام نماید (2) و در صورتی که ناتمام بگذارد، حقّی به جاعل ندارد (3).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
(1) (سیستانی): اسباب ضرر جاعل یا کسی که عمل برای او انجام می‌گیرد شود..
(2) (سیستانی): بقیّه مسأله ذکر نشده.
(3) (گلپایگانی)، (فاضل)، (صافی)، (نوری)، (زنجانی): و ضامن ِ عیبی که حاصل می‌شود ((نوری): و ضرری که بوجود آمده است) نیز می‌باشد. (مکارم): و ضامن ضرر و زیان او نیز هست.
[اگر عامل کار را ناتمام بگذارد]
مسأله 2227 اگر عامل کار را ناتمام بگذارد، چنانچه آن کار مثل پیدا کردن اسب است که تا تمام نشود برای جاعل فایده ندارد، عامل نمی‌تواند چیزی مطالبه کند. و همچنین است اگر جاعل مزد را برای تمام کردن عمل (1) قرار بگذارد (2) مثلًا بگوید هر کس لباس مرا بدوزد، ده تومان به او می‌دهم (3) ولی اگر مقصودش این باشد که هر مقدار از عمل که انجام گیرد برای آن مقدار مزد بدهد، جاعل باید مزد مقداری را که انجام شده به عامل بدهد (4) اگر چه احتیاط این است (5) که به طور مصالحه یکدیگر را راضی نمایند.
(1) (زنجانی): برای مجموع عمل یا برای تمام کردن عمل..
(2) (سیستانی): اگر عامل کار را ناتمام بگذارد، نمی‌تواند چیزی مطالبه کند و اگر جاعل مزد را برای تمام کردن عمل قرار بگذارد.. (3) (زنجانی): یا به شخص خاصی بگوید که اگر لباس مرا بدوزی ده تومان به تو می‌دهم.. (4) (سیستانی): بقیّه مسأله ذکر نشده.
(5) (زنجانی): اگر چه احتیاط مستحب ّ در تمام صورتها این است..
(مکارم): مسأله هرگاه «عامل» کاری را که تا تمام نشود فایده ندارد نیمه کاره رها کند، مثلًا مقداری دنبال گم شده بگردد و بعد رها کند هیچ گونه حقّی بر جاعل ندارد، همچنین اگر انجام دادن قسمتی از کار مفید باشد (مثل اینکه قسمتی از لباس را بدوزد) در صورتی که مزد را برای اتمام کار قرار داده باز هیچ گونه حقّی ندارد، ولی اگر مقصودش این باشد که هر مقدار عمل کند به همان مقدار مزد دریافت نماید باید مزد مقداری را که انجام داده به خیاط بدهد.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
لینک کوتاه مطلب: https://goo.gl/kjo9Az
*- ويژه نامه احکام ازدواج و طلاق
کلید: احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست احکام جعاله چیست[/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]
