آیا توبه واجب است بخاطر ادله عقلی و نقلی یا بخاطر حُسن و قُبح عقلی
اثبات وجوب توبه از ادله عقلي و نقلي
امر دوم آن است كه همان طوري كه مرحوم محقّق طوسي در متن تجريد بيان كردند و مرحوم علامه هم پذيرفت، توبه واجب است و ادلّه نقلي بر وجوب توبه دلالت مي‌كند؛ منتها اصلش دليل عقلي است[3] و آن ادلّهٴ نقلي مؤيّدند. دليل عقلي مي‌گويد: دفع ضرر محتمل لازم است؛ اگر كسي گناه كرد در حقيقت، سمّي را خورده است، بايد خود را درمان كند كه آن سَمّ او را از پا درنياورد. اگر كسي مرتكب گناهي شد، احتمال عِقاب هست و دفع ضرر محتمل هم مخصوصاً عِقاب اخروي لازم است، بنابراين بايد كاري بكند كه اين عِقاب آمده، اين سبب آمده رخت بربندد و اين غير از قضاي مافات و امثال ذلك است، بلكه برطرف كردن اثر خود گناه واجب است.
ناتمام بودن بيان شيخ محمد حسين(ره) در اثبات وجوب توبه
شاید این مطالب را هم بپسندید:
آنچه هم كه مرحوم آقا شيخ محمدحسين(رضوان الله عليه) فرمودند كه دليل اين امور، حُسن و قُبح عقلي است و حُسن و قُبح عقلي مربوط به برقراري نظام است و جزء آراي مقبوله است، اين‌گونه از قضايا و براي مسائل آخرت و نظام آخرت نيست اين بيان، ناتمام است، زيرا اگر ما قائل شديم به حُسن و قُبح عقلي «كما هو الحق» دفع چيزي كه عقلاً قبيح است لازم است، خواه در مسائل فردي، خواه در مسائل اجتماعي، خواه مربوط به دنيا، خواه مربوط به آخرت، اين را عقل حُكم مي‌كند. بنابراين اين اختصاصي به مسائل نظام و مسائل اجتماعي ندارد تا ما بگوييم اينها در امور دنيايي است نه در امور آخرت. پس راهي كه محقّق طوسي طي كرده است و علامه هم در شرح ضمناً تأييد كرد[1] آن تام است و آن دفع ضرر محتمل است؛ اگر كسي گناهي كرد چون احتمال مي‌دهد كه خدا نبخشد، البته احتمالِ بخشش هست؛ اما احتمال مي‌دهد كه خدا عفو نكند و اين ضرري كه محتمل است بايد برطرف بشود، لذا توبه، واجب است و دليلش هم عقل است و آيات قرآني هم مؤيّد همين دليل عقلي است[2].
[1] – كشف المراد، ص 566
2] – سورهٴ نور، آيه 31؛ سورهٴ تحريم، آيهٴ 8
منبع: تقریرات و یادداشتهای حجت الاسلام مهدی طاها از جلسه تفسیر سوره نساء حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی؛ سایت هدانا.
